Dóńgelek ústel kún tártibiniń ózekti sıpat alýy «BUU Adam quqyqtary Jalpyǵa ortaq Deklarasıasynyń» qaǵıdattaryn júzege asyrý jónindegi BUU qyzmetine qatysty máselelerdi talqylaý kezindegi qatysýshylardyń mazmundy oı-pikirlerinen kórinis tapty. Dóńgelek ústel jumysy G-Global halyqaralyq kommýnıkatıvtik alańy arqyly sol sátinde jaryqqa shyǵarylyp, onlaın tártibinde qoljetimdi boldy.
Pikirtalasqa Almatydaǵy QR Syrtqy ister mınıstrliginiń, BUU, UNESCO, UNDP, UNAI bólimsheleriniń basshylary men ókilderi, Qazaqstan joǵary oqý oryndarynyń jas ǵalymdary, magıstranttary men doktoranttary qatysty.
Dóńgelek ústeldiń saltanatty bóligin Pan Gı Mýn atyndaǵy Turaqty damý Instıtýtynyń dırektory, profesor Rafıs Abazov ashty. Ol óz baıandamasynda BUU modeli – Jańa jibek joly sıaqty Qazaqstan jastar qurylymdarynyń Ortalyq jáne Ońtústik Azıadaǵy beıbitshilikti nyǵaıtý jáne adam quqyǵyn saqtaý jónindegi qyzmetine taldaý jasady. Profesor R.Abazovtyń baıandamasynda mádenıet, saıasat, áleýmet standarttaryn belgileýdegi memleket róliniń mańyzdylyǵy, sondaı-aq «BUU Adam quqyqtary Jalpyǵa ortaq Deklarasıasynyń» qaǵıdattaryndaǵy adamzat qundylyqtarynyń ámbebaptyǵy týraly qundy pikirler aıtyldy. Ǵalym Ortalyq Azıa elderiniń, BUU elderiniń, atap aıtqanda Qazaqstan memleketiniń ózge memleketter men aımaqtardyń quqyqtary men erkindikterin jalpyǵa ortaq qurmetteý standarttaryna adaldyǵy men bul jónindegi ustanymyn atap kórsetti.
Almatydaǵy IýNESKO Klasterlik búrosynyń áleýmettik jáne gýmanıtarlyq ǵylymdar sektorynyń mamany Arına Másoed óz sózinde QazUÝ-diń jastardyń problemalary men quqyqtaryna udaıy nazar aýdaryp otyrǵandary úshin alǵys aıtty. IýNESKO, halyqaralyq jýrnalısıka jáne qoǵamdyq medıa kafedrasynyń turaqty damý maqsattaryna oraı uıymdastyryp júrgen is-sharalaryna da rızashylyq sezimin jasyrmady. Ol IýNESKO uıymynyń erekshelikteri jóninde áńgimelep berdi. Bul uıym bilim berý, jaratylystaný ǵylymdary, áleýmettik jáne gýmanıtarlyq ǵylymdar, mádenıet, komýnıkasıa jáne aqparat sıaqty mańyzdy bes bólikten turady.
Qazaqstandaǵy BUU Qoǵamdyq aqparat departamentiniń ókili Vlastımıl Samek konferensıa qatysýshylarymen tikeleı baılanysqa shyǵyp, beıne-konferensıa tártibimen sóz aldy. Ol «BUU Adam quqyqtary Jalpyǵa ortaq Deklarasıasynyń» 70 jyldyǵynyń erekshe mańyzyna toqtaldy. «Munyń ózi aıyryqsha oqıǵa» dedi ol. Deklarasıa degenimiz – qalaı ómir súrý jáne birge turý jónindegi negiz qalaıtyn qujat. Adamdardyń barlyǵy ómirge teń quqyqty bolyp keledi. Adam quqyqtary keıinnen 2030 Baǵdarlamasynda beınelengen Turaqty damýdyń barlyq maqsattarynda kórinis tabady.
Syrtqy ister mınıstrliginiń Almatydaǵy Ókildiginiń Basshysy Rýslan Bóltirikov sózin barlyq qatysýshylardy Deklarasıany qabyldaý kúnimen quttyqtaýdan bastady. Ol BUU májilisinde osynaý ǵalamdyq mańyzy bar qujat – «BUU Adam quqyqtary Jalpyǵa ortaq Deklarasıasy» qabyldanǵan 1948 jylǵy oqıǵalardy eske saldy. «Adam quqyqtary deklarasıasyndaǵy» adam quqyǵy ıdeıalary sońǵy 70 jylda tóńkeristi mán-mańyzǵa ıe boldy», – dedi ol. Ol qabyldanǵannan keıingi oqıǵalar men faktiler adam quqyǵy salasyndaǵy 60-tan astam túrli halyqaralyq qujattardy qabyldaýǵa túrtki bolyp, jaǵdaı jasady. Bul oraıda 70 jyl ishinde Deklarasıa óz mańyzyn joǵaltqan joq jáne kúni búginge deıin búkil álem jurtshylyǵy úshin ámbebap quqyq qorǵaý baǵdary bolyp keledi. Deklarasıanyń álemniń 500-den astam tilderi men dıalektilerine aýdarylýy kezdeısoq fakt emes. Sóıtip ol álemdegi eń tanymal qujattardyń birine aınaldy. Búgingi tańda Qazaqstan adam quqyǵy salasyndaǵy barlyq túıindi halyqaralyq tetikterdiń barlyǵynyń qatysýshysy bolyp tabylady, munyń ózi bizdiń ulttyq quqyq qorǵaý júıemizdi dáıekti túrde nyǵaıtýǵa degen berik ustanymymyzǵa aıǵaq bolady. Ombýdsmen ınstıtýty men elimiz Prezıdenti janyndaǵy Adam quqyqtary jónindegi Komısıa bul júıeniń júıequraýshy elementteriniń biri jáne azamattyq qoǵam ınstıtýttary men memleket arasyn baılanystyratyn býyn bolyp tabylady. Jýyrda balalar quqyǵy jónindegi ınstıtýt quryldy. Qınap-zorlaýdyń aldyn alý jónindegi ulttyq dabyl tetigi óristep keledi. Munyń barlyǵynyń adam quqyǵyn qamtamasyz etýge qatysy bar. Qazaqstan adam quqyǵyn qorǵaýdy kótermeleý jónindegi halyqaralyq tetiktermen belsendi túrde árekettesip, BUU tetikterimen tyǵyz jumys istep keledi. Ótken jyly bizdiń elimiz áıelderge qatysty kemsitýshilikti jáne qınap-zorlaýdy joıý jónindegi BUU Komıtetine kezekti báandamalardy tabys etti. Taıaý arada násildik kemsitýshilikti joıý jónindegi BUU Komıtetine biriktirilgen 8-10 baıandama beriledi. 2019 jylǵy aqpanda ekonomıkalyq, áleýmettik, mádenı quqyqtar jónindegi BUU Komıtetinde Qazaqstan Respýblıkasynyń ekinshi baıandamasyn qaraý josparlanyp otyr. Al, 2019 jylǵy qazanda áıelderge qatysty kemsitýshilikti joıý jónindegi BUU Komıtetine Qazaqstannyń kezekti besinshi baıandamasy tabystalady. Qazaqstannyń 2019 jyldyń qarashasynyń basyna josparlanyp otyrǵan Adam quqyǵy jónindegi ámbebap kezeńdik sholýynyń Úshinshi sıklynan ótýi kelesi jyldyń mańyzdy oqıǵasy bolmaq. Osy rette R.Bóltirikov myrza sarapshylarǵa, azamattyq qoǵam, ǵylymı jurtshylyq ókilderine Adam quqyǵy jónindegi ámbebap kezeńdik sholýdyń Úshinshi sıkly aıasyndaǵy Ulttyq baıandamany ázirleýge járdemdesý jóninde úndeý tastady. Baıandamashy sondaı-aq aýdıtorıany Qazaqstan 2022-2024 jyldary adam quqyǵy jónindegi BUU Keńesiniń músheligine óz kandıdatýrasyn usynǵany jóninde habardar etti.
UNAI Haby dırektory, profesor Ǵ.J.Ybyraevanyń baıandamasyna Turaqty damý baǵadrlamasy maqsatyndaǵy Jalpyǵa ortaq Deklarasıa ıdeıalarynyń sabaqtastyǵy jónindegi pikir ózek boldy.
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ IýNESKO, halyqaralyq jýrnalısıka jáne qoǵamdyq medıa kafedrasynyń meńgerýshisi N.T. Shyńǵysova óz sózinde bylaı dedi:
– BUU Adam quqyqtary Jalpyǵa ortaq Deklarasıasynyń» 26 Baby - bilim berýdiń mańyzdylyǵyn atap ótti. Deklarasıa negizinde jatqan quqyqtar Turaqty damý maqsattarynda kórinis tapqan. Biz genderlik damý boıynsha baǵdarlama jasap, qazir onyń ıdeıalaryn qoǵamdyq damýǵa engizý jóninde jumys istep jatyrmyz. Qazir kafedra Búkilálemdik shala týǵan balalar kúnine arnalǵan baǵdarlamany jasaý ústinde. Ol 2009 jyly jańa týǵan balalardy kútý jónindegi Eýropa qorynyń bastamasy boıynsha belgilengen. Kafedranyń bul baǵytta jumys isteýge yntalylyǵyn, óz strategıasy men áleýeti bar ekendigin aıtqym keledi, – dedi.
Qoryta kele qatysýshylar «BUU Adam quqyqtary Jalpyǵa ortaq Deklarasıasynyń» qabyldanýynyń 70 jyldyq mereıli kúnimen bir-birin taǵy da qyzý quttyqtap, bul qujat áli de búkil álemniń damýy úshin strategıalyq baǵdar bolyp otyrǵanyn atap kórsetti.
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
Stýdenttik baspasóz Ortalyǵy
