Jaqsy uıqy – salaýatty ómir saltynyń ajyramas bóligi. Alaıda búgingi qarbalas zamanda adamdardyń kóbi uıqysyzdyqqa jıi shaǵymdanady. Durys uıyqtamaý adamnyń fızıkalyq jáne psıhıkalyq saýlyǵyna tikeleı áser etedi, dep habarlaıdy Dalanews.kz 

Uıqy – aǵzanyń tolyqqandy demalyp, qalpyna keletin ýaqyty. Ǵalymdar uıqynyń eki negizgi fazasy bar ekenin aıtady:

• tereń uıqy (baıaý faza) – aǵzanyń fızıologıalyq qalpyna kelýin qamtamasyz etedi;

• jyldam uıqy (REM-faza) – este saqtaý men aqparatty bekitýge yqpal etedi.

Eger bul kezeńderdiń biri úzilip nemese qysqaryp qalsa, aǵzadaǵy bıologıalyq tepe-teńdik buzylady.

Uıqy jetispeýshiliginiń saldarlary

Qandaǵy qant deńgeıi artady jáne semizdikke ákeledi

Tereń uıqy kezinde júrek soǵysy baıaýlaıdy, qan qysymy tómendeıdi, júıke júıesi tynyshtalady. Al uıqy jetispese, kerisinshe, stress gormony – kortızoldyń deńgeıi joǵarylaıdy. Bul qandaǵy qant mólsherin arttyryp, qant dıabeti men semizdikke ákelýi múmkin.

Uıqy tapshylyǵy tábetti retteıtin eki gormon – grelın men leptınniń tepe-teńdigin buzady. Sonyń saldarynan adam jıi ashyǵady jáne artyq tamaqtanady. Ǵalymdar eresekterde uıqy uzaqtyǵy bir saǵatqa qysqarǵan saıyn semizdik qaýpi shamamen 9%-ǵa artatynyn anyqtaǵan.

Psıhıkalyq saýlyqqa jaǵymsyz áser etedi

Uıqy kezinde mıdaǵy energıa qory – glıkogen qalpyna keledi. Onyń jetispeýshiligi mıgren, este saqtaý qabiletiniń tómendeýi jáne kúızeliske beıimdilik týǵyzady.

Uıqysyzdyq mıdyń mańyzdy aımaqtaryna keri áser etedi. Bul este saqtaý, emosıany basqarý jáne zeıin qoıý qabiletterin álsiretedi.

Júrek aýrýlary qaýpin arttyrady

Uıqy jetispeýshiligi joǵary qan qysymy men júrek aýrýlaryna ákelýi múmkin. Keıbir zertteýlerge sáıkes, uıqy uzaqtyǵy qysqarǵan saıyn gıpertonıa qaýpi 30–40%-ǵa artady. Sonymen qatar antıoksıdanttardyń azaıýy men tamyrlardyń qabynýy júrekke qosymsha salmaq túsiredi.

Imýnıtet álsireıdi

Uıqy – ımýndyq júıeniń turaqtylyǵyn saqtaıtyn mańyzdy faktor. Uıqysyzdyq aǵzanyń ınfeksıalarǵa qarsy kúresý qabiletin tómendetedi. Mysaly, túngi aýysymda jumys isteıtin adamdar men jetkilikti uıyqtamaıtyndar vırýstyq aýrýlarǵa, sonyń ishinde tumaý men koronavırýsqa beıim keledi.

Uıqy sapasyn jaqsartý úshin ne isteý kerek?

Mamandar uıqy sapasyn jaqsartýǵa kómektesetin mynadaı keńesterdi usynady:

1. Kún saıyn bir ýaqytta uıyqtap, bir ýaqytta turyńyz.

2. Kúni boıy fızıkalyq belsendi bolyńyz, biraq jattyǵýdy uıyqtar aldynda jasamańyz.

3. Uıyqtaıtyn bólme qarańǵy ári tynysh bolýy kerek.

4. Túski uıqy 30 mınýttan aspaǵany jón.

5. Keshke alkogól men nıkotın qoldanbańyz.

6. Kofeındi tek tańerteń ishińiz.

7. Keshki as jeńil bolýy kerek jáne ony uıyqtardan keminde 2 saǵat buryn ishken jón.

8. Uıyqtar aldynda gadjetterdi paıdalanbańyz. Ekran jaryǵy melatonınniń (uıqy gormonynyń) bólinýin tejeıdi.

Sapaly uıqy – adam ómiriniń tabıǵı qajettiligi. Ol aǵzany qalpyna keltirip, mı men júrek saýlyǵyn nyǵaıtady, emosıalyq tepe-teńdikti saqtaıdy. Eger uıqy buzylystary uzaqqa sozylsa, óz betińizshe emdelýge tyryspaı, maman dárigermen keńesken jón.