Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ – QS WUR halyqaralyq reıtıńinde 150 úzdik JOO qataryna engen eldegi jáne Ortalyq Azıa óńirindegi jalǵyz iri ǵylymı-bilim berý ortalyǵy.
QR Úkimetiniń qaýlysymen elimizdiń jetekshi joǵary oqý ornyna 2022 jylǵy 25 shildede zertteý ýnıversıteti mártebesi berildi. QazUÝ-dyń álemdik deńgeıdegi zertteý ýnıversıteti retinde 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan damý baǵdarlamasy ázirlengen. 2022 jyly Ystambul jáne Bishkek qalalarynda QazUÝ fılıaly ashylyp, Almatyda QazUÝ bazasynda MIFI fılıaly quryldy.
Ýnıversıtette 16 fakúltet, 8 ǵylymı-zertteý ınstıtýty, 29 ǵylymı ortalyq pen Ǵylymı-tehnologıalyq parki, 97 óndiristik fılıaldan turatyn biregeı ǵylymı-ınnovasıalyq ınfraqurylym qalyptasty.
Jyl saıyn konkýrstyq negizde ýnıversıtet ǵalymdary irgeli jáne qoldanbaly ǵylymı zertteýler boıynsha 400-den astam ǵylymı-tehnıkalyq jobalar men baǵdarlamalardy, sondaı-aq jalpy kólemi 8,1 mıllıard teńge nysanaly qarjylandyrý baǵdarlamalaryn iske asyrylýda.
Búginde oqý orynda ǵylymı ınstıtýttarmen jáne uıymdarmen ıntegrasıa kúsheıtip, 21 bilim berý baǵdarlamasy engizdi. Budan basqa ýnıversıtette 396 magıstr men PhD doktory oqytýdy aıaqtady. Ónertabys pen modelge 400 patent pen avtorlyq kýálik alynǵan. Qazaqstandyq ǵalymdardyń Scopus-ta maqalalar sany artty. Onyń 58%-yn jyl saıyn QazUÝ qyzmetkerleri jarıalaıdy.
2014 jyldan bastap ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ JOO-lardy ıntegrasıalaý baǵdarlamasy sheńberinde «Ǵylym Ordasynyń» 10 ǴZI-men birlesken qyzmetti qarqyndy iske asyrýda. 2022 jyly QazUÝ atalǵan baǵdarlama sheńberin ulǵaıtyp, «Ǵylym Ordasy» ǴZI-larymen taǵy 9 shartqa qol qoıdy.
QazUÝ bazasynda 2008 jyldan bastap ǵalymdar men stýdentterdiń ınovasıalyq ıdeıalarynyń tabysty ınkýbatory retinde tanylǵan Ǵylymı-tehnologıalyq park jumys isteıdi.
Baspasóz týry barysynda BAQ ókilderi ýnıversıtettiń ǵylymı-ınnovasıalyq ınfraqurylymymen tanysyp, Ǵylymı-tehnologıalyq parki men ǵylymı-zertteý laboratorıalarynyń jumysymen tanysty.
Tehnopark «TransNeft» Ortalyq Azıa ǵylymı-zertteý jáne jobalaý ınstıtýtymen» birlesip, «Suıyq túrdegi rakýshka plıtkalardyń betine jaǵylatyn taý jynystarynyń polıkrıstaldy synǵysh untaqty kálsı karbonatyn jasaıtyn birlesken óndirisin qurý» ınovasıalyq jobasyn iske asyrýda.
Osy jobany iske asyrý maqsatynda «Inovasıa plús» enshiles komersıalyq uıymy qurylyp, jańa qurylys materıalynyń joǵary tıimdiligi dáleldenip, osy materıaldy QazUÝ ǵımarattarynyń qasbetterine eksperıment retinde qoldanyldy. Osy ýaqytqa deıin aıyna 10 000 m2 kóleminde ınovasıalyq qurylys materıaldaryn óndirilgen.
Sondaı-aq, Tehnopark dástúrli elektr energıasy joq jerlerde elektr energıasyn berýge arnalǵan qýaty 2 jáne odan da kóp kVt/saǵ telemetrıasy bar mobıldi avtonomdy gıbrıdti kún energıasy qondyrǵysyn ázirleý jónindegi jumysty jalǵastyrýda.
Bul – jobaǵa QR Qorǵanys mınıstrligi, QR Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi, «Qazaqtelekom» AQ, uıaly baılanys operatorlary, agroónerkásiptik keshen ókilderi jáne basqa da uıymdar qyzyǵýshylyq tanytýda.
«Inovasıalar plús» kompanıasymen birlesken kelesi tabysty joba – «Munaı uńǵymalaryn asfált-shaıyr-parafındi jáne gıdratty shógindilerden tazartý tehnologıasy» dep atalady.
Ǵalymdar ázirlegen Avtomatty munaı shógindilerin tazartý qondyrǵysy munaı óndirý kezinde sıkldik jáne kúndelikti tazartýdy júzege asyrady, bul munaıdy úzdiksiz óndirýge múmkindik beredi.
Qurylǵy tozýǵa tózimdiliktiń joǵary parametrlerine ıe jáne mınımaldy baqylaýdy qajet etedi. Qurylǵy qoldanystaǵy tazartý shyǵyndaryn 80%-ǵa deıin ońtaılandyrýǵa, tazartý kezinde munaıdyń joǵalýy men tógilý qaýpin azaıtýǵa, paıdalaný prosesinde «adam faktorynyń» teris áserin azaıtýǵa múmkindik beredi.
Dárilik ósimdikterdiń ǵylymı-zertteý ortalyǵynda jýrnalıserge «Ósimdik shıkizaty negizinde ınovasıalyq ónimderdi ázirleý» jobasy usynyldy. Ýnıversıtet ǵalymdary joba avtory Janar Jeńis jetekshiligimen alǵash ret Qazaqstan aýmaǵynda ósetin dárilik jáne qorektik shóp qospalarynyń birneshe túrinen turatyn tabıǵı tunbalar jasady. Olar tumaý vırýsyna, JRVI-ge, sondaı-aq baýyr men áıel densaýlyǵyn saqtaýǵa baǵyttalǵan profılaktıkalyq jáne emdik qasıetterge ıe.
Óndiriletin ónimniń tutynýshylary farmasevtıkalyq kompanıalar, medısınalyq mekemeler, ǵylymı-zertteý ınstıtýttary jáne basqa da kóptegen naryq sýbektileri bola alady.
Sodan soń jýrnalıser ǵalym Ámirhan Temirbaev jetekshilik etetin «Ál-Farabı serıasynyń ýnıversıtettik nanospýtnıkterin ázirleý jáne qurý» jobasymen tanysyp, prosestik ınovasıalar ortalyǵyna bardy.
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ kýbsat standartynyń alǵashqy qazaqstandyq nanospýtnıgin ázirleýshi. Búginde ýnıversıtet eki nanospýtnıkti ǵaryshqa ushyrdy. Cubesat-tar kishkentaı kólemine qaramastan, Mars atmosferasy, asteroıdtar, kún jelin zertteý, sondaı-aq naqty ýaqyt rejıminde Jer sharynyń betin baqylaý sıaqty birqatar tehnologıalyq, ǵylymı jáne bilim berý máselelerin sheshedi.
Búginde «Ǵylym qory» qoldaýymen Prosestik ınovasıalar ortalyǵy bazasynda ǵaryshtyq robototehnıkany, sondaı-aq elimizdiń mektepteri men joǵary oqý oryndarynda STEM-bilim berýdi damytýǵa baǵyttalǵan «Bilim berý mekemelerine arnalǵan shaǵyn ǵarysh apparattarynyń ınovasıalyq konstrýktorlaryn óndirý» jobasy iske asyrylýda. Qazirdiń ózinde 10-nan astam jıyntyq satyldy, kóptegen mektepter jańa AlfaSat konstrýktoryn paıdalanýǵa qyzyǵýshylyq tanytty. Konstrýktordy elimizdiń kolejderi men joǵary oqý oryndaryna engizý josparlanýda.
Ashyq úlgidegi ulttyq nanotehnologıalyq zerthana men ınjenerlik óndiris zerthanasy qonaqtarǵa Danıar Ismaılovtyń «Nanomaterıaldar negizindegi qabyldaǵyshtar» jobasyn usyndy. Qabyldaǵyshtarda sensor retinde zamanaýı nanotehnologıalyq tásilder paıdalanylatyn bolady, bul shyǵarylatyn ónimniń sıpattamalaryn jaqsartýǵa múmkindik beredi. Onyń artyqshylyǵy – nanotehnologıaǵa negizdelgen sapa, nano saladaǵy erekshe qasıetterge baılanysty baǵa turǵysynan qoldanystaǵy analogtarmen básekelese alady. Tutynýshylar: mektepter, joǵary oqý oryndary, turmystyq maqsatta, aldyn ala sıgnal berý qajet ónerkásipter, tótenshe jaǵdaı kezinde habarlaý.
Kelesi Merlan Dosbolaevtyń «Jańa tehnologıalar negizinde joǵary jaryqtyq qarqyndylyǵy bar energıa únemdeıtin gaz razrádty shamdardyń shaǵyn serıaly óndirisin uıymdastyrý» atty jobasy BAQ ókilderiniń qyzyǵýshylyǵyn týdyrdy. Óıtkeni ol T5 jáne T8 tıpti energıa únemdeıtin shamdardy paıdalaný arqyly energıa tutynýdy únemdeý máselesin sheshedi. Jobanyń maqsaty jarqyldyń joǵary qarqyndylyǵymen energıa únemdeıtin gaz razrádty shamdardyń shaǵyn serıaly óndirisin uıymdastyrý jáne engizý bolyp tabylady. Usynylatyn shamdardyń básekelestik artyqshylyqtary: jaryq tıimdiligi 20%-ǵa, jarqyraý qarqyndylyǵy 1,5 ese, joǵary sapa jáne qoljetimdi baǵa.
Asqar Júnisbekovtiń «Orta oqý oryndarynda elektr qubylystaryn zerdeleý úshin zerthanalyq keshenderdiń shaǵyn óndirisin uıymdastyrý» jobasy qazaqstandyq mektepter men kolejderdi bilim berýdiń joǵary standarttaryna saı keletin zamanaýı oqý jabdyqtarymen jaraqtandyrýǵa yqpal etýge baǵyttalǵan.
Avtor usynǵan zerthanalyq keshen avtonomdy, paıdalaný jáne tehnıkalyq qyzmet kórsetýi qarapaıym. Jıyrma eki zerthanalyq jumysty oryndaýǵa múmkindik beredi jáne arnaıy kabınetti qajet etpeıdi.
Baspasóz týry QazUÝ ǵalymdarynyń ınovasıalyq jobalarynyń kórmesi ótetin Ál-Farabı Ǵylymı kitaphanasynda óz máresine jetti. BAQ ókilderi ǵalymdarmen suhbattasyp, atqarylyp jatqan ǵylymı jobalardy kózben kórýge jáne ózderin qyzyqtyrǵan suraqtardy qoıýǵa múmkindik aldy.
Osylaısha, eldiń jetekshi joǵary oqý orny ǵylymı-ınnovasıalyq jobalardy iske asyra otyryp, ýnıversıtet ǵylymyn nyǵaıtýǵa, onyń akademıalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýttarymen ıntegrasıalanýyna jáne tabysty qyzmet nátıjelerin odan ári komersıalandyrýǵa yqpal etýde.
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń Baspasóz qyzmeti
