Biz qoldan telefon túspeıtin, gadjetsiz kún keshe almaıtyn, tehnologıalarmen biteqaınasqan kezeńde ómir súrip jatyrmyz. Bul ıgiliktiń paıdasy men zıanyn aıyra almaı qalǵanymyz sonshalyqty, gadjetpen ósip jatqan jas urpaqtyń problemalary kúnnen kúnge kóbeıýde. Bul týraly Memleket basshysy da jıi aıtatyn boldy. Prezıdentimiz jaqynda Astanada ótken máslıhat depýtattarynyń forýmynda balalardy sıfrlyq keńistiktenqorǵaýǵa shaqyrdy. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev jas urpaqtyń sıfrlyq dúnıelerge táýeldi bolýy men vırtýaldy álemge shekten tys qumartýy jaqsylyqqa aparmaıtynyn alǵa tartty. Balanyń smartfon men kompúterdi paıdalanǵan kezinde ne istep jatqanyn ata-analary qatań qadaǵalaý qajettigin, ul-qyzdarymyzǵa kóńil bólýdiń mańyzdylyǵyna toqtaldy.
«Urpaqtyń sıfrlyq dúnıelerge táýeldi bolýy men vırtýaldy álemge shekten tys qumartýy naǵyz dertke aınaldy. Balalarǵa qatysty kez kelgen qaıǵyly jaǵdaı meniń janyma batady. Memlekettik organdardyń nazaryn dereý osyndaı jaǵdaılarǵa aýdaryp, tıisti tapsyrmalar berip, oryndalýyn turaqty baqylaýymda ustaımyn. Tanymal áleýmettik jeliler balalardy ǵana emes, úlkenderdi de zombıge aınaldyrýy múmkin. Ata-analar balalarynyń tárbıesin memleketke nemese mektepke ysyra salmaýy kerek. Gadjetterdiń qursaýynda qaldyrýǵa tipti bolmaıdy. Óz perzentine sıfrlyq gıgıenanyń qarapaıym erejelerin úıretýge ata-ana jaýapty. Ul-qyzdarymyzǵa kóńil bólý, birge ýaqyt ótkizý, olardy alańdatqan máseleler jaıynda áńgimelesý mańyzdy. Balanyń smartfon nemese kompúter paıdalanǵan kezinde ne istep jatqanyn qatań qadaǵalaý qajet», - dedi Prezıdent.
Ulttyń bolashaǵy – urpaǵynda bolsa, urpaqtyń tárbıesi – ustaz qolynda. Jas urpaq tárbıesimen aınalysatyn mektep muǵalimderiniń óz aıtary bar. Gadjetke alańdaǵan oqýshynyń oıy jan-jaqqa shashyrap turady, - deıdi pedagog, QR bilim berý salasynyń qurmetti qyzmetkeri Raıgúl Jumaǵalıeva.
«Zaman talabyna saı mektep oqýshylary telefondy belsendi túrde qoldanady. Onyń bir jaqsysy, oqýshylar ata-anasymen árdaıym baılanysta. Teris jaǵy, jas urpaq smartfondy ózge maqsattarǵa paıdalanady, sabaq ústinde, qońyraý kezinde vıdeolar kórip, oıyndar oınaıdy. Telefonǵa táýeldilik kóp oqýshyda bar ekenin kúndelikti óz tájirıbemde baıqap júrmin. Smartfondaryna alańdap turatyndary jasyrynemes. Bul óz kezeginde oqýshynyń zeıinin tómendetip, oılaý qabiletin shekteıdi. Tık-Tok pen Instagram qarap otyryp, keıde oqýshy ózin-ózi baqylaı almaı qalady. Munyń bárin ásirese úziliske shyqqan kezderde baıqap qalamyz», - dedi pedagog.
Tájirıbeli ustazdyń aıtýynsha, oqýshylarǵa sabaq barysynda telefon qoldanýǵa ruqsat joq. Problemanyń barlyǵy sol gadjetterge degen shekten tys qumarlyqtan shyǵyp otyr.
«Jalpy gadjetter ıntellekýaldyq ónimge jatady, ıaǵnı zaman talaby. Ony oqýshynyń oı-órisin damytatyn qural retinde qarastyrýǵa bolady. Qazirgi mektep baǵdarlamasynda elektrondy tehnıka arqyly oryndaıtyn tapsyrmalar barshylyq, muǵalimder gadjetterarqyly sabaq berip jatady. Biraq osynyń bári bilim berý mekemelerinde ruqsat etilgen josparmen, ret-retimen jasalady. Taǵy baıqaǵanym, qazir joǵarǵy synyptyń oqýshylary bir suraqtyń jaýabyn bile almasa, esebin shyǵara almasa ǵalamtordan kóshirýge daıar. Al ata-analary mektepke ózderi aparyp-alyp ketip júretindikten kóbine bastaýysh synyp oqýshylary telefon ustamaıdy. Degenmen arasynda telefon ustap júrgenderi azdap bolsa da bar. Sondaı kezde telefon qoldanyp otyrǵan synyptasy ózgelergekedergi keltiredi. Sabaq kezinde bala eshtemege alańdamaı tek sabaq oqýy tıis», - deıdi pedagog.
Psıholog Álıa Serǵazına gadjetterge degentáýeldilik joǵary bolyp turǵan ýaqytta mektep pen ata-ananyń eki jaqtap jas urpaqty qadaǵalaýyn qup kóredi. Balanyń telefondy qansha ýaqyt jáne qandaı maqsattarǵa paıdalanatynyn ata-analar únemi baqylaýda ustasa, perzentin bir tártipke úıretse kóp zıan shekpeıdi, kerisinshe paıdasyn kóredi dep sanaıdy.
«Gadjetterdiń bala psıhıkasyna áseri qandaı? Osy saýaldy maǵan jıi qoıady. Árıne áseri bolady. Óıtkeni kámeletke tolmaǵan balanyń psıhıkasy áli tolyq qalyptaspaǵan. Eger shekten tys qoldansa zıany shash-etekten. Táýligine 10-12 saǵat oıyn oınap, minez-qulqy ózgergen jetkinshekterdi de kezdestirdik. Qazir gadjetterge jarmasqan ata-ana, telefonǵa telmirgen bala úırenshikti kórinis. Bir otbasynyń adamdary bir-birimen sóılesip,áńgime-dúken qurmaıtyn, áke-sheshesi men ul-qyzdarynyń bir-birimen etene aralaspaıtynjaǵdaıǵa jettik. Osyndaı keri áseri kórinis berip jatqanyn eshkim jasyra almaıtyn shyǵar», - dedi.
Álıa Serǵazınanyń aıtýynsha smartfondy óte kishkentaı sábılerge múlde berýge bolmaıdy. Al mektep oqýshylaryna tek belgili bir ýaqytpen ǵana shart qoıyp berýge bolady.
«Birinshiden, bala sabaqta basqa nársege alańdaıdy, muǵalim baıqap qalsa, árıne eskertý jasaıdy. Iaǵnı sabaqty da oqý kerek, ana jaqta qyzyqty oıyn qalyp bara jatyr. Ol oıynnan utylsa taǵy kúızeliske túsedi. Mine, bul jerde bala bir ýaqytta eki fýnksıany atqarýy tıis. Bul áli qataımaǵan, solqyldaq órenniń júıke júıesineájeptáýir salmaq. Balanyń búkil energıasy oıyndarǵa ketip qalady. Sharshaǵan adam qalaı sabaq oqıdy? Sondyqtan da jas urpaq bilim alsyn desek synypta mobıldi qurylǵylardy qoldanýdy shektegen durys. Olar qaıta-qaıta kelip jatqanhabarlamalarǵa jáne ártúrli oıyndarǵa alańdamaıdy, oqý prosesine tereńirek enýge yqpal etedi», - dep paıymdaıdy psıholog.
Zertteýler boıynsha, sıfrlyq qurylǵylardyń adamnyń psıhologıalyq ahýalyna keri áseri bar ekeni dáleldengen. Eger durys maqsatta qoldanbasa kez kelgen nárseniń paıdasynan góri zıany basym.
«Áli oń-solyn tanymaǵan balalar men jasóspirimder ózderiniń psıhıkasynyń buzylyp jatqanyn túsine bermeıdi.
Máselen jasóspirimderdiń kópshiligi ózine smartfon kedergi jasamaıtynyna senimdi. Kerisinshe, kez-kelgen aqparatty tabýǵa kómektesedi dep esepteıdi. Árıne, ata-analar telefondy eń aldymen óz perzentine baılanys quraly retinde áperetini anyq. Ókinishke oraı, jasóspirimder bul múmkindikterdi teris paıdalanady. Sodan kelip gadjetterge shamadan tys qumarlyq paıda bolyp, jasóspirimniń ózin-ózi baqylaý qabiletinasharlaıdy. Tipti stresske tózimdilik tómendep, aınalasyndaǵylarmen qarym-qatynasy buzylyp jatady. Joǵaryda aıtylǵandardyń barlyǵygadjetterdi qoldanýǵa tyıym salý kerek degendi bildirmeıdi, aqparattyq tehnologıalar zamanynda biz sıfrlyq tehnologıalardy qoldanbaı júre almaımyz. Iaǵnı telefondy tolyǵymen alyp tastaýdyń qajeti joq, ony oqýshynyń ıgiligi úshin tıimdi qoldanǵanymyz abzal», - deıdi Álıa Serǵazına.
Sarapshylar pikirlerine súıensek, bizde bir ǵana jol bar – gadjetterdi durys qoldanýdy ul-qyzdarymyzǵa úıretý. Ata-analar óz perzentterimen aqparattyq qaýipsizdik, sıfrlyq gıgıena jaıly jıi áńgimelesýi qajet.
«Jas urpaqty shynaıy ómirge, kádimgi qarym-qatynasqa beıimdegen jón. Qazir ozyq tehnologıalar zamany, gadjetterdiń de paıdasy bar. Sonymen qatar zıany da jetkilikti. Dál qazir bizge sol paıdasyn ǵana qarastyrý kerek», - dep arnaıy maman óz oılarymen bólisti.
Mamandar pikirin qorytyndylaı kele adam óz urpaǵyna jaqsy men jamandy aıyra bilýdi úıretkeni jón ekendiginde taǵy da kóz jetkizdik. Zamanaýı tehnologıalardyń zalaly men utymdy tustaryn árbir adam óz qajettilikterine qaraı saralaǵany durys. Gadjetterdi demalyssyz, uıqysyz uzaq ýaqyt paıdalaný, sıfrlyq gıgıenany saqtamaý bala turmaq, eresekter úshin de qaýipti.
