Keń baıtaq jerge ıelik etetin Qazaqstan úshin shekaralyq shekaralyq saýdany damytýdyń mańyzy zor. Onyń ústinde elimiz ekonomıkalyq turǵydan barynsha damyǵan Qytaıdyń irgesinde otyryp, shekaralyq saýdany damytpaý úlken qatelik bolar edi. Qytaıdan basqa Reseı, Ózbekstan, Qyrǵyzstan da bizdiń shekaralyq saýdanyń kórkin qyzdyratyn múmkindikke ıe memleketter ekenin bárimiz bilemiz.
Qazirgi tańda elimizde shekaralyq saýdanyń órisin keńeıtý baǵytynda birqatar iri jobalar júzege asýda. Aıtalyq, 2026 jylǵa qaraı Qazaqstan Qytaı, Qyrǵyzstan, Reseı jáne Ózbekstanmen shekaralas aımaqtarda bes iri saýda-logıstıkalyq keshen qurýdy josparlaýda. Atalǵan saýda keshenderi tek taýar aınalymyn ǵana emes, óndiristik kooperasıa, logıstıka, saqtaý jáne qaıta óńdeý qyzmetterin damytý, ári eksporttyq áleýetti keńeıtýge yqpal etetin bolady.
Búginde Qytaımen shekaradaǵy «Qorǵas toraby» qaıta jandanyp, ınfraqurylymy barynsha damyp keledi. «Qorǵas» shyǵys qaqpasy arnaıy ekonomıkalyq aımaǵyn damytý jumystary saýda aǵynyn aıtarlyqtaı arttyra túskeni belgili.
Qazir Qorǵas shekara mańy yntymaqtastyq ortalyǵy Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy mańyzdy saýda jáne týrızm haby retinde belsendi damyp keledi. 2024 jyly ortalyq 5 mıllıonnan astam kelýshilerdi qabyldap, 36,3 myń tonna júk ótkizgen. Bul – onyń aımaqtyq ekonomıkalyq baılanystarǵa qosyp otyrǵan úlesin kórsetedi. Aldaǵy jyldary ınfraqurylymdy keńeıtý jáne bıznes júrgizý sharttaryn jaqsartý maqsatynda 30-dan astam jańa jobalar júzege asyrý kózdelinip otyr. Olarǵa shamamen 245 mlrd teńge ınvestısıa salynyp, 2028 jylǵa deıin 5 myńnan astam jańa jumys oryndary ashylady dep kútilýde.
Sonymen qatar, burynǵy «Jarkent» keden beketiniń bazasynda «Qazaqstan» atty kórme ortalyǵyn ashý oıda bar. Bul mádenı aspektini qosyp, qazaq ónimderi men dástúrlerine nazar aýdartady. Logıstıkany damytý men elektrondy komersıany qoldaý maqsatynda halyqaralyq jetkizilimderdi ońtaılandyrýǵa arnalǵan bond qoımasyn ashý qarastyrylǵan.
Alaıda, ortalyq ınfraqurylymnyń shekteýlerimen, sonyń ishinde aýyz sý men káriz júıesiniń jetkiliksizdigimen betpe-bet kelýde. Bul bıznes úshin jaılylyq pen tartymdylyq deńgeıine áser etetini sózsiz.
Ásirese, qazaqstandyq tarapta ınvestorlar ortalyqtyń basqarýyna qatysty jaǵdaılardyń nasharlyǵyna baılanysty suraqtar kóterýde, bul máselelerdi der kezinde sheshýimiz kerek.
Osy retet shekaralyq saýdanyń damýy jergilikti halyqtyń turmys jaǵdaıyna oń yqpal etetinin de umytpaýymyz kerek. Óıtkeni, shekara mańynda saýda-logıstıkalyq keshenderdiń paıda bolýy qosymsha jumys oryndarynyń ashylýyna yqpal etedi.
Aıtalyq, Qytaımen shekaradaǵy «Qorǵas» toraby pandemıadan keıin tolyq jumys isteı bastaǵanda myńdaǵan adamdy jumyspen qamtylyp, óńirdegi jumyssyzdyq deńgeıi atarlyqtaı tómendegen. Sondaı-aq, shekaralyq saýda ortalyqtary shet jatqan aýdandardaǵy saýda jáne qyzmet kórsetý salalaryn damytyp, shaǵyn kásipkerliktiń órkendeýine jol ashqanyn atap aıtýymyz kerek.
Budan basqa shekaralyq saýda jergilikti naryqqa jańa taýarlar men qyzmetterdi ákelýge múmkindik berip, olardyń qoljetimdiligin arttyra túskenimen qundy bolyp tur. Ásirese, azyq-túlik pen turmystyq taýarlardyń baǵasynyń tómendeýine jáne tańdaýdyń keńeıýine áser etken. Taýarlar baǵasynyń tómendeýi arqyly halyqtyń satyp alý qabileti artatyny belgili. Sondyqtan aýyldy jerlerdiń turatyndary úshin shekaralyq saýdanyń saǵat sekildi toqtaýsyz jumys istep, damyǵany asa qajet.
Taǵyda aıta tússek, shekaralyq saýda ortalyqtary ınfraqurylym men logıstıkanyń damýyna jáne saýda prosesterin jaqsarýyna da oń yqpal etetinin kórip otyrmyz. Búginde shekaralyq saýdanyń arqasynda jergilikti aýylsharýashylyq ónimderin qaıta óńdep, eksportqa shyǵarý isi de óz jolyn taýyp keledi. Bul – úrdis aýyldyq jerlerdegi fermerlerge óz ónimderin sheteldik naryqtarǵa satý arqyly tabysyn kóbeıtýge jol ashyp otyr. Mysaly, Qazaqstan men Qyrǵyzstan shekarasyndaǵy saýda-logıstıkalyq keshender jergilikti ónimderdi kórshi elderge jetkizýge yńǵaıly jaǵdaı jasaıdy.
Búginde Qyrǵyzstanmen shekarada da aıtarlyqtaı damý bar. Munda ındýstrıalyq saýda-logıstıkalyq keshenniń qurylýy Qazaqstan men Qyrǵyzstan arasyndaǵy taýar aınalymyn arttyrýǵa baǵyttalǵan. Atalǵan keshender shekara mańyndaǵy ekonomıkalyq belsendilikti údetip, aımaqtyq kásiporyndardyń sheteldik naryqqa shyǵý múmkindigin keńeıte túsetini anyq.
Qazaqstan men Qyrǵyzstan arasyndaǵy shekaralyq saýda jańa deńgeıge kóterilýine ındýstrıaldy-logıstıkalyq keshen aıryqsha yqpal ete bastaǵan. Keshen eki eldiń shekarasy túıisken «Qarasý» jáne «Aq-Tilek» ótkizý pýnktteriniń janynda ornalasqan. Mamandardyń oı-paıymyna nazar aýdarsaq, keshen eki el arasyndaǵy taýar aınalymyn jaqsartýǵa jáne logıstıkalyq shyǵyndardy azaıtatyn bolady.
Keshende qysqa merzimdik saqtaý, logıstıka, kóterme saýda jáne ekspedıtorlyq qyzmetter kórsetiletin bolady. Sondaı-aq, et, sút, kókónis, tekstıl jáne farmasevtıka óndirisin damytý da kózdelgen. Munyń bári aımaqtyq ekonomıkaǵa oń áser etip, jańa jumys oryndary ashylyp, halyqtyń tabysyn arttyry sózsiz.
Bul jobanyń maqsaty – saýda men óńirlik kooperasıany nyǵaıtý arqyly eki el arasyndaǵy ekonomıkalyq qarym-qatynasty damytý, jáne aldaǵy 2030 jylǵa deıin taýar aınalymyn 3 mıllıard dollarǵa deıin jetkizý kzdelgen. Keshen 25 jyldyq kelisim negizinde qurylýda, bul bolashaqta turaqty yntymaqtastyqty qamtamasyz etedi jáne eki eldiń EAEO sheńberindegi mindettemelerine saı, kedendik jáne saýda kedergilerin azaıtýǵa múmkindik beretin mańyzdy nysan bolaıyn dep tur.
Jalpy, Qazaqstannyń shekaralyq saýdasy kórshi eldermen qarym-qatynasty kúsheıtip, ınfraqurylymdyq jobalar arqyly óńirlik ekonomıkalyq áleýetti damytýǵa baǵyttalǵan keshendi strategıaǵa aınalyp keledi desek artyq aıtqandyq bolmas.
