Konferensıa jumysyn T.Rysqulov atyndaǵy Jańa ekonomıkalyq ýnıversıtetiniń rektory Serik Svátov ashyp, qoǵam qaıratkeriniń ómir joly jaıynda jınalǵan qaýymǵa qysqasha áńgimelep berdi.
– Turar Rysqulov – tereń oıly, bolashaqty boljaı bilgen álemdik deńgeıdegi reformator tulǵa. Ol – ekonomıka, mádenıet, dıplomatıa, tarıh, ǵylym, bilimniń ár salasyn jete meńgergen asa talantty adam. Turar áý bastan túrkitildes halyqtardyń konfederasıasyn qurýdy usynyp, ekonomıkalyq-saıası jaqtan táýelsiz bolýdy armandaǵan. Qanaýshylyqty, otarshyldyqty, shovınızmdi, ulttyq saıasatty burmalaýshylyqty ortalyq úkimetke ashyq jetkizgen. Ol sharýashylyqtyń barlyq salasyna utymdy usynystar aıtqan, – dedi S. Svátov. Rasynda da, Turar Rysqulov ulttyq ekonomıkanyń, ónerkásiptiń, tipti turǵyn úı jáne komýnaldyq sharýashylyqtyń, áleýmettik-saıası mańyzy bar óndiristik salalardyń damýyna ushan-teńiz eńbek sińirgen. Turar Rysqulovtyń HH ǵasyrdyń basynda aıtqan strategıalyq mańyzdy sheshimderi búginde de óziniń mańyzyn joıǵan joq. Aıtalyq, 1927-1930 jyldary Turardyń yqpalymen Ortalyq Azıaǵa, Batys Qytaıǵa, Batys Mońǵolıaǵa, Batys Sibirge dańǵyl jol salǵan Túrksib temirjoly ashyldy. Qazir sol Túrksib magıstraliniń izimen ekonomıkalyq qatynastar qarqyndy damý ústinde.
Turardyń oqý-aǵartý salasyna sińirgen eńbegi de orasan zor. Rysqulov basshylyq qyzmette júrgende 1920 jyly Túrkistan úkimetiniń sheshimimen Tashkende Qyrǵyz-qazaq ınstıtýty ashylsa, 1924 jyly Máskeýde Shyǵys halyqtarynyń ýnıversıteti shańyraq kóterdi. 1928 jyly Almatyda Qazaq ýnıversıteti, 1929 jyly mal dárigerlik ınstıtýty, 1930 jyly aýyl-sharýashylyq ınstıtýty jumys bastady.
Turar Rysqulov 1936 jyly Ortalyq atqarý komıtetiniń múshesi bolyp turǵan kezinde jáne Reseıdiń Sovnarkom tóraǵasynyń orynbasary qyzmetin atqarǵan shaǵynda Qazaqstan men Qyrǵyzstannyń odaqtyq Respýblıka bolýyna yqpal etti. Bul onyń eline sińirgen zor eńbegi deýge boldy. Óıtkeni, Qazaqstan odaqtyq respýblıka dárejesine jetpegende Bashqurtstan, Tatarstan, basqa avtonomıaly respýblıkalar sıaqty Reseıdiń quramynda qala berer edi. Óziniń sottalar aldyndaǵy sońǵy sózinde Turar Qazaqstan men Qyrǵyzstannyń odaqtyq respýblıka bolýyn maqtanyshpen aıtyp ketken. Qazaq eliniń táýelsizdik úshin kúres tarıhyndaǵy T.Rysqulovtyń osy eńbegin aıryqsha baǵalaýǵa bolady.
Konferensıa barysynda sóz alǵan RUǴA akademıgi, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, profesor Orazaly Sábden Qazaqstanda «Turartaný» memlekettik ǵylymı-zertteý ınstıtýtyn qurý kerektigin aıtty. «Turar Rysqulovtyń eńbekteri óte qundy jáne aýqymdy. Al olardy tereń zertteý úshin Qazaqstanda «Turartaný» memlekettik ǵylymı-zertteý ınstıtýtyn qurý kerek. Turar Rysqulovtyń muralaryn zertteý jumystary áli alda. Shet elderdiń muraǵattarynda beti ashylmaǵan qanshama muralar jatyr. Olardy zertteý úshin, memlekettik tapsyrys, memlekettik kózqaras kerek. Mysaly, Reseıde Rysqulovtyń basshylyǵymen júrgizilgen komısıalardyń júzdegen otyrystarynyń stenogrammalaryn, jasaǵan baıandamalaryn memlekettiń qolaýynsyz alý múmkin emes», – dedi O. Sábden.
Sondaı-aq, Orazaly Sábdenuly Turar Rysqulovtyń aldaǵy 125 jyldyǵyna daıyndyqtyń bastalyp ta ketkendigin jetkizdi.
– Turar Rysqulovtyń 125 jyldyǵyn halyqaralyq deńgeıde atap ótýimiz qajet. Qazir arnaıy jumys toby quryldy. Sharany ótkizý jospary jasalynyp, Úkimettiń qaraýyna jiberildi. Qazir talqylanyp jatyr. Oǵan qosa, Rysqulovtyń eńbekterin 25 tom etip shyǵarý oıymyzda bar, – dedi. Halyqaralyq ǵylymı konferensıada Avstrıa, Mońǵolıa jáne Qytaı elderiniń ókilderi, Qazaqstannyń qoǵam qaıratkerleri, rysqulovtanýshylar, ǵalym-ekonomıster, JOO oqytýshylary men magıstranttary oılaryn ortaǵa saldy.
Nurlan JUMAHAN.
