Alaıda, ult janashyry Botagóz Isaevanyń (tómende sýrette) aıtýynsha, Taıchıbekovtiń jazadan jeńil qutylyp ketýi ǵajap emes. Sebebin, tómendegi suhbatpen tanysyp shyqqanda bilesiz.
– Osy Taıchıbekovti elge tanytqan kim? Aıaqasty qaıdan paıda boldy?
– Ony elge tanytqan Ermek Narymbaev. 2013 jyldyń aıaǵy edi. Ol kezderi Narymbaevtyń aty dúrkirep turǵan. Sebebin bilesizder. Aýdıtorıasy da aýqymdy-tuǵyn.
Taıchıbekov áleýmettik jelide ómir súretin adam. Bárine dostyqqa suranatyn. Kópshiligimiz ony «banǵa» jiberetinbiz. Biraq, Narymbaev óıtken joq. Onyń dostyǵyn qabyldady. Munymen qoımaı «Taıchıkpen» suhbat ótkizip, vıdeolaryn tarata bastady. Bári osylaı bastalǵan.
Sońǵy eki jyl boıyna Taıchıbekovtyń ár jazbasyn túrtip, saqtap alyp, quqyq qorǵaý organdaryna jiberip otyrdym. Aryz-shaǵym jónelttim. Jalǵyz men emes, onyń astyna 500-den asa adamnyń qoly qoıylǵan.
– Onyń kúsh alǵan tusy qaı kez?
– Ýkraınadaǵy oqıǵalar bastalǵan tusta qatty «qutyrdy». «Qazaqstannan qol jınap, Ýkraınaǵa tartaıyq» degen úndeý jasady. Muny da nazaryma alyp, Jambyl oblystyq prokýratýrasyna jibergenmin. Prokýrordyń orynbasary jaýap jiberipti. 90 paıyzy «Taıchıktiń» túsiniktemesinen jasalǵan eken!
Ermek: «Meniń paraqshamdy áldekimder buzdy. Jalpy, men álemge tanymal adammyn, ǵalymmyn, meni kóre almaıtyndar kóp» depti. Prokýratýra soǵan sengen sıaqty...
Ekinshi joly: «Qazaqstan Reseıdiń gýbernıasyna aınalýy kerek» dedi. Muny da jaýapsyz qaldyrǵan joqpyz. Tıisti oryndarǵa aryz jiberdim.
Úshinshi joly: Bul Taıchıbekovten asyp túspese kem soqpaıtyn Tatána Shevsova-Valovanyń soty bolǵan tus. TSHV-nyń sotynan keıin Taıchıbekov: «Qazaqstanda slaván ulttaryn, onyń ishinde orystardy qysymǵa alýda. Shevsova osy qysymǵa qarsy shyqqan batyr. Sender, orystar Pýtınnen kómek kútpeńder, óz quqyqtaryń úshin ózderiń kúresińder!» dep jazdy. Bul joly da únsiz qalǵan joqpyn.
Tórtinshi joly, tipti, qatty ketti. «...37 jyly atam NKVD-da istegen, Keńes odaǵyna qarsy shyqqan qazaqtardy qyrǵan. 2016 jyly bul naýqannyń ekinshi kezegin júzege asyratyn bolamyz» dedi. Tıisti jerge taǵy da aryz joldadyq. Biraq jaýap retinde bizge «otpıska» jibere salatyn.
Qorqynyshtysy, bul isten Kreml habardar. Tergeý isine osyndaǵy Reseı elshiligi qysym jasap jatyr. Al Taıchıbekovke jaqtasyp otyrǵandar Reseı elshiligimen tyǵyz jumys isteıdi.
– Osy ýaqytqa deıin quqyq qorǵaý organdary, Ulttyq qaýipsizdik qyzmetkerleri tynysh jatty. Taıchıbekovke tıisken joq. Anyǵyraq aıtsaq, sizder jazǵan birde-bir aryzǵa jarytymdy jaýap qatpady. Ony aıaqasty tergeýge alýǵa ne sebep boldy sonda?
– Bıylǵy jyldyń aqpan aıynda sizderdiń, «Qala men Dala» gazetinde jáne gazettiń saıtynda («Dalanews.kz») Taıchıbekovke qatysty Ázirbaıjan saıasattanýshysy Zaýr Rasýlzadeniń maqalasy jarıalanǵan. Bir qyzyǵy, dál osy maqala joǵaryǵa jetipti. Óte joǵaryǵa... Sol joǵary jaqta «bul máseleniń anyq-qanyǵyn bilińder!» dep buıyrǵan eken.
Mine, sodan keıin Tarazdaǵy Ulttyq qaýipsizdik qyzmetiniń mamandary Taıchıbekovtiń jazǵan, syzǵan dúnıelerin teksere bastady.
Keıin Jambyldan «Taıchıbekovke qylmystyq is qozǵadyq» degen habar keldi. Sóıtsek, onyń jazbalarynan ultarazdyqty qozdyratyn dúnıeler taýypty.
– Sonda buǵan deıin munyń bárin kórmeı, bilmeı kelgen be?
– Soǵan ózim de tańǵalamyn. Osylaısha tergeý bastaldy. Bastapqyda Ermek kýáger retinde júrdi. Sonda da arandatýyn qoıǵan joq. Qyrymǵa baryp keldi. Nege, bilesiz be? Sebebi, maǵan eshkim eshteńe jasaı almaıdy degen senimde boldy.
– Siz jaýap alý kezinde Taıchıbekovpen kózbe-kóz kezdestińiz....
– Sol kezde qyzyq boldy. Tergeýshi: «Sizdiń kináli ekenińiz dáleldendi, kýágerden kúdiktige aýystyńyz, endi Tarazdan attap basýǵa bolmaıdy» degende, Taıchıbekov talyp qaldy. Bir kezde basyn edenge ura bastady... Men shoshyp kettim. Jedel járdem shaqyryp, ony sol jerden alyp ketti.
– Aıaqastynan talyp qalǵanyna, edenge basyn urǵanyna qaraǵanda bir shalyǵy bar ma, qalaı?
– Shynymen de ony Almatydaǵy «jyndyhanaǵa» beker alyp kelgen joq. Oǵan naqty sebep boldy. Biraq, ony shyǵaryp jibergenine qaraǵanda Taıchıbekov ótirik istegen sıaqty. Sebebi, sol jolǵy júzinen bilem, qatty shoshyp ketti. Bulaı bolady dep oılaǵan joq.
Ári ózi qyzminezdi bále eken... Birden baıqadym. Solaı bola tura, óte qý adam. Tarazǵa júrer aldynda, zańgerler: «Taıchıbekov bul máseleni eki adamnyń arasyndaǵy arazdyq retinde kórsetýi múmkin. Sondyqtan onyń jeke basynda esh sharýańyz joqtyǵyn, tek azamattyq pozısıa turǵysynan kelgenińizdi kórsetińiz» degen. Shynymen de, jaýap alýǵa kirmeı turyp, aýlanyń aldynda kezdeskende Ermek ishi-baýyryma kire bastady. Men de qalysqam joq. Tipti, birigip sýretke túsip aldyq. Búıtpese bolmady, men sol arada ashýǵa minsem, Taıchıbekov muny basqa qyrynan kórsetýge tyrysar edi.
– Bir qyzyǵy, Ermek «jyndyhanada» jatqanda onyń qoldaýshylary shyǵa bastady. Bul qalaı?
– Birinshi kezekte bul reseıshil, orysshyl jýrnalıser. Attaryn da ataıyn. Andreı Sherbakov. Anastasıa Ahmetova. Mine, bular «Taıchıbekovti erkinen tys «jyndyhanaǵa» tyqty» dep habarlady. Qazir bul ekeýi Taıchıbekovten «quqyǵy taptalǵan orystardyń múddesin qorǵaýshy» degen kúreskerdiń obrazyn jasap jatyr. Eń qorqynyshtysy osy.
«Reportaj ız psıhýshkı» degen maqalada Sherbakov «qazaq bıligi ózgeshe oılaıtyn adamdy jyndyhanaǵa japty. Ol bolsa bar bolǵany orystyń quqyǵyn qorǵaýda» dep jazdy.
Bul ekeýine jeke-jeke toqtalaıyn.
[caption id="attachment_11734" align="alignleft" width="187"]
Sherbakov [/caption]
Andreı Sherbakov – «Mır bez nasızma» degen uıymnyń Qazaqstandaǵy fılıalyn basqarady. Uıym 2010 jyly Kıevte qurylǵan. Bul «Ýkraına men Qazaqstan Keden odaǵyna ótedi» degen tus. Ataýy aıtyp tur, olar fashıserdi izdeıdi. Bul uıym Ýkraınada fashıserdi, ózderinshe aıtqanda «benderovshylardy» tapqan uıym bolyp esepteledi eken.
– Sherbakov biz jaqta ne istep júr? Qazaqstanda qandaı fashıserdi izdeýde?
– Onyń Feısbýktegi paraqshasyn oqysańyz bylaı deıdi. «Qazaqstanda da fashıser bar. Olar «naspattar». Ol úshin birinshi orynda turǵan «fashıs» – Muhtar Taıjan. Ekinshi orynda – men.
Sherbakov «jyndyhanaǵa» baryp Taıchıbekovpen tildesedi. Onyń «sizdi munda ne sebepti alyp keldi?» degen saýalyna, Ermek: «Meniń jazyǵym orys tilin memlekettik til etýdi, orystardyń quqyǵyn taptamaýdy ótingenim, óıtkeni bılikte orystar óte az» deıdi. Sherbakov Ermekten kúresker jasap shyǵarmaq. Ol týraly tipti Pýtınge petısıa jazdy. Qol qoıǵandardyń arasynda qazaqtar da bar.
– Anastasıa Ahmetova jyldyń basynda Jırınovskıımen suhbat ótkizip, ony sýdan aq, sútten taza etip kórsetken jýrnalıs emes pe?
[caption id="attachment_11733" align="alignleft" width="497"]
Ermek Taıchıbekov jáne Anastasıa Ahmetova [/caption]
– Iá, onyń «Zonakz.net» saıtynda óz vıdeoblogy bar. «Sábettik» áskerı kıimde, avtomat asynyp shyǵady. Onyń bulaı kıinýi tegin emes. Sherbakov ta osylaı kıinip alǵan. Olar osy arqyly «biz fashızmmen kúresip jatyrmyz» deıdi.
– Sonda fashıseri kim?
– Biz. Ol ózi de osylaı aıtqan. «Biz soǵysta júrmiz» deıdi. «Qandaı soǵys?» deseń, «fashısermen soǵysýdamyz» deıdi.
9 mamyrda bul ekeýi dúnıeni tóńkere jazdady. «Ultshyldar eldiń keýdesindegi georgı lentasyn julyp alyp, jerge laqtyryp jatyr» dep jazdy. Negizinde mundaı dúnıe atymen bolǵan joq.
Ahmetova sońǵy ret Sobánın degennen suhbat aldy. Ol kim? Ol – Shekaralyq aımaqtar qaýymdastyǵynyń tóraǵasy. Tikeleı Pýtınge baǵynyshty. Sol Sobánın bylaı deıdi: «Aqorda ultshyldarǵa qoldaý kórsetpek bolǵanda, Kreml buǵan qatań tyıym saldy. Mine, sol kezde ákimshilik (qaı ákimshilikti aıtyp otyrǵany belgisiz) «naspattardy» baspasóz betine shyǵarýǵa tyıym saldy. Sodan beri olar kórinbeıdi, olar týraly eshteńe estilmeıdi de».
Bul ekeýi (Sherbakov, Ahmetova. avt.) eýrazıashyldyqty quptaıdy. Nurlan Ámrequlov degen qazaq bar qastarynda. «Eýrazıalyq saıası odaq qurylýy kerek» deıdi olar.
Qazir olar óte ákki ádiske kóshken. Sońǵy kezderi «Gýmılev aıtqan Eýrazıalyq ıdeıanyń negizinde Reseı Qazaqstanǵa qosylýy kerek. Osylaısha bir kezgi uly Altyn Ordanyń shekarasyn qaıta qalyptastyramyz» dep jatyr. Kúlkili bir jaǵynan. Endi olar ózderin «eýrazıashyl» emes, «ordınsy», ordalyqtarmyz, Shyńǵyshannyń urpaǵymyz» dep soǵyp jatyr.
– Tıisinshe, munyń bárin Taıchıbekov kórip-bilip otyr. Solaı ǵoı?
– Árıne. Qazir oǵan qaıta til bitken. «Qoldaýshylarym qandaı kóp, sizderge rahmet!» dep jazypty ótkende. Onyń aldynda ǵana tergeýshiniń aldynda qaltyrap, talyp qalǵan Táıshibekov joq.
«Jyndyhanadan» shyǵa sala ol Jańareseı telearnasyna suhbat beripti. Iaǵnı, separatısterge suhbat bergen. Onymen tildesken separatıst-jýrnalıst máz. «Biz mundaǵy ýkraındardyń, fashıserdiń tas-talqanyn shyǵardyq. Sen de qoryqpa. Kúres!» depti Ermekke. Mine, kórdińiz be?
– Taıchıbekovke qandaı aıyp taǵylyp otyr?
– Oǵan Qylmystyq kodekstiń 174 baby, 2-shi tarmaǵy boıynsha «ultarazdyqty qozdyrdy» degen aıyp taǵýda. Bul durys emes. Bizde «Konstıtýsıalyq qurylymǵa qastandyq» degen bab bar, bilýimshe. Ata zańda qalaı jazylǵan? «Qazaqstan shekarasy zańdy.Ony ózgertýge eshkimniń quqy joq» deıdi. Taıchıbekov ne dep otyr? «Qazaqstan Reseıge qosylýy kerek», «Qazaqta memleket bolmaǵan» degende, ol eldiń shekarasyn buzaıyq degendi ashyq aıtyp otyrǵan joq pa?
– Sizdińshe Taıchıbekovke qatysty sottyń sheshimi qandaı bolady? Keıbireýler onyń jazadan qutylyp ketýi ábden múmkin dep jatyr...
– Múmkin. Ony qoldap jazǵan petısıany oqysańyz shoshısyz. «Siz quqyǵy taptalyp jatqan orys halqy úshin kúresýdesiz» delingen. Erteń sottyń aldynda «Pýtın bizdi qorǵa, Qazaqstanǵa ásker kirgiz!» dep plakat ustaǵan bir top adam shyqsa ony reseılik arnalar, reseıshil KTK men «Eýrazıa» birden qaǵyp áketedi. Arty úlken daýǵa aınalýy da ǵajap emes. Mundaı jaǵdaıda bizdiń bılik yǵyp qalmaı ma? Másele osynda.
Qorqynyshtysy, bul isten Kreml habardar. Tergeý isine osyndaǵy Reseı elshiligi qysym jasap jatyr. Al Taıchıbekovke jaqtasyp otyrǵandar Reseı elshiligimen tyǵyz jumys isteıdi.
Mynany túsiný kerek, bul ánsheıin Taıchıbekov pen Isaevanyń arasyndaǵy arazdyq emes. Bul reseıshil jýrnalıserge, Kremldiń qaýipti ıdeologıasyna qarsy kúres.
Áńgimelesken, Dýman BYQAI
