****
Shamamen 20 jylǵa jýyq ózim turyp jatqan AQSH-tyń basshysy men memleketim Túrkıanyń prezıdenti búgin Aq úıde kórispek. AQSH pen Túrkıanyń DAISH-pen kúres, Sırıanyń bolashaǵy, bosqyndar daǵdarysyn da qosar bolsaq, kóptegen ortaq máseleleri bar.
Qaıteıik, kezinde demokratıany jetildirý, qalypty zaıyrlylyq túsinigin qalyptastyrý jolynda úmit syılaǵan Túrkıa bar kúshti ýysynda ustaý ári qarsylastardy tuqyrtý úshin qolynan kelgennen aıanbaıtyn prezıdenttiń basqarýynda adam tanymactaı kúıge tústi.
Batys Túrkıanyń demokratıalyq qundylyqtarǵa qaıta oralýyna kómek berýi tıis. Búgingi júzdesý men aldaǵy aptada bolatyn NATO samıtin osy maqsatta tıimdi paıdalana bilý kerek. Erdoǵan ótken jyly 15-shildedegi tóńkeris jasaý áreketiniń izin ala jazyqsyz jandarǵa júıeli ozbyrlyq naýqanyn bastady. Kúrdter, alaýıler, zaıyrlylar, solshyldar, jýrnalıser, ǵalymdar nemese ózime de qatysy bar, beıbit jandar qozǵalysy bolyp tabylatyn «Qyzmet» qoǵamy múshelerin de qosqanda 300 myńnan asa Túrkıa azamatynyń ómiri baqylaýda ustaý, tutqyndaý, jumystan qýý jáne basqa da joldarmen qurydy.
Tóńkeris áreketi oryn alǵanda ony aýyr aıyptadym, meni soǵan qatysty dep taqqan aıyptaryn joqqa shyǵardym. Budan bólek, tóńkeriske qatysqandardyń ıdealdaryma qıanat jasaǵandaryn aıttym. Eshbir dálel bolmasa da, Erdoǵan 5 myń shaqyrym alysta ómir súrip jatqan meni tóńkeristi josparlaǵan dep kinálady.
Ertesi kúni úkimet bir bankte esep ashqany, bir mektepte muǵalimdik atqarǵany nemese bir gazetke jańalyq jarıalaǵany sekildi sebeptermen «Qyzmetpen» qatysty myńdaǵan adamnyń tizimin jasady. Bundaı baılanysty qylmys sekildi qarastyryp, árbiriniń taǵdyryn talqandaı bastady. Tizimde birneshe aı buryn qaıtys bolǵandar men sol kezde NATO-nyń Eýropadaǵy shtabynda qyzmet atqaryp jatqan adamdar boldy. Halyqaralyq baqylaýshylar kóptegen alyp qashý, baqylaýda ustap, qorlyq kórsetý jáne azamattardyń ajal qushý jaǵdaılary kezdeskenin baıandaıdy. Erdoǵan úkimeti basqa elderde de jazyqsyz adamdardy baqylaýǵa aldy. Máselen, Malaızıada «Qyzmetke» oń kózqarastaǵy 3 adamdy deportasıalaý úshin qysym jasady. Aralarynda 15 jyldan beri sol jerde qyzmet atqarǵan bir mektep dırektory da bar. Shyntýaıtynda, ol kisiler Túrkıaǵa qaıtarylsa, ony túrmege qamap nemese zorlyq-zombylyqqa ushyratatynyn aıtý úshin eshqandaı kóripkeldik qajet emes.
Sáýir aıynda prezıdent «barmaq basty, kóz qysty» áreketterdiń oryn alǵany qoǵamda ashyq sóz bolǵan referendýmda az ǵana aıyrmashylyqpen basym túsip, bıliktiń úsh tarmaǵyn da ózi baqylaıtyn basqarý júıesin qurdy. Negizi, qyzmetinen ketirý ári jemqorlyq áreketimen bul kúshterge onsyz da ıe edi. Avtorıtarly bıliktiń osy bir jańa satysynda túrik halqynyń bolashaǵyna aıtarlyqtaı alańdaýlymyn.
O basta bulaı bastamaǵan bolatyn. Ádilet jáne damý partıasy 2002 jyly Eýropalyq Odaqqa múshelikti maqsat etken demokratıalyq reformalardy júrgizýge ýáde bere otyryp bılikke keldi. Biraq ýaqyt ótken saıyn Erdoǵan ózine qarsy pikirlerge tózimsizdik tanyta bastady. Kóptegen BAQ uıymdaryn memlekettiń baqylaýshy organdary arqyly ózin jaqtaýshylar qataryna shyǵardy. 2013 jyldyń jazynda Gezı parki operasıalaryn kúshpen basty. Mınıstrlerdiń esimderi jeltoqsan aıynda iri kólemdegi paraqorlyqqa qatysty atalǵanda, sot júıesi men BAQ-ty tuqyrta otyryp jaýap qatty. Ótken jyly 15 shildeden keıin jarıalanǵan «ótkinshi» tótenshe jaǵdaı elde áli de jalǵasýda. Halyqaralyq amnıstıalyq uıym álemde túrmege túsken barlyq jýrnalıserdiń úshten biriniń Túrkıa túrmelerinde ekenin baıandady.
Erdoǵannyń óz halqyna tize batyrýy tek memlekettiń ishki máselesiniń aýqymynan shyǵyp ketti. Azamattyq qoǵam, jýrnalıs, ǵalymdar men kúrd azamattaryna baǵyttalǵan ozbyrlyq elimizdiń uzaq merzimdi turaqtylyǵyna qater tóndiretin jaǵdaıǵa jetti. Qoǵamda qazirgi ýaqytta Ádilet jáne damý partıasy rejımi tóńireginde tereń polárızasıa oryn alýda. Túrkıanyń zorlyqshyl radıkaldarǵa qushaq jaıyp, al kúrd azamattaryn úmitsizdikke ıtermeleıtin dıktatorlyq rejımge kelýi Orta Shyǵys qaýipsizdigi úshin eleske aınalmaq.
Túrkıa halqynyń demokratıasyn aıaqqa turǵyzý úshin Eýropa odaǵy men AQSH-tyń kómegine zárý. Túrkıa 1950 jyly NATO-ǵa kirý úshin shyn máninde kóp partıaly saılaýdy bastady. NATO-ǵa músheliktiń talaby retinde Túrkıadan odaqtas demokratıalyq normalarǵa adal bolýyn talap etýge bolady ári etý de kerek.
Burynǵy pikirlester Erdoǵan men GúlenTúrkıanyń demokratıa jolynda keri ketip bara jatqanyn toqtatý úshin eki mańyzdy bastamany júrgizýi kerek. Birinshisi, qoǵamdaǵy barsha azamattardy qatystyra otyryp, halyqaralyq zańdyq ári adamı normalardy baqylaıtyndaı, batystyń tabysty, uzaq merzimdi demokratıasynan sabaq alý, demokratıalyq úrdiste jańa bir azamattyq konstıtýsıany jetildirý.
Ekinshisi, demokratıalyq ári plúralıstik qundylyqtardy talqyǵa salatyn, synı oılaýdy qoldaıtyn oqý baǵdarlamasyn jetildirý. Ár oqýshy memleket kúshiniń jeke adam quqyqtarmen tepe-teńdik saqtaıtynyn, memlekettik qurylymdyq kúshterdiń táýelsiz bolatyndyǵyn, eshkimge baǵynbaıtyn táýelsiz sot, táýelsiz BAQ-tyń mańyzdylyǵyn, sonymen qatar ásire ultshyldyq pen dindi saıasılandyrýdyń memleketke qaýip tóndiretinin bilýi tıis. Biraq budan buryn túrik úkimeti óz halqyna tize batyryp, quqyn aıaqqa taptaýdy doǵarýy ári quqyǵy aıaqqa taptalǵan adamdardyń ómirin qaıta retteýi kerek.
Sirá, Túrkıanyń álem jurtshylyǵy tamsana qaraıtyn ozyq demokratıaǵa qol jetkizgenin kórýge ómirim jete qoımas, degenmen tilegim: Túrkıa qazirgi avtorıtarlyq júıeni kóksegen jaǵdaıdan tym kesh bolmaı turyp arylsa eken.
Tárjimalaǵan Maqsat Bektaı
