ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ قۇرىلعانىنا كوپ بولعان جوق. الايدا كاسىپكەرلەردىڭ اراسىندا وسىناۋ ۇيىمنىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولمايتىن ازاماتتار تابىلىپ جاتىر. شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنىڭ شاعىمدارى، نەگىزىنەن، مىندەتتى مۇشەلىك جارناعا قاتىستى. ەندى ءبىر كاسىپكەرلەر وزدەرىن وسىناۋ ۇيىمعا ەركىنەن تىس ەندىرىپ جىبەرگەنىنە قارسى.
«قالتامىزدان ساناپ بەرەتىن قىرۋار قارجىنى ۇلتتىق پالاتا قانداي قاجەتىنە جۇمساماق؟ بىلۋىمىزشە، بۇل ميللياردتاعان سوما. مىندەتتى جارنا تولەگەن بولساق، پالاتانىڭ تاراپىنان ناقتى قانداي كومەك الامىز؟ ونىڭ ۇستىنە، بۇل قوعامدىق ۇيىم. قوعامدىق ۇيىمنىڭ ەشبىر ازاماتتى ءوز قاتارىنا كۇشتەپ كىرگىزۋگە قۇقى جوق»، – دەيدى بيزنەس وكىلدەرى.
كۇنى كەشە عانا ۇلتتىق پالاتانىڭ سەزى ءوتتى. جيىندا ابىلاي مىرزاحمەتوۆ باستاعان پالاتا باسشىلارى ءرۋبلدىڭ السىرەۋىنە بايلانىستى ىشكى نارىقتى قورعاۋ ماقساتىندا وداقتاس ەلدەردەن كەلەتىن تاۋارعا ۋاقىتشا ساۋدا شەكتەۋىن ەنگىزۋ قاجەتتىگىن ايتتى. ءالسىز سالالارعا سۋبسيديا باعىتتاۋ ماسەلەسى ءسوز بولدى. وتاندىق وندىرۋشىلەردى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ بايقاۋىنا مەيلىنشە كوپتەپ تارتۋدىڭ جولى قاراستىرىلدى. ۇلتتىق پالاتا وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ بايقاۋعا قاتىسۋىنا كەدەرگى بولاتىن ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ءبىرقاتار جولدارىن ۇسىندى. بىلايشا ايتقاندا، ءبىراز ماسەلە تالقىلاندى.
ايتكەنمەن، كاسىپكەرلەردىڭ مۇشەلىك جارناعا جانە وسىناۋ ۇيىمعا ەركىنەن تىس ەنۋىنە قاتىستى جانايقايىن ابىلاي مىرزاحمەتوۆ ەستىمەگەن سىقىلدى. بۇل تاراپتا «قازاقستان بلوگەرلەر اليانسى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ پرەزيدەنتى عالىم بايتۇق جانە كاسىپكەر جاننا يليچيەۆا اتالعان ماسەلە قاتىستى ءوز ويىن ورتاعا سالعان بولاتىن.
عالىم بايتوق، «قازاقستان بلوگەرلەر اليانسى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ پرەزيدەنتى: تاڭداۋ ەركىندىگى بار ما؟
[caption id="attachment_8858" align="alignleft" width="339"]
عالىم بايتوق: مىندەتتى مۇشەلىك جارنا، بۇدان ءبىر دە ءبىر كاسىپكەر قاشىپ قۇتىلمايدى.[/caption]
– ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ باعدارى دۇرىس – بيزنەستى قولداۋ. اتتەڭ، ءادىس-تاسىلى جەتىلمەگەن. ءبىر: بۇل قوعامدىق ۇيىم. اتا زاڭدا قوعامدىق ۇيىمنىڭ جۇمىسىنا مەملەكەت ارالاسپايدى دەيدى. ەكى: بۇل مىندەتتى مۇشەلىك، ياعني، كاسىپكەردىڭ باس تارتۋعا قۇقى جوق. قالادىڭ، قالامادىڭ، اۆتوماتتى تۇردە وسى پالاتانىڭ مۇشەلىگىنە ەنەسىڭ. سوندا تاڭداۋ ەركىندىگى، ويلانۋ مۇمكىندىگى قايدا؟ ايتالىق، ادام بالىقشى بولعىسى كەلسە، بالىقشىلار وداعىنا كىرۋگە ءتيىس ەمەس قوي؟ ال پالاتا بارلىق كاسىپكەردى ۇيىمعا كىرگىزىپ قويدى. ءۇش: بۇل جارنا. مىندەتتى مۇشەلىك جارنا! ءىرى بيزنەس جىلىنا شامامەن 5 ملن. تەڭگە، ال ورتا بيزنەس 300 مىڭ تەڭگە تولەۋگە ءتيىس. 5 جىلدان كەيىن شاعىن بيزنەس تە جارنا تولەيدى. بۇدان بىردە-بىر كاسىپكەر قۇتىلمايدى. ونى جارنا تولەۋگە ماجبۇرلەۋ قيسىندى ما؟ جارايدى، ءىرى بيزنەستىڭ مۇرتىن بالتا شاپپاس. شاعىن-ورتا بيزنەس قايتپەك؟ پالاتا بۇلاردىڭ كەلىسىمىن دە سۇراعان جوق. جالپى، شاعىن كاسىپكەرگە وسى پالاتانىڭ كومەگى كەرەك پە ءوزى؟
پرەزيدەنت دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋدى مىندەتتەدى. سونىڭ ءبىر تالابى – بيزنەستى دامىتۋ. 2013 جىلعى دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ رەيتينگىندە وسى ەلۋلىككە ەنۋگە از قالدىق. شامامەن 53ء-شى ورىندا بولدىق. ال 2014 جىلى 77 ورىنعا ءتۇسىپ كەتتىك. نەگە ەكەنىن بىلەسىز بە؟ مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر تولەيتىن جارنانى Doing business بيزنەستىڭ ۇستىنەن سالىنعان قوسىمشا سالىق رەتىندە قاراستىرعان. بۇل – 2 بالل.
پرەزيدەنت: «بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ كەرەك»، – دەيدى. كاسىپكەرلەر حالىققا قاجەتتى الەۋمەتتىك نىسانداردىڭ قابىرعا كوتەرۋىنە كومەكتەسەدى. ايتالىق، مەنىڭ تۋعان جەرىم سولتۇستىك قازاقستاندا پالاتاعا جىلىنا 300 مىڭ تەڭگە جارنا تولەيتىن 100 شاقتى ورتا كاسىپكەر بار. ال ءار اكىمنىڭ ءوز وڭىرىندە ارقا سۇيەيتىن بىرنەشە كاسىپكەرى بولادى. بۇدان كەيىن ولار اكىمنىڭ ءبىر جاعىنا شىعۋى، بىلايشا ايتقاندا، الەۋمەتتىك جوبالارعا ازىن-اۋلاق بولسا دا قارجى قۇيۋى مۇمكىن بە؟ ورتا كاسىپكەر ءۇشىن 300 مىڭ كوپ اقشا. 100 كاسىپكەردەن جينالاتىن 300 مىڭ تەڭگەنى جيناقتاساق – 30 ملن. تەڭگە. ال بۇعان 30 فۋتبول الاڭىن سالۋعا بولا ما؟ بولادى. سايىپ كەلگەندە، پالاتا جارنالىق ءتارتىپتى ەنگىزۋ ارقىلى الەۋمەتكە باعىتتالۋى مۇمكىن قارجىنى حالىقتىڭ اۋزىنان جىرىپ وتىر. مىرزاحمەتوۆ «بۇل شەتەلدەن الىنعان ۇلگى» دەيدى. ايدالاداعى اۆستريانىڭ تاجىريبەسىندە بار-مىس... ءبىراق و جاقتا «ءبىر تەرەزە» قاعيداسى بار عوي. كاسىپكەر قاعاز-قۇجاتقا قاتىستى بۇتكىل ءىسىن ءبىر جەردە ءبىتىرىپ كەتەدى. تاعى ءبىر جايت. پرەزيدەنت دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋدى مىندەتتەدى. سونىڭ ءبىر تالابى – بيزنەستى دامىتۋ. 2013 جىلعى دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ رەيتينگىندە وسى ەلۋلىككە ەنۋگە از قالدىق. شامامەن 53ء-شى ورىندا بولدىق. ال 2014 جىلى 77 ورىنعا ءتۇسىپ كەتتىك. نەگە ەكەنىن بىلەسىز بە؟ مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر تولەيتىن جارنانى Doing business بيزنەستىڭ ۇستىنەن سالىنعان قوسىمشا سالىق رەتىندە قاراستىرعان. بۇل – 2 بالل.
پالاتانىڭ جىلدىق بيۋدجەتى (كاسىپكەر جارناسىنىڭ ەسەبىنەن) 14 ملرد. تەڭگە. بۇل ءبىر وبلىستىڭ بيۋدجەتىنە پارا-پار. ال مىرزاحمەتوۆ: «بىلتىر بار بولعانى 6 ملرد. تەڭگەنىڭ باسىن قۇراي الدىق»، – دەيدى. ياعني، جوسپار ورىندالمادى، ءبىراز كاسىپكەرلەر جارنا تولەمەدى دەپ وتىر. نەگە؟ سەبەبى، ولاردا جارنا جيناۋ تۋرالى جۇيە جوق. ءبىراق، بۇل دا كەلەدى. ەستۋىمشە، ولار جارنا جيناۋدى سالىق ورگاندارىنا تاپسىرماق ەكەن. ال بۇل بارىپ تۇرعان نونسەنس.
جاننا ءيليچوۆا، كاسىپكەر: مۇشەلىكتەن باس تارتا الامىن با؟
[caption id="attachment_8859" align="alignright" width="274"]
جاننا يليچيەۆا: تەگىن دۇنيە جوق.[/caption]
– ماعان ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنان تىلىمدەي حات كەلدى. حاتتا 296 مىڭ 320 تەڭگە تولەۋگە ءتيىستى ەكەندىگىم كورسەتىلىپتى. بىلگەنىمدەي، بۇل مىندەتتى مۇشەلىك جارنا كورىنەدى. بۇلتارتپايدى. ءبىر قىزىعى، مەن ۇلتتىق پالاتاعا وسى ۇيىمنىڭ قۇرامىنا وتەتىنىم تۋرالى قانداي دا ءبىر ارىز جازعان جوقپىن. ياعني، ۇيىمعا ءوز ەركىمنەن تىس قابىلدانعان بولىپ تۇرمىن.
ال جارنانىڭ جايى ءبىر بولەك. بالكىم، اقشانىڭ قايدا باعىتتالارىن ناقتىلاپ كورسەتكىسى كەلدى مە، ونداعىلار (پالاتانى ايتامىن) شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە ارنالعان تەگىن قىزمەتتەردىڭ ءتىزىمىن قوسا تىركەپ جىبەرىپتى. بىلگىڭىز كەلسە، مۇنىڭ قانداي، نەندەي كومەك ەكەنىن تارقاتىپ ايتا كەتەيىن. سونىمەن...
1ء-شى: بۋحگالتەرلىك جانە سالىقتىق ەسەپ جۇرگىزۋمەن بايلانىستى قىزمەتتەر.
2ء-شى: كەدەندىك راسىمدەر قىزمەتى.
3ء-شى: اقىل-كەڭەس بەرۋ جانە مەنەدجمەنت جۇيەسىن كىرىكتىرۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتۋ.
4ء-شى: زاڭدىق قىزمەت كورسەتۋ.
5: ماركەتينگتىك قىزمەتتەر.
6: اقپاراتتىق تەحنولوگيالار بويىنشا اقىل-كەڭەس بەرۋ قىزمەتى جانە
7ء-شىسى ۇلتتىق كومپانيالار مەن جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلاردىڭ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋىمەن بايلانىستى قىزمەتتەر.
بىلگەنىمدەي، ەگەر كاسىپكەر مۇشەلىك جارنانى تولەمەگەن بولسا، باسىنا «قارا بۇلت» تونبەيدى. ءبىراق بۇل ۋاقىتشا... ەرتەڭگى كۇنى جاڭا قاۋلى قابىلداپ، جارنانى تولەۋدى زاڭدىق تۇرعىدان بەكىتىپ قويۋلارى دا عاجاپ ەمەس. ال تولەمەگەن جاعدايدا ءوسىماقى قوسىلسا، وعان دا تاڭقالماڭىز.
مىنە، ءسىز تولەۋگە ءتيىستى مىندەتتى مۇشەلىك جارنا (300 مىڭ تەڭگە) وسىعان كەتەدى. مەنىڭ بىلۋىمشە، اتالعان جارنانى تولەۋدەن باس تارتۋ زاڭنامالىق تۇرعىدان ءالى كۇنگە دەيىن رەتتەلگەن جوق. سوندىقتان مەنىڭ ۇلتتىق پالاتا جانە ونىڭ باسشىلارىنا قويار بىرنەشە ساۋالىم بار:
ەگەر مەن پالاتا مۇشەلىگىنەن باس تارتىپ، ۇيىمنىڭ قاتارىنان شىققىم كەلسە، مۇنىڭ ارتى نەگە اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىن (مەن ءۇشىن)؟ ەكىنشى، مۇشەلىكتى مىندەتتەۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ ەگەر مەن كاسىپكەر رەتىندە پالاتا مۇشەلىگىنە ءوتۋدى قالاسام، ياعني، ۇيىمعا كىرۋگە قاجەتتىلىك بولسا، مەن وعان ءوز ەركىممەن وتەر ەدىم عوي؟ مۇنىڭ تاعى ءبىر كۇدىكتى تۇسى: كەلىسىمشارت قايدا؟ پالاتا مەنىڭ ۇيىم مۇشەلىگىنە قابىلدانعانىم تۋرالى كەلىسىمشارتتى جىبەرۋدىڭ ورنىنا، بىردەن مۇشەلىك جارنانى تولەۋدىڭ ەسەبىن سالىپ جىبەرگەن ەكەن.
بىلگەنىمدەي، ەگەر كاسىپكەر مۇشەلىك جارنانى تولەمەگەن بولسا، باسىنا «قارا بۇلت» تونبەيدى. ءبىراق بۇل ۋاقىتشا... ەرتەڭگى كۇنى جاڭا قاۋلى قابىلداپ، جارنانى تولەۋدى زاڭدىق تۇرعىدان بەكىتىپ قويۋلارى دا عاجاپ ەمەس. ال تولەمەگەن جاعدايدا ءوسىماقى قوسىلسا، وعان دا تاڭقالماڭىز.
سوسىن تەگىن قىزمەت كورسەتۋگە قاتىستى ءتىزىمنىڭ كۇدىكتى تۇستارى كوپ. وعان قاراعاندا مەن ەسەپشىمدى جۇمىستان قۋىپ، كەدەندىك بروكەردىڭ، زاڭگەردىڭ جانە ءىت مامانىنىڭ كومەگىنەن باس تارتىپ، بۇكىل جۇمىستى ۇكپ-عا ارتىپ قويۋىما بولادى ەكەن. ول ءوز الدىنا، پالاتا مەنىڭ كومپانيامنىڭ جارناماسىن جاساپ، مەنىڭ اتىمنان مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا قاتىساتىن كورىنەدى. ءاي، قايدام... ءقازىر ومىردە تەگىن جاتقان دۇنيە جوق قوي.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
