"Qalam terbesem dep kópten beri oılanyp júrgenmin. Memlekettik qoldaý aqshaǵa ıe bolǵan ekinshi deńgeıli bankter týrasy haqynda. Óıtkeni bul týraly árkim árqalaı jazyp, árqaısysy ony ózinshe túsinip júr. Shyntýaıtynda, ekinshi deńgeıli bankterge kezinde memleket kóóóóópppp kómek kórsetti". Bul mańdaǵy jasyryn sıfrlar týraly shynaıy aqparat usynǵan qarjyger Ǵalym Qusaıynovtyń jelidegi jazbasy osylaı bastalady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Shartty túrde berilgen kómek aqshany úsh kategorıaǵa bólip qarastyrýǵa bolady:
- Tikeleı memlekettik kómek
Bul memlekettiń bankterge Ulttyq Bank nemese kvazımemlekettik kompanıalar arqyly berilip, ary qaraı qaıta baǵalaý arqyly bankterge edeýir paıda ákelgen aqsha.
- Problemalyq kredıtter qorynyń (PKQ) problemalyq aktıvterdi satyp alýy
Bul jaǵdaıda paıda PKQ aktıvterdi nomınaldy quny boıynsha satyp alý esebinen paıda boldy, al olardyń naqty quny aıtarlyqtaı tómen edi jáne rezervterdi esepteý arqyly bankterdiń balanstarynda kórinis tapty. Rezervterdi taratý qosymsha paıda ákeldi jáne kapıtaldy ulǵaıtty.
Máselen, problemalyq aktıvti bank 1 mlrd teńge dep kórsetti, al onyń naryqtyq quny shyntýaıtynda 200 mln teńge bolatyn. Biraq bank 800 mln teńgege rezerv qurdy nemese aýdıtorlardy onyń 1 mlrd teńge turatyndyǵyna sendirdi. Memleket mundaı aktıvti 1 mlrd teńgege satyp aldy, al bank 800 mln teńge mólsherinde paıdany ıelendi. Mundaı operasıalar arqyly bankterdiń qansha paıda tapqanyn baǵalaý qıyn, biraq meniń oıymsha, nomınaldy qunnyń kem degende 70%-y bolýy kerek.
- Ártúrli memlekettik baǵdarlamalar arqyly janama qoldaý, negizinen jeke tulǵalar úshin
Buǵan valútalyq ıpotekalyq nesıelerdi qaıta qarjylandyrý baǵdarlamasy, HÁOT nesıelerin qaıta qarjylandyrý, tutynýshylyq nesıelerdi 300 myń teńgege deıin esepten shyǵarý jáne t.b. jatqyzýǵa bolady. Bul jaǵdaıda bankter nesıelik portfelderdiń sapasyn jaqsartty, óıtkeni problemalyq qaryz alýshylar qaıta qarjylandyrý nemese esepten shyǵarý arqyly qaryz kólemin azaıtty, al bankter problemalyq nesıelerdi qysqartty jáne qosymsha rezervterdi taratýy nemese jasamaýy múmkin.
Eger barlyq memlekettik kómek baǵdarlamalary sıfrlandyrylsa, soma óte úlken bolady. Sondyqtan barlyǵyn jiliktep, bólek qarastyraıyq. Aldymen tikeleı kómekti nazarǵa alaıyq: memlekettik kómek aqsha qalaı esepteldi jáne ony búginderi merziminen buryn qaıtarý qalypty jaǵdaı dep sanalady?
Resmı túrde Ulttyq banktiń enshilesi "Qazaqstannyń ornyqtylyq qory" arqyly jalpy somasy 700 mlrd teńge bolatyn baǵdarlamaǵa jeti bank qatysty (Bank RBK — 240 mlrd, Eýrazıalyq Bank — 150 mlrd, ATF jáne Sesnabank — 100 mlrd, SentrKredıt Banki — 60 mlrd jáne Nurbank — 47 mlrd). Buǵan Halyq bankke satylmaı turǵanda memlekettik qaǵazdar tetigi arqyly 1 trln teńge jáne Problemalyq nesıeler qorynan 250 mlrd teńgeniń depozıti arqyly jıyntyǵynda 1 250 mlrd teńgege arzan qorlandyrýǵa qol jetkizgen Qazkommersbankke berilgen kómek aqshany da qosý kerek. Onyń ózinde Qazkommersbank pen Sesnabankten Problemalyq nesıeler qory mámile aldynda problemalyq aktıvterdi satyp alǵanyn eseptemegende (bul týraly bólek aıtamyn).
Sondaı-aq, Sesnabank kvazımemlekettik sektordan arzan depozıtter aldy, al Bank RBK DSFK (arnaıy qarjy kompanıasy) arqyly óz mindettemelerin kvazımemlekettik sektor 15 jylǵa tómen mólsherlememen shamamen 335 mlrd teńgege satyp alǵan oblıgasıalarǵa aýystyrdy.
Nomınaldy somalar aıtarlyqtaı kóp, biraq naqty memlekettik kómek bankterdiń arzan qorlandyrýdan alǵan paıdasynyń mólsherimen ǵana esepteledi. Máselen, qaıta baǵalaýǵa jatatyn qorlandyrýdyń jalpy kólemi 0,7 trln teńgeni qurady delik. 2017 jyly osy jaǵdaılar bolyp jatqanda bazalyq mólsherleme 11% shamasynda boldy, al bankter memleketten alǵan kómek aqshanyń barlyǵyn jyldyq 14% shamasymen qaıta baǵalady. Bul ár bankke kómek aqshanyń nomınaldy qunynan shamamen 60% paıda ákeldi. Qaradúrsin eseppen alsaq, 0,7 trıllıon teńgeden bankter kapıtalyn bir demde ulǵaıtyp, 420 mlrd teńge paıda tapty.
İs júzinde qaıta baǵalaý esebi kelesideı: memlekettik kómek 15 jylǵa jyldyq syıaqy mólshermesi 4%-ben berildi. Eger bankter naryqtyq mólsherlememen qaryz alsa, bul aradaǵy jyldyq mólsherleme 14% bolar edi. 10% aıyrmashylyq — bul yqtımal paıda. Halyqaralyq qarjylyq esep standarttary (HQES) boıynsha birden ony 15 jylǵa shaǵyp jiberseńiz, qansha paıda bolǵanyn kórýge bolady. Biraq, sonymen birge bolashaq kiristerdi dıskonttaý qajet, al qaryz balansta nomınal boıynsha emes, ádil quny boıynsha kórsetiledi. Bylaısha aıtqanda, balansta 420 mıllıard paıda jáne jyldyq 14%-ben mólsherlememen 280 mıllıard teńge qaryz bolady.
Budan keıingisi tipti qyzyq: 2022 jyly bazalyq mólsherleme 16%-ǵa deıin ósti, al naryqta osy tıptegi qorlandyrýdyń jyldyq mólsherlemesi 18%-ǵa jýyq bolar edi. Biraq bankter 4%-ben qaryzdy tóleýdi jalǵastyrýda jáne jyl saıyn qosymsha 4% paıda tabýda (18-14%). 280 mlrd teńge qaryzdyń úsh jyly ≈34 mlrd teńge, al qalǵan 10 jyl ishinde — nomınalda taǵy 112 mlrd teńge (dıskonttaýdy esepke almaǵanda).
Osylaısha, bankter stavkalardyń ósminen de qosymsha paıda tabýda.
"Biraq bul retteýshi organ stavkalaryn shektegen aǵymdaǵy shottar men valútalyq depozıtter arqyly bankterdiń alatyn paıdasymen salystyrǵanda túk bolmaı qalady. Bankter shamamen 7 trln teńgeni nóldik paıyzben ustaıdy jáne 2019 jyldan bastap odan shamamen 3,5 trln teńge tabys tapty, bul kez kelgen memlekettik kómek kóleminen edáýir asyp túsedi. Ári osy tabys kózi áli jumys istep jatyr, óıtkeni retteýshi organnyń bul teńgerimsizdikterdi joıýǵa degen yntasy túk baıqalmaıdy",dep jazady Ǵalym Qusaıynov óziniń Telegram arnasynda.
Aıta ketsek, 2025 jylǵy 11 tamyzda Bank SentrKredıt (BSK) Qazaqstannyń bank sektorynyń qarjylyq turaqtylyǵyn arttyrý baǵdarlamasy aıasynda memleketten alynǵan 30 mlrd teńgeni merziminen buryn qaıtarǵany habarlanǵan. Sondaı-aq saıtymyzda "Ulttyq Banktiń bankter úshin MRT kólemin arttyrýdyń artynda ne turǵany belgili boldy" degen maqala jarıalanǵan bolatyn.
