Aldaǵy ýaqytta el azamattary AES salýǵa qatysty refrendýmǵa qatysyp, óziniń tańdaýyn jasaıtyn bolady. Memleket basshysy Qasym-Jomart Qazaqstan halqyna arnaǵa Joldaýynda 6 qazan kúni AES salýǵa qatysty refrendýmnyń ótetinin habarlady. Elimizdiń energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýde atom energetıkasyn damytýdyń mańyzy zor. Jalpy, Qazaqstan AES salý máselesi sońǵy 2-3 jyldyń bederinde belsendi talqylap keledi. Osy ýaqyt aralyǵynda elimizdiń túkpir-túkpirinde kóptegen talqylaýlar ótti. Qoǵamdyq máni zor osy iske qoǵamdyq uıymdardyń belsene qatysqanyn bilemiz. Osy rette elimiz boıynsha myńdaǵan uıymnyń basyn biriktirip otyrǵan Qazaqstannyń azamattyq alánsy uıymynyń prezıdenti Baný Nurǵazıeva AES salý boıynsha oıyn ortaǵa saldy. Óıtkeni atalmysh uıym jer-jerde ótken AES salaýǵa qatysty qoǵamdyq tyńdaýlardy uıymdastyrýyshalrdyń biri boldy.
– Baný hanym, sizder el ishinde ótken qoǵamdyq talqylaýlardyń bel ortasynda júrdińizder. Jalpy, qoǵamdyq talqylaýlar qalaı ótti?
– Qazaqstannyń azamattyq alánsy uıymy elimizdegi úkimettik emes uıymdardyń basyn biriktirip otyrǵan úlken aláns. Sondyqtan bizder elimizde AES salýǵa qatysty qoǵamdyq tyńdaýlardy uıymdastyrýǵa belsene qatystyq. Bul baǵyttaǵy jumystarmen aralasyp kele jatqanymyzǵa biraz jyldyń júzi boldy.
Bizdiń alánsqa qoǵamdyq ómirimizde túrli salalardyń máselesin kóterip júrgen uıymdar kiredi.. Aıtalyq, elimizde AES salý máselesinde ekologıalyq uıymdar kóptegen kómegin tıgizdi dep aıta alamyn. Osy rette bizder ekologıa, energetıka salasy mamandarynyń basyn qosyp, kóptegen jerlerde qoǵamdyq talqylaýlar ótkizdik.
Sol kezde kópshilik AES-ke qatysty kóńilin kúpti qylǵan saýaldaryn mamandarǵa tikeleı qoıyp, tushshymdy jaýap aldy. Osyndaı bilikti mamandar qatysqan talqylaýlarda halyq olardyń pikirin kóńil qoıyp tyńdaǵanyna kýá boldym.
– Qoǵamdyq talqylaýlarda halyq AES salýǵa qatysty qandaı suraqtardy kóbirek qoıdy? Jurtty qandaı máseleler tolǵandyrady, sony aıtyńyzshy?
– Birden aıtýymyz kerek. Osyndaı talyqlaýlardan keıin halyq atom energetıkasyna qatysty fobıasyn jeńip, AES salý máselesin durys qabyldaı bastady. Bul qýanarlyq jaǵdaı. Bul rette kópshilik mamandarǵa ózderin mazalaǵan suraqtaryn qoıyp jaýap alýy jurttyń AES-ke qatysty oı-pikirin kóp ózgertti desem bolady.
Qazir halyq AES salýdyń mańyzyn túsinip otyr. Biraq kópshilik AES-tiń elimizdiń ekologıalyq ahýalyna qanshalyqty áser etetine alańdaıtynyn baıqadym.
Qoǵamdyq talqylaýlarda ekologıa máselesi boıynsha kóptegen suraqtar qoıyldy. Aıtalyq, qoǵamdyq talqylaýlarda AES-ke paıdalanylatyn otynnyń qaldyqtardyń qalaı saqtalatynyn bilgisi keletinderin aıshyp aıtty. Óz kezeginde ekolog, energetık mamandar ıadrolyq qaldyqtardyń qaýipsiz saqtaýdyń tártibin túsindirip berdi.
Sonymen qatar bolashaqta ıadrolyq qaldyqtardyń ózin eki-úsh qaıtara paıdalanýdyń tehnologıasy paıda bolyp jatqanyn aıtyp, qaldyqtyń ózi strategıalyq otyn ekenin aıtqanda, kópshilik AES-tiń áldekimder aıtqandaı qorqynyshty dúnıe emes ekenin túsindirdi. Jalpy, halyq arasynda AES salýǵa qatysty konsensýs paıda boldy dep nyq senimmen aıta alamyn.
– Qoǵamdyq talqylaýlarda AES salýǵa qarsylyq tanytqandar da bolǵan shyǵar?
– Árıne, ondaı adamdar da boldy.
– Sonda olar qandaı ýáj aıtady?
– Olar atom energetıkasy qorshaǵan ortaǵa keri áser etetinin alǵa tartyp, óz oılaryn aıtýǵatyrysty. Óz sózderinde Chernobyl men Fýkısıma AES-indegi oryn alǵan apattardy aıtqan boldy. Biraq mamandar olarǵa qazirgi reaktorlar men sol kezdegi rekatorlardyń arasy jer men kókteı ekenin aıtyp túsindirdi.
Biraq ózin kórsetip qalǵysy keletin biraz aadamdar mamandardyń ýájin tyńdaǵysy kelemegen syńaı tanytty. Qarapaıym halyq olardyń oı-pikirin qoldamady.
– Sizdiń áńgime aýanyńyzdan qoǵamdyq talqylaýlar da halyq elimizde AES salýdy qoldap otyrǵanyn baıqadyq.
– Iá, jurttyń kópshiligi atom energetıkasyn damytýdy qoldaýda. Búginde el ekonomıkasy damyp, qýat kózine degen muqtajdyq artyp keledi. Al muny AES salyp aldyn almasaq, basqa amal joq.
Ádette qazaqtyń keń jerinde birneshe Fransıa syıyp ketedi dep kókiregimizdi maqtanysh sezimi kerenıdi ǵoı. Búgin bizder mysalǵa keltiretin Fransıada 56 reaktor jumys istep tur. Fransýzdar ózderine qajetti elektr energıasynyń 71%-yn osy atom energetıkasynan alyp otyr.
İrgemizdegi Qytaı da atom energetıkasyn damytýǵa basa mán berýde. Jaqyn bolashaqta qytaılar 150 AES salyp, energetıkalyq qaýipsizdigin birjolata sheshýdi kózdeýde.
Sońǵy ýaqyttary atom energetıkasy jasyl energetıkanyń basty kózine aınalyp otyr. Kómir jaǵyp, aýaǵa ýly zattardy taratqansha taza atom energetıkasyn órkendetýimiz kerek. Muny halyq ta túsinip otyr. Aldaǵy refrendým kezinde halyq durys tańdaý jasaıtyna senimdimin.
– Áńgimeńizge rahmet!
