18 qańtarda Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy memlekettik shekara týraly shartqa qol qoıylǵanyna 20 jyl tolady. Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy shekara 2005 jyly delımıtasıalandy, ıaǵnı kartada shekara syzyǵy naqty anyqtalyp, eki tarap kelisimge qol qoıdy. Bul kelisim 2006 jyldyń qańtarynda kúshine endi.

Bul tarıhı qujatqa qol qoıý shekarany mejeleý kezeńiniń aıaqtalýyn jáne turaqty, tatý kórshilik qatynastarǵa kóshýdi bildiretin mańyzdy oqıǵa boldy. Jáne de bul qujat postkeńestik keńistiktegi aýmaqtyq tutastyq pen dostyq yntymaqtastyq máselelerin beıbit jáne syndarly sheshýdiń úlgisin kórsetti.

Memlekettik shekara máselesi kez kelgen táýelsiz memleket úshin asa mańyzdy másele bolyp tabylady. Naqty belgilengen jáne halyqaralyq deńgeıde tanylǵan shekaralar – bul bolashaqta aýmaqtyq daýlardyń týyndaýynyń alǵysharttaryn joıýǵa múmkindik beretin el qaýipsizdiginiń negizi.

Memleket basshysy Q.K. Toqaev Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy shekara tolyǵymen belgilengenin, al tıisti shartty eki eldiń parlamentteri ratıfıkasıalaǵanyn jáne Birikken Ulttar Uıymynyń Hatshylyǵynda tirkelgenin atap ótti. Bul aýmaqtyq talaptardy joqqa shyǵarady jáne ár túrli ıntegrasıalyq formattardaǵy dostyqqa, senimge jáne yntymaqtastyqqa negizdelgen ekijaqty qatynastardyń turaqtylyǵyn rastaıdy.

Bul sharttyń biregeıligi onyń eki memleket – Qazaqstan Respýblıkasy men Reseı Federasıasy arasyndaǵy resmı shekarany bekitip qana qoımaı, sonymen qatar álemdegi eń uzyn úzdiksiz qurlyq shekarasyn (7 548 shaqyrym) resimdeýinde jatyr. Qazaqstan men Reseı uzyndyǵy osynshama shekarany belgileýdi beıbit, jyldam ári tıimdi aıaqtaı otyryp, álemdik presedent ornatty.

Aıta ketý kerek, 7548 shaqyrymdyq álemdegi eń uzyn úzdiksiz qurlyq shekarasyn resmı túrde resimdeý barysynda memleketter arasynda eshqashan shekaralyq qaqtyǵystar bolǵan emes. Bul ózara senimniń, syılastyqtyń jáne beıbit qatar ómir súrýge degen adaldyqtyń joǵary deńgeıin kórsetedi.

Reseı – aımaqtaǵy mańyzdy geosaıası oıynshy, ony elemeý múmkin emes. Qazaqstan men Reseı birqatar odaqtardyń múshesi jáne ózara is-qımyldan bas tartý eldiń barlyq transshekaralyq baılanystarynyń buzylýyna qaýip tóndiredi. Álemdik qysym jaǵdaıynda Qazaqstan, eń aldymen, óziniń memlekettik jáne ulttyq múddelerin basshylyqqa alýy tıis. Geosaıası jaǵdaıda beıtaraptyqty saqtaı otyryp jáne Reseımen saýda qatynastaryn damyta otyryp, Qazaqstan, birinshi kezekte, óz halqynyń múddelerine qamqorlyq jasaıdy.

Qazaqstan men Reseı energetıka, ónerkásip, kólik-logıstıka, aýyl sharýashylyǵy jáne basqa da kóptegen salalarda aýqymdy birlesken qyzmetti júzege asyrady. Eń mańyzdy jobalardyń qatarynda Qazaqstanda úsh JEO qurylysynyń bastalýyn, Ekibastuz GRES-in jańǵyrtýdy, sondaı-aq elimizdiń birqatar óńirlerin gazdandyrý, ońtústik jáne shyǵys baǵyttaǵy Reseı energoresýrstary tranzıtiniń kólemin ulǵaıtý jónindegi aýqymdy bastamalardy atap ótýge bolady.

Saıasattanýshy, profesor, PhD doktory Áıgerim Ospanovanyń aıtýynsha, eki el arasyndaǵy shekaralardy belgileý jáne bólý halyqaralyq qatynastar, ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne memleketter arasyndaǵy ózara is-qımyl úshin uzaq merzimdi saldary bar óte mańyzdy proses bolyp tabylady. Qazaqstan men Reseı jaǵdaıynda shekarany delımıtasıalaý týraly kelisimge qol qoıý postkeńestik geosaıası keńistikti qalyptastyrýdaǵy sheshýshi sát boldy. Onyń ústine, bul burynǵy Keńes Odaǵynyń ydyraýy jáne jańa táýelsiz memleketterdiń qurylýy jaǵdaıynda týyndaýy múmkin aýmaqtyq daýlardyń aldyn alǵandyqtan, árıne, durys sheshim boldy.

Jalpy alǵanda, Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy shekaralardy delımıtasıalaý memleketaralyq qatynastardaǵy turaqtylyq pen boljamdylyq úshin mańyzdy bolyp tabylatyn quqyqtyq aıqyndyqty qamtamasyz etedi, kóptegen áleýetti qaqtyǵys kózderin joıyp, ekonomıkalyq qatynastardyń turaqty damýy úshin alǵysharttar jasaıdy. Bul, ásirese, shekarasy keń, tabıǵı resýrstary qomaqty Qazaqstan men Reseı sıaqty iri elder úshin óte mańyzdy.

Qazirgi ýaqytta júrgizilip jatqan demarkasıa prosesi Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy shekaralardy delımıtasıalaýdyń qısyndy ári qajetti jalǵasy bolyp tabylady. Demarkasıa sonymen qatar bir eldiń aýmaǵy qaı jerde aıaqtalyp, ekinshi eldiń aýmaǵy bastalatynyn naqty jáne sózsiz anyqtaýǵa múmkindik berý arqyly árbir eldiń egemendik múddelerin qorǵaýǵa qyzmet etedi. Bul zańsyz kóshi-qon men kontrabandaǵa qarsy kúres sıaqty jahandyq syn-qaterler jaǵdaıynda ásirese mańyzdy. Sonymen qatar, naqty anyqtalǵan shekaralar ekonomıkalyq qarym-qatynastardyń damýyna yqpal etedi, óıtkeni olar ınvestorlardyń yntasyn túsiretin jáne transshekaralyq yntymaqtastyqty qıyndatatyn quqyqtyq belgisizdikti joıady. Mysaly, 2010 jyly Aqtóbe men Orynbor oblystary arasyndaǵy shekaranyń soltústik ýchaskelerin demarkasıalaý bastaldy, bul qylmys pen zańsyz kóshi-qonǵa qarsy kúreste mańyzdy bolyp tabylatyn ótkelder men shekaradan ótýdi tıimdirek baqylaýǵa múmkindik berdi- deıdi saıasattanýshy.

Búgingi tańda Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy shekaralardy demarkasıalaý prosesi kezeń-kezeńimen jáne júıeli túrde jalǵasýda. Mindettiń aýqymdylyǵy men kúrdeliligine qaramastan, eki jaq ta konsensýsqa qol jetkizýge jáne barlyq qajetti rásimderdi júzege asyrýǵa daıyn ekenin kórsetýde.  Prosestiń uzaqqa sozylǵan sıpatyna qaramastan, bul eki eldiń syrtqy saıasatyndaǵy basymdyq bolyp qala beretinin atap ótken jón, bul olardyń shekaraǵa qatysty barlyq máselelerdi beıbit jolmen sheshýge umtylysyn rastaıdy.

Qazaqstannyń Reseımen qarym-qatynasyn strategıalyq mańyzdy jáne kóp qyrly dep sıpattaýǵa bolady. Eki el geografıalyq jaqyndyqqa, ortaq tarıhqa, tyǵyz ekonomıkalyq ıntegrasıaǵa jáne EAEO jáne UQSHU sıaqty halyqaralyq uıymdarǵa birlesip qatysýǵa negizdelgen.

Qazaqstan men Reseı turaqty saıası dıalogty saqtaýda. 2024 jylǵy 22 aqpanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Q.Toqaev «Bolashaq oıyndaryna», al 24 qazanda Qazan qalasynda BRIKS plenarlyq otyrysyna bardy. 8 qazanda Memleket basshysy Máskeýde jumys saparymen bolyp qaıtty. 3-4 shildede Reseı Prezıdenti V.Pýtın SHYU samıtine qatysý úshin Qazaqstanǵa jumys saparymen keldi. 2024 jylǵy 27 qarashada Reseı Prezıdenti V.Pýtın Qazaqstanǵa memlekettik saparmen keldi. Joǵary deńgeıdegi turaqty kezdesýler elderdiń ózara túsinistikti nyǵaıtýǵa umtylatynyn kórsetedi – deıdi Ospanova.

Reseı Qazaqstannyń iri saýda seriktesteriniń biri bolyp tabylady jáne taýar aınalymynyń mańyzdy bóligi EAEO arqasynda júzege asyrylady. Osylaısha, 2024 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda Reseı men Qazaqstan arasyndaǵy taýar aınalymy 20 mıllıard dollardan asty.

Tereń mádenı-aǵartýshylyq baılanystar da qarym-qatynastyń mańyzdy elementi bolyp qala beredi. Bilim berý baǵdarlamalary, stýdentter almasý jáne birlesken ǵylymı jobalar bul salany nyǵaıtady.

UQSHU jáne ekijaqty yntymaqtastyq aıasyndaǵy birlesken kúsh-jiger aımaqtyq turaqtylyqty saqtaýǵa kómektesedi. Degenmen, jahandyq geosaıasattaǵy ózgerister yqtımal táýekelderdi barynsha azaıtý úshin ıkemdi kózqarasty talap etedi.

Osylaısha, qarym-qatynastardyń qazirgi deńgeıin aıtarlyqtaı joǵary dep sanaýǵa bolady, biraq ony áli de jaqsartýǵa jumys isteý kerek. Ekonomıkalyq qatynastar úlken tepe-teńdikti jáne birlesken joǵary tehnologıalyq jobalardy damytýdy qajet etedi. Saıası dıalog eki taraptyń da múddelerin, ásirese Qazaqstannyń kópvektorly saıasaty jaǵdaıynda eskerýli tıis.

Áıgerim Ospanovanyń paıymdaýynsha, ekijaqty qarym-qatynastardy nyǵaıtý úshin kelesi qadamdar qajet:

– birlesken ınovasıalyq jobalar men shıkizattyq emes salalardy damytý arqyly ekonomıkalyq ıntegrasıany tereńdetý;

– saýda jáne logıstıka tıimdiligin arttyrý úshin ınfraqurylymdy damytý;

– azamattar arasyndaǵy ózara senimdi nyǵaıtý úshin qoǵamdyq dıplomatıany ilgeriletý;

– ulttyq egemendikti saqtaý jáne uzaq merzimdi yntymaqtastyqtyń negizi retinde teń quqyly seriktestikke járdemdesý.

Osyǵan súıene otyryp, Qazaqstannyń Reseımen qarym-qatynasy jaqsy deńgeıde, biraq ony odan ári nyǵaıtý ıkemdilikti, teńgerimdi kózqarasty jáne uzaq merzimdi múddelerge nazar aýdarýdy talap etedi.

Bizdiń elderimizdiń odan ári yntymaqtastyǵynyń bolashaǵy óte optımısik bolyp qala beredi dep senimmen aıta alamyn. Bizde Reseımen ortaq shekara men ortaq naryq qana emes, sonymen qatar toǵysqan ekonomıkalyq jáne mádenı múddeler bar, bul ózara is-qımyldy odan ári tereńdetý úshin berik negiz jasaıdy. Saýda prosedýralaryn jeńildetýge, taýar aınalymyn arttyrýǵa jáne ınvestısıa tartýǵa yqpal etetin Qazaqstan men Reseıdiń EAEO-ǵa qatysýy erekshe mańyzdy bolyp qala beredi – deıdi sarapshy.

Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy tatý kórshilik qarym-qatynasty jalǵastyrý úshin birneshe negizgi baǵyttarǵa nazar aýdarý qajet. Birinshiden, ekonomıkalyq yntymaqtastyqty odan ári damytý mańyzdy. Energetıka, ınfraqurylym jáne kólik sıaqty salalarda bar birlesken jobalardy kúsheıtip, jańa jobalardy bastaý kerek.

Ekinshiden, mádenı-gýmanıtarlyq baılanystardy odan ári nyǵaıtý qajet. Mádenı kúnderdi, bilim berý baǵdarlamalaryn jáne ǵylymı almasýlardy udaıy ótkizý halyqtar arasyndaǵy ózara túsinistik pen senimdi qarym-qatynasqa yqpal etedi. Qazaqstan men Reseı ýnıversıtetteri arasyndaǵy stýdentter almasý baǵdarlamalary men birlesken bilim berý jobalary eki jaqty qarym-qatynasymyzdy nyǵaıta túsetin mamandardyń jańa býynyn damytýǵa kómektesedi.

Osylaısha, bizdiń Reseımen bolashaq qarym-qatynasymyz ózara qurmet, strategıalyq seriktestik jáne negizgi salalardaǵy ortaq múddeler negizinde qurylatyn bolady. Bul sharalar bizdiń elderimizdiń turaqtylyǵyn, órkendeýin jáne qaýipsizdigin qamtamasyz etedi, olardyń óńirlik jáne halyqaralyq arenadaǵy senimdi seriktes retindegi ustanymdaryn nyǵaıtady.