Saılaýdan keıingi sóz halyqqa berildi. Toqaevty quttyqtaý. Alystaǵy Áblázovqa shúıligý. Saılaýdaǵy sátsizdikti boıkotshylardan kórý...
Qosanovtyń osy kúnge deıin el úshin jasaǵan tıtteı jaqsylyǵy bolsa, saılaýdan keıin sonyń bári umytyldy. Bir-aq kúnde. Jýylyp-shaıylyp ketti.
Saılaýǵa deıingi hám saılaýdan keıingi Qosanov eki bólek adam.
«Ol 20 jyl jınaǵan abyroıynan aıyryldy», – deıdi Marǵulan Seısembaı.
Ámirjandy qarǵap-silegen jurttyń aptyǵy áli basylǵan joq.
Kúni keshe «Azattyqqa» suhbat bergen eks-premer Ákejan Qajygeldın: «Qosanov? Saıasattaǵy qatelik qylmyspen teń...» dep otqa maı tamyzyp qoıdy.
Iá, halyq oǵan qatty nazaly, qatty. Biraq ókpe de ólsheýli emes pe?
Odan teris aınalǵan eldiń erteńgi kúni keńshilik tanytyp, kemshiligin keshirýi múmkin be? Ol úshin Qosanov qaı isimen jaǵýy tıis bul jurtqa? Qazir she? Qosanov qazir qandaı kúıde? Saılaýdan keıingi saryndy ózgerter oıy bar ma onyń?
Áleýmettik jelidegi jurttyń jon arqany tilip túser soıyl-qanjar sózin qashanǵa deıin, qaı ýaqytqa deıin súzgiden ótkizip otyrmaq? Halyqtan keshirim suramasa da, keshirimge laıyqty qaı isimen unamdy bolady ol? İrilik qylar qaýqar tabyla ma onyń boıynan?
Iá, bir táýekelge barýdan qaımyqty. Onyń sebebin túsindirdi de talaı ret.
«Eldi alańǵa bastap shyqqanymda ne bolar edi? Qynadaı qyrar edi. Bul bılik sizdi de, bizdi de aıamaıdy. Jańaózendegi jaǵdaıdyń kózi tiri kýásimin. Halyqtyń qany tógilgenin qalamaımyn. Qan tógilmesin. Jastar, jastar arandap qalmasyn...».
Bul Qosanovtyń saılaýdan keıingi suhbat-maqalalarynda san ret qaıtalaǵan ýáji.
Áıtse de jurttyń júregine jetken joq. Aǵynan jarylmaǵanyn, bir saýsaǵyn búgip otyrǵanyn sezimtal jurt alystan boljady.
«Toqaevty quttyqtaǵany, Áblázovty aıyptaǵany...» halyqtyń sanasynda saqtalyp qalǵan.
Halyq úshin bul – satqyndyq! Satqyndyq jasaǵandarǵa keshirim jasalýshy ma edi?
Toqaevty quttyqtaǵany qatelik, Áblázovty aıyptaǵany aǵattyq ekenin aıtqan halyqqa Qosanovtyń berer jaýaby ázir:
«Men halyqty satqan joqpyn. Al Áblázov? Onyń azǵyrýyna aldanǵandar maǵan qarsy kóterildi. Sonyń kesirinen kóp daýystan qaǵyldym», – deıdi ol. Saılaý ótkennen bergi Qosanov suhbattarynyń derligi osy sarynda.
Qosanov halyqtyń sózimen keliskisi joq. Halyq mundaıdy keshirýshi me edi?
Anyǵynda, ol osyǵan deıingi san alýan maqalalary men suhbatyndaǵy úıip-tógip bergen ýádeleri men saıası málimdemeleriniń tutqyny.
Túneýgúni «Azattyqqa» suhbat bergen qýǵyndaǵy eks-premer Ákejan Qajygeldın Qosanovqa arnaıy toqtalyp bylaı dedi:
«Ámirjan prezıdent saılaýyna túserde menimen aqyldasqan joq. Bul onyń óz sheshimi-tin.
Saılaý aıaqtalyp, daýys sanaý bastalardyń aldynda uıaly telefonyna «saılaý nátıjesi sońyna deıin belgili bolmaı Toqaevty quttyqtaýdan saq bol» dep eskertý hat joldadym.
Biraq ol meniń sózime qulaq asqan joq. Onyń is-áreketine berer baǵam: saıasattaǵy qatelik qylmyspen para-par. Onyń zardaby, saldary jalǵyz Qosanovqa emes, tutas halyqqa áser etedi.
Qosanovtyń qateligi erteń elge kesirin tıgizedi. Saıasatpen aınalysqan adam qolǵa alǵan isin aqyryna deıin jetkizýi kerek. Onyń orta joldan taıqyp ketkenin men ǵana emes, kúlli halyq quptaǵan joq...».
Qosanovtyń ár jyldary bergen suhbattaryn súzip shyǵyp, mynadaı tendensıany baıqadyq.
Saıasatker tazalyqty basty orynǵa qoıady, halyqtyń aldyndaǵy ar-abyroıy kirlegenin qalamaıdy. Saıası satqyndyqty sýqany súımeıdi, bılikpen aýyz jalasqandardan aýlaq júredi.
İlgeride aıttyq. Ol osyǵan deıingi san alýan maqalalary men suhbatyndaǵy úıip-tógip bergen ýádeleri men saıası málimdemeleriniń tutqyny. Saılaýdan keıingi Qosanov «áý» dese bolǵany, jurt kirpideı jıyryla qalatyn minez tapty.
Saıasatker saılaýǵa deıin ne dep edi?
Ázirlegen, Dýman BYQAI
Qosanov. Bılik hám halyq
Tabıǵatta sýdyń saqtalýynyń eki túri bolady. Biri – jyl saıyn taýdan aqqan ózen jańaryp turatyn kól, teńiz ne muhıt. Ol sýdyń jóni bólek, onda baǵaly balyq júzip júredi.
Ekinshisi – eshbir ózen quımaıtyn, jańarmaı, bir ornynda turyp qalǵan sý. Onyń aty belgili. Ondaǵy sý ýaqyt óte kógere bastaıdy. Sosyn ısi buzylyp, qolqany alardaı sasyp ketedi. Tekti balyq emes, baqyldaǵan baqa toly onda...
Bizdiń bılik birte-birte osy batpaqqa aınalyp bara jatqan sekildi men úshin. Men de mundaı batpaqqa bylǵanǵym kelmeıdi. Al men sıaqtylar qanshama deseńizshi!...
....
Tek qana jaıly oryn kerek bolsa, baıaǵyda-aq Astana jaqta júrer edik qoı. Shynyn aıtqanda, ondaı shaqyrýlar aragidik bolyp ta turady. Ol da saıası oıyndaǵy astyrtyn júristerdiń biri. Ásirese, saılaýlar men sottaýlar aldynda jıilep ketedi ondaı baılanystar.
...
Jergilikti jerdegi sheneýnikterdiń sholaq belsendiligi birinen biri ótedi. Biraq halyqtyń kózi ashyq: ol bıliktiń de, bizdiń de ótirigimiz bolsa, sózimiz ben isimiz janaspaı jatsa, lezde seze qoıady.
...
Saılaý ádil de ashyq ótse; barlyq deńgeıdegi ákimder saılanyp, joǵarǵy jaqtaǵy bastyqtarynyń aldynda dirdektemeı, saılaýshylarymen sanasyp, qyzmet atqarsa; sottardy da halyq ózi tikeleı saılap alsa; baǵa men tarıfterdiń retsiz ósýi toqtatylsa; jerasty baılyǵynan túsken tabys at tóbelindeı olıgarhtar men sheneýnikterden halyqqa qaıtarylsa, sóıtip, jyldan-jylǵa ýshyǵyp bara jatqan áleýmettik máseleler tezirek sheshilse, sóz bostandyǵyna shekteý qoıylmasa degen usynystardy talaı jyldan beri aıtyp kele jatyrmyz.
Osy ıdeıalarymyzǵa kim qarsy?
...
«Forbs» jýrnaldarynyń tórinde ornyn oıyp alǵan dollarlyq mıllıarderler bar eken elde!
Al úlken aqsha úlken tábetti ashady. Ásirese, saıasatta, bılikke umtylysta. Qanaǵat umytylady. Sondyqtan da ol qaltalylar qolda bar baılyǵyn mise tutpaı, óz baspasóz quraldaryn jabdyqtap, óz partıalaryn qura bastaıdy. Keıbiri tipti «demokrattar» qataryna enip alyp, «ańqaý elge aramza molda» prınsıpin ustanýy da múmkin.
Mine, men osynaý «toptyq opozısıadan» qorqamyn! Óıtkeni qolynda mıllıardtary bar baılar qara basynyń qamy úshin, aqshasy úshin, menshigi úshin jalpyhalyqtyq múddelerdi tárk ete salýy múmkin! Qýyrdaqtyń kókesin sonda kóretin bolamyz!
Sondyqtan da bizge toptyq, jekebastyq opozısıa emes, júıeli túrdegi ıdeıalyq opozısıa qajet. Jeke qarjylyq toptyń emes, barshaǵa birdeı demokratıalyq murattar tóńireginde birikken kúsh kerek.
...
Osy aptada shetelde bas saýǵalap júrgen Muhtar Áblázov qaraptan-qarap maǵan tıispesi bar emes pe? Feısbýkte: «Endi bılik Ámirjan Qosanovty kóshbasshy etip jańa qozǵalysty iske qospaqshy…» Sondaı-aq onyń aıtýynsha, «bul – arnaıy qyzmet komıteti jasaǵan qozǵalys».
Jaýabymdy berdim. Onyń túıini mynada: «Men bıliktiń eshbir saıası jobasyna qatysqan emespin».
Óziniń orasan zor qarjylyq áleýetin keshegi áriptesterine qarsy emes, bıliktiń shynaıy betperdesin ashýǵa jumsasyn. Talaı jyl boıyna bılikti synap júrgen bizdi uryp-soǵar, arandatar basqa kúshter de jetip jatyr.
Biraq «opozısıa tek qana áblázovshyl bolýy kerek» degenge men qosyla almaımyn. Aqordasyz da, olıgarhtarsyz da paıda bolyp, ózin kórsete alatyn qoǵamdyq kúshter tarıhta boldy, áli de bolady.
...
Bılik Armenıadaǵy jaǵdaıdan sabaq alýy tıis. Pashánán bastaǵan halyq alańǵa shyqqanda bıleýshi partıa qaıda boldy? Bıliktiń saıası ıdeologtary she? Olar ne istedi? Ne istep júr? Armán bıligi ashýǵa býlyqqan halyqpen qandaı da bir dıalog qurdy ma? Ári-beriden soń bılik muny boljaı bilý tıis edi. Bul bılik ıdeologtarynyń jumysy-tuǵyn.
Al bizdiń bılik qandaı? Mylqaý. Meńireý. Jaltaryp júredi. Jaǵdaımen, qoǵam pikirimen sanaspaıdy.
Halyq qarap jatpaıdy ǵoı. Ózge elderdegi bılik pen úkimettiń aýysyp jatqanyn kórip otyr olar. Ózge elderdegi ózgeristerge de kýá.
Halyq bizde zańdy túrdegi opozısıanyń joq ekenin kórip otyr. Bıliktiń syńarjaq saıasat júrgizip otyrǵanyn siz ben bizden jaqsy biledi.
...
Nazarbaev? Bul joly halyq ózine jany ashıtyn, óziniń soıylyn soǵatyn prezıdentti kórgen joq.
Halyq óziniń úkimetine kezekti bir tapsyrmalardy berip jatqan basshyny kórdi.
Eger de prezıdent stoldy qoıyp qalyp: «Eı, aınalaıyn úkimet, mynaý ne bolyp jatyr ózi? Halqymnyń jaǵdaıy tómendep ketti ǵoı! Sender maǵan jalǵan aqparat berip jatyr ekensińder ǵoı! Elim azyp-tozyp ketipti! Úkimet, ket! Parlamentke jańa, úkimetke tıimdi baqylaý jasaı alatyn partıalar kelsin!» dep aıtqan kezde prezıdenttiń reıtıńi 200 paıyzǵa ósip keter edi!
Ókinishke oraı, prezıdent mańaıyndaǵy at tóbelindeı ǵana toptyń aıtqanynan shyǵa almaı qaldy.
Munyń ózi eldegi jaǵdaıǵa obektıvti baǵa berip, tıisti sheshim qabyldaýyna óz kesirin tıgizip otyr.
