Ulttyq kásipkerler palatasynyń qurylǵanyna kóp bolǵan joq. Alaıda kásipkerlerdiń arasynda osynaý uıymnyń jumysyna kóńili tolmaıtyn azamattar tabylyp jatyr. Shaǵyn jáne orta bıznes ókilderiniń shaǵymdary, negizinen, mindetti múshelik jarnaǵa qatysty. Endi bir kásipkerler ózderin osynaý uıymǵa erkinen tys endirip jibergenine qarsy.
«Qaltamyzdan sanap beretin qyrýar qarjyny Ulttyq palata qandaı qajetine jumsamaq? Bilýimizshe, bul mıllıardtaǵan soma. Mindetti jarna tólegen bolsaq, palatanyń tarapynan naqty qandaı kómek alamyz? Onyń ústine, bul qoǵamdyq uıym. Qoǵamdyq uıymnyń eshbir azamatty óz qataryna kúshtep kirgizýge quqy joq», – deıdi bıznes ókilderi.
Kúni keshe ǵana Ulttyq palatanyń sezi ótti. Jıynda Abylaı Myrzahmetov bastaǵan palata basshylary rúbldiń álsireýine baılanysty ishki naryqty qorǵaý maqsatynda odaqtas elderden keletin taýarǵa ýaqytsha saýda shekteýin engizý qajettigin aıtty. Álsiz salalarǵa sýbsıdıa baǵyttaý máselesi sóz boldy. Otandyq óndirýshilerdi memlekettik organdar men ulttyq kompanıalardyń baıqaýyna meılinshe kóptep tartýdyń joly qarastyryldy. Ulttyq palata otandyq óndirýshilerdiń baıqaýǵa qatysýyna kedergi bolatyn máselelerdi sheshýdiń birqatar joldaryn usyndy. Bylaısha aıtqanda, biraz másele talqylandy.
Áıtkenmen, kásipkerlerdiń múshelik jarnaǵa jáne osynaý uıymǵa erkinen tys enýine qatysty janaıqaıyn Abylaı Myrzahmetov estimegen syqyldy. Bul tarapta «Qazaqstan blogerler alánsy» qoǵamdyq uıymynyń prezıdenti Ǵalym Baıtuq jáne kásipker Janna Ilıcheva atalǵan másele qatysty óz oıyn ortaǵa salǵan bolatyn.
Ǵalym BAITOQ, «Qazaqstan blogerler alánsy» qoǵamdyq uıymynyń prezıdenti: TAŃDAÝ ERKİNDİGİ BAR MA?
[caption id="attachment_8858" align="alignleft" width="339"]
Ǵalym Baıtoq: Mindetti múshelik jarna, budan bir de bir kásipker qashyp qutylmaıdy.[/caption]
– Ulttyq kásipkerler palatasynyń baǵdary durys – bıznesti qoldaý. Átteń, ádis-tásili jetilmegen. Bir: bul qoǵamdyq uıym. Ata zańda qoǵamdyq uıymnyń jumysyna memleket aralaspaıdy deıdi. Eki: bul mindetti múshelik, ıaǵnı, kásipkerdiń bas tartýǵa quqy joq. Qaladyń, qalamadyń, avtomatty túrde osy palatanyń músheligine enesiń. Sonda tańdaý erkindigi, oılaný múmkindigi qaıda? Aıtalyq, adam balyqshy bolǵysy kelse, balyqshylar odaǵyna kirýge tıis emes qoı? Al palata barlyq kásipkerdi uıymǵa kirgizip qoıdy. Úsh: bul jarna. Mindetti múshelik jarna! İri bıznes jylyna shamamen 5 mln. teńge, al orta bıznes 300 myń teńge tóleýge tıis. 5 jyldan keıin shaǵyn bıznes te jarna tóleıdi. Budan birde-bir kásipker qutylmaıdy. Ony jarna tóleýge májbúrleý qısyndy ma? Jaraıdy, iri bıznestiń murtyn balta shappas. Shaǵyn-orta bıznes qaıtpek? Palata bulardyń kelisimin de suraǵan joq. Jalpy, shaǵyn kásipkerge osy palatanyń kómegi kerek pe ózi?
Prezıdent damyǵan 50 eldiń qataryna kirýdi mindettedi. Sonyń bir talaby – bıznesti damytý. 2013 jylǵy Dúnıejúzilik banktiń reıtıńinde osy elýlikke enýge az qaldyq. Shamamen 53-shi orynda boldyq. Al 2014 jyly 77 orynǵa túsip kettik. Nege ekenin bilesiz be? Munyń bir sebebi, bizdiń kásipkerler tóleıtin jarnany Doing business bıznestiń ústinen salynǵan qosymsha salyq retinde qarastyrǵan. Bul – 2 bal.
Prezıdent: «Bıznestiń áleýmettik jaýapkershiligin kúsheıtý kerek», – deıdi. Kásipkerler halyqqa qajetti áleýmettik nysandardyń qabyrǵa kóterýine kómektesedi. Aıtalyq, meniń týǵan jerim Soltústik Qazaqstanda palataǵa jylyna 300 myń teńge jarna tóleıtin 100 shaqty orta kásipker bar. Al ár ákimniń óz óńirinde arqa súıeıtin birneshe kásipkeri bolady. Budan keıin olar ákimniń bir jaǵyna shyǵýy, bylaısha aıtqanda, áleýmettik jobalarǵa azyn-aýlaq bolsa da qarjy quıýy múmkin be? Orta kásipker úshin 300 myń kóp aqsha. 100 kásipkerden jınalatyn 300 myń teńgeni jınaqtasaq – 30 mln. teńge. Al buǵan 30 fýtbol alańyn salýǵa bola ma? Bolady. Saıyp kelgende, palata jarnalyq tártipti engizý arqyly áleýmetke baǵyttalýy múmkin qarjyny halyqtyń aýzynan jyryp otyr. Myrzahmetov «bul shetelden alynǵan úlgi» deıdi. Aıdaladaǵy Avstrıanyń tájirıbesinde bar-mys... Biraq o jaqta «bir tereze» qaǵıdasy bar ǵoı. Kásipker qaǵaz-qujatqa qatysty bútkil isin bir jerde bitirip ketedi. Taǵy bir jaıt. Prezıdent damyǵan 50 eldiń qataryna kirýdi mindettedi. Sonyń bir talaby – bıznesti damytý. 2013 jylǵy Dúnıejúzilik banktiń reıtıńinde osy elýlikke enýge az qaldyq. Shamamen 53-shi orynda boldyq. Al 2014 jyly 77 orynǵa túsip kettik. Nege ekenin bilesiz be? Munyń bir sebebi, bizdiń kásipkerler tóleıtin jarnany Doing business bıznestiń ústinen salynǵan qosymsha salyq retinde qarastyrǵan. Bul – 2 bal.
Palatanyń jyldyq búdjeti (kásipker jarnasynyń esebinen) 14 mlrd. teńge. Bul bir oblystyń búdjetine para-par. Al Myrzahmetov: «Byltyr bar bolǵany 6 mlrd. teńgeniń basyn quraı aldyq», – deıdi. Iaǵnı, jospar oryndalmady, biraz kásipkerler jarna tólemedi dep otyr. Nege? Sebebi, olarda jarna jınaý týraly júıe joq. Biraq, bul da keledi. Estýimshe, olar jarna jınaýdy salyq organdaryna tapsyrmaq eken. Al bul baryp turǵan nonsens.
Janna ILICHÓVA, kásipker: MÚSHELİKTEN BAS TARTA ALAMYN BA?
[caption id="attachment_8859" align="alignright" width="274"]
Janna Ilıcheva: Tegin dúnıe joq.[/caption]
– Maǵan Ulttyq kásipkerler palatasynan tilimdeı hat keldi. Hatta 296 myń 320 teńge tóleýge tıisti ekendigim kórsetilipti. Bilgenimdeı, bul mindetti múshelik jarna kórinedi. Bultartpaıdy. Bir qyzyǵy, men Ulttyq palataǵa osy uıymnyń quramyna ótetinim týraly qandaı da bir aryz jazǵan joqpyn. Iaǵnı, uıymǵa óz erkimnen tys qabyldanǵan bolyp turmyn.
Al jarnanyń jaıy bir bólek. Bálkim, aqshanyń qaıda baǵyttalaryn naqtylap kórsetkisi keldi me, ondaǵylar (palatany aıtamyn) shaǵyn jáne orta bıznes sýbektilerine arnalǵan tegin qyzmetterdiń tizimin qosa tirkep jiberipti. Bilgińiz kelse, munyń qandaı, nendeı kómek ekenin tarqatyp aıta keteıin. Sonymen...
1-shi: býhgalterlik jáne salyqtyq esep júrgizýmen baılanysty qyzmetter.
2-shi: kedendik rásimder qyzmeti.
3-shi: aqyl-keńes berý jáne menejment júıesin kiriktirýdiń qyr-syryn úıretý.
4-shi: zańdyq qyzmet kórsetý.
5: marketıńtik qyzmetter.
6: aqparattyq tehnologıalar boıynsha aqyl-keńes berý qyzmeti jáne
7-shisi ulttyq kompanıalar men jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń memlekettik satyp alýymen baılanysty qyzmetter.
Bilgenimdeı, eger kásipker múshelik jarnany tólemegen bolsa, basyna «qara bult» tónbeıdi. Biraq bul ýaqytsha... Erteńgi kúni jańa Qaýly qabyldap, jarnany tóleýdi zańdyq turǵydan bekitip qoıýlary da ǵajap emes. Al tólemegen jaǵdaıda ósimaqy qosylsa, oǵan da tańqalmańyz.
Mine, siz tóleýge tıisti mindetti múshelik jarna (300 myń teńge) osyǵan ketedi. Meniń bilýimshe, atalǵan jarnany tóleýden bas tartý zańnamalyq turǵydan áli kúnge deıin rettelgen joq. Sondyqtan meniń Ulttyq palata jáne onyń basshylaryna qoıar birneshe saýalym bar:
Eger men palata músheliginen bas tartyp, uıymnyń qatarynan shyqqym kelse, munyń arty nege ákep soqtyrýy múmkin (men úshin)? Ekinshi, múshelikti mindetteýdiń qajeti qansha? Eger men kásipker retinde palata músheligine ótýdi qalasam, ıaǵnı, uıymǵa kirýge qajettilik bolsa, men oǵan óz erkimmen óter edim ǵoı? Munyń taǵy bir kúdikti tusy: kelisimshart qaıda? Palata meniń uıym músheligine qabyldanǵanym týraly kelisimshartty jiberýdiń ornyna, birden múshelik jarnany tóleýdiń esebin salyp jibergen eken.
Bilgenimdeı, eger kásipker múshelik jarnany tólemegen bolsa, basyna «qara bult» tónbeıdi. Biraq bul ýaqytsha... Erteńgi kúni jańa Qaýly qabyldap, jarnany tóleýdi zańdyq turǵydan bekitip qoıýlary da ǵajap emes. Al tólemegen jaǵdaıda ósimaqy qosylsa, oǵan da tańqalmańyz.
Sosyn tegin qyzmet kórsetýge qatysty tizimniń kúdikti tustary kóp. Oǵan qaraǵanda men esepshimdi jumystan qýyp, kedendik brokerdiń, zańgerdiń jáne İT mamanynyń kómeginen bas tartyp, búkil jumysty UKP-ǵa artyp qoıýyma bolady eken. Ol óz aldyna, palata meniń kompanıamnyń jarnamasyn jasap, meniń atymnan memlekettik satyp alýǵa qatysatyn kórinedi. Áı, qaıdam... Qazir ómirde tegin jatqan dúnıe joq qoı.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
