Keıingi kezde Qazaqstanda blogerlik degen betperdeni jamylyp, bopsalaý, qorqytý arqyly paıda tapqysy keletinderge kúres kúsheıgen. Biraz ýaqyttan beri quqyq qorǵaý organdary áleýmettik jelidegi júgensiz áreketterge núkte qoıýǵa kirisken.
Blogerlik – bedeldi qural, biraq ony qysym men paıda kózine aınaldyrǵandarǵa keshirim joq. Munyń dáleli - biraz ýaqyt buryn Almatyda ustalǵan blogerler men kúni keshe Shymkentte ustalǵan bloger. Bul baǵytta sarapshylar ne deıdi? Dalanews.kz arnaıy pikirin bildi.
Blogerler "tabys tabýdyń" taǵy bir jolyn tapty ma?
- Almatydaǵy jaǵdaı
Bıyl 23 qańtarda polısıa qyzmetkerleri jábirlenýshiniń aryzy boıynsha Almatyda kásipker men eki blogerdi ustady. Kúdiktiler áleýmettik jelilerde kompromattar jarıalaımyz dep qoqan-loqy kórsetip, 8 mıllıon teńge bopsalaǵan. Sondaı-aq, olar jábirlenýshini sot sheshimimen kásipker tóleýge mindettelgen 20 mıllıon teńgeni talap etýden bas tartýǵa kóndirmek bolǵan.
Qaskóıler 10 mıllıon teńge alyp jatqan jerinde ustaldy. Bopsalaý deregi boıynsha qylmystyq is qozǵaldy. Keıin olar Damır Kósheev pen Rýslan Kárimov ekeni de aıtyldy. Sonymen qatar, blogerler eki aıǵa qamaldy.
- Shymkenttegi jaǵdaı
Keshe Shymkentte muǵalimdi bopsalaǵan bloger qamaýǵa alyndy. Qaladaǵy mektepterdiń biriniń qyzmetkeriniń aryzy boıynsha Polısıa departamenti iri kólemde aqsha bopsalaǵan kúdiktini ustady.
Aldyn ala málimetterge sáıkes kúdikti óziniń medıa tanymaldylyǵyn paıdalanyp, jaǵymsyz aqparatty jarıalaımyn dep qorqytyp, 1,2 mıllıon teńge talap etken. Bul jaıt boıynsha da qylmystyq is qozǵaldy. Kúdikti ýaqytsha ustaý ızolátoryna qamaldy.
Áleýjelidegi áleýetti bopsalaýǵa paıdalaný: Depýtat pikiri
Depýtat Jarqynbek Amantaıuly áleýmettik jeli men blogerler máselesin biraz ýaqyttan beri Májilis minberinde kóterip júr. Buǵan deıin de ol blogerler men "ınfosyǵandardyń" dáýreni júrip turǵanyn, halyq budan mezi bolǵanyn aıtyp, premer-mınıstrdiń orynbasary Tamara Dúısenovaǵa depýtattyq saýal joldaǵan edi.
İshki ister mınıstrliginiń kúresi kúsheıgen tusta depýtattan taǵy bir márte pikir suraýdy jón kórdik. Jarqynbek Amantaıulynyń sózinshe, áleýmettik jeli búginde qoǵamnyń bólip tastaýǵa kelmeıtin bir bólshegine aınalyp ketken. Ol sóz basyn jeliniń osynshalyq damýynyń qoǵamǵa jaǵymdy jáne keri tustarynan bastady.
"Áleýmettik jeliniń jaqsy tustary da kóp. Qazir ártúrli maqsatta, saýda-sattyq, aqparattandyrý, eldi aǵartý maqsatynda paıdalanyp jatyr. Blogerlik te qatar damydy, kásipke aınaldy. Biraq osy dúnıeni saýatty paıdalanyp jatqan azamattar da bar, zańsyzdyqqa jol berip jatqandar da bar. Koýchtar, psıhologtar, nýmerologtar kóbeıip ketti. Solardyń qaptaýyna qatysty saýal kótergenmin. Azamattar alaıaqtyq shemalarǵa túse bastady. Bopsalaý bir bólek. Al endi "ómirińdi baqytty etemin", "qaryzyńnan qutqaramyn", "túp sanańdy oıatamyn" degen neshe túrli jaqsy-jaqsy lozýngtar oılap taýyp, eldi soǵan tartyp otyr. Kóp jaǵdaıda olardyń berip otyrǵan ónimderine jarnamalary saı kelmeıdi. Ol jerde arnaıy mamandar otyrǵan joq. Mysaly psıhologıalyq kómekke árbir adam muqtaj bolýy múmkin. Biraq ol jerde psıholog emes, koých sabaǵyn ótip alǵan, jaqsy sóıleıtin bireý otyrýy múmkin. Keıin bárine ortaq sabaq beredi", - deıdi ol.
Depýtattyń aıtýynsha, bul shynaıy mamandardyń kóleńkede qalýyna da ákep soǵady.
"Tipti adamdar osyǵan nesıe alyp, qatysyp jatyr. Bul áleýmettik máselege aınalyp otyr, adamdar qaryzǵa jappaı kirip ketýine de sebep bolyp otyr. Sol turǵydan muny kótergenmin. Keıbir otbasylar sol koýchtardyń aıtqanymen júremiz dep shańyraǵy ortasynan túsken mysal óte kóp. Osy depýtattyq saýaldy kótergennen keıin kóp azamat jekemizge jazdy. Biz ony usynys retinde engizdik, sheshetin atqarýshy bılik emespiz. Biraq azamattar kóp habarlasty. "Aldap ketti, kútken nátıje bolmady" degendeı, bir jaǵynan tutynýshynyń quqyǵy da buzylyp tur", - dedi ol.
Jarqynbek Amantaıulynyń pikirinshe, mundaı adamdar kóbine onlaın marketıńtiń tilin úırenip, qyr-syryn meńgerip alady, sóıtip adamdarǵa ótetin sózder, birden jalt qaratatyn lozýngtar, urandar arqyly target taratyp, adamdardyń senimine kiredi.
"Bylaısha aıtqanda, saýdager dep aıtsaq bolady, bárine topyraq shashpaspyz. İshinde naqty mamandar da bar shyǵar. Sondyqtan osy máselege bir baqylaý kúsheıtilse degen oı boldy", - deıdi ol.
Depýtat blogerlik arqyly bopsalaýmen aınalysatyndar týrasynda da pikir bildirdi. Mundaı "blogerler" sheneýnikterge de "qyrǵıdaı tıedi eken".
"Rasymen, keıbir jergilikti ákimdikterdi, atqarýshy bılik ókilderin qorqytyp-úrkitýmen aınalysatyndar, qıt etse tyrnaq astynan kir izdep, "ana bylyǵyńdy bilemin, myna bylyǵyńdy jarıalaımyn" degen sıaqty dúnıelermen tikeleı bopsalaýǵa kóship alǵandar týraly da estımiz. Bul belgili bir deńgeıde jergilikti atqarýshy bılik tolyqqandy jumys isteýine kedergi bolady. Olar kóp jaǵdaıda naqty jumyspen emes, jańaǵy shýdy basýmen aınalysyp ketip jatqan mysaldar bar. Bul da bopsalaýdyń bir túri. Aqsha talap etpeýi, birdeńe suramaýy múmkin, biraq sondaı bir dúnıeler arqyly qarym-qatynas quryp, keıin óz máselelerin jeke bastaryna sheship alýǵa paıdalanatyn tásil. Sondyqtan mundaıǵa da jol berýge bolmaıdy", - dedi ol.
Jarqynbek Amantaıuly keıbir blogerler qaýipti taqyrypty qozǵap, san soǵyp qalatynyn da aıtty.
"Ókinishke qaraı, keıbir blogerler, elge tanymal blogerler ultarazdyǵyn da qozdyryp jiberedi. Áleýmettik jelige jyl ótken talaptar kúsheıip kele jatyr. Byltyr onlaın platformalar, onlaın jarnama týraly zań qabyldandy. Sonyń aıasynda da biraz jaýapkershilik kúsheıdi. Bireý bilmeı, bireý qasaqana, bireý endi jastyq, kim biledi bireýdiń soıylyn soǵyp, ártúrli jaǵdaımen osyndaı bolyp jatady. Bir ret, eki ret sondaı jazbalary yń-shyńsyz ótip ketkendeı bolady, úshinshi joly quqyq qorǵaý salasynyń ókilderiniń nazaryna iligedi. Onyń sońy jaqsylyqqa aparmaıdy", - deıdi depýtat.
Májilis depýtaty ashyq bopsalaý jaıly da sóz qozǵady. Alaıda depýtat quzyrly organdar tarapynan zańǵa sáıkes jumys istelip jatqanyn aıtyp, keıde másele kúsheıgen shaqta ǵana zańdy ózgertý kerek degen bastama kóterý durys emes ekenin jetkizdi. Jarqynbek Amantaıuly zań álsiz bolsa ǵana ózgertken durys ekenin aıtty.
"Odan keıingi dúnıe - ashyq bopsalaý, aýdıtorıanyń kúshimen aqsha talap etý. Bul da belgili bir deńgeıde kádimgi úlken qylmys. Bul - adamnyń quqyǵyna, tek materıaldyq emes, moraldyq quqyǵyna jan-jaqty qysym jasaý degen sóz. Sondyqtan bul zańsyzdyqtarǵa jaýapkershilik qarastyrylǵan. Biz keıde rezonansty is bolǵan kezde zańǵa ózgeris engizý kerek dep shyǵamyz ǵoı. Negizi rezonansty isterdiń aıasynda zańdardy ózgerte berýge bolmaıdy. Rezonansty isterdiń aıasynda zańymyz solqyldaq ekeni kórinse, onda áńgime bólek, qarastyrýǵa bolady. Biraq zań jumys istep jatyr, zań anyqtap jatyr, jaýapkershilikke tartyp jatyr. Keıde bizdiń quqyq qorǵaý salasynyń, sot barysynyń obektıvti bolýyna kedergi keltirmeý kerek", - deıdi ol.
Jarqynbek Amantaıuly mundaı áreketke keıbir azamattar quqyqtyq jaǵynan saýat jetpegeninen baratynyn da jetkizdi.
"Áleýmettik jelide áleýetin paıdalaný kásibı jýrnalıserde sırek kezdesedi. Kásibı jýrnalıser ondaıǵa barmaıdy. Bul búginde jańa formatqa, onlaın formatqa aýysty. Beligili bir deńgeıde saýattyń da tómendigi ǵoı, shynyn aıtqanda. Ońdy-soldy paıdalanýǵa bolady eken dep oılasa kerek. Bir-eki ret bireýlerge soqtyǵyp kóredi, olardan eshqandaı qarsy áreket bolmaıdy. Al sosyn urynatyn jaǵdaı bolady. Sondyqtan jaýapkershilikti halyq sezinýi kerek dep oılaımyn. Qoldanystaǵy zań jetkilikti. Alaıda keıde mınıstrlik tarapynan, quqyq qorǵaý organdary tarapynan belgili bir deńgeıde monıtorıń az bolyp jatýy múmkin", - dedi ol.
Depýtat árbir azamat jaýapkershilikti sezinýi úshin túsindirý jumystary turaqty júrgizilip jatqanyn, degenmen alda da bopsalaýdyń artynda úlken saldary baryn, áleýmettik jelidegi ár áreket baqylaýda ekenin halyqtyń esine salyp turý kerek ekenin aıtty.
"Áleýmettik jelidegi jaýapkershilikti jol erejesin túsindirgendeı túsindirý kerek dep oılaımyn", - dep túıindedi sózin ol.
"Bopsalaý - qylmys"
Jaýapkershilik demekshi, bopsalaý úshin qandaı jaýapkershilik kózdelgenin de anyqtadyq. Polısıa qandaı da bir qysym kórsetý, qorqytý jáne bopsalaý áreketteri qylmystyq jaýapkershilikke ákep soǵatynyn eskertti.
Mundaı áreketter QR Qylmystyq kodeksiniń 194-baby (Qorqytyp alý) boıynsha saralanýy múmkin.
