Qazaqstan 2027 jyldan bastap ASPAN jobasy aıasynda oq-dári men artılerıalyq snarádtar shyǵaratyn tórt zaýytty iske qosyp, ony NATO standarttaryna saı shyǵarýdy josparlap otyr. Alaıda bul qadam reseılik saıasatkerler tarapynan synǵa ushyrady. Reseı Memlekettik dýmasynyń depýtaty Alekseı Jýravlev Qazaqstannyń sheshimin "dostyqqa jat áreket" dep baǵalap, muny Reseıdiń áskerı-ónerkásip kesheninen bas tartýǵa baǵyttalǵanyn atap ótti. Al qazaqstandyq áskerı sarapshy Ermek Seıtbattalov bul sheshimdi qorǵanys salasyndaǵy táýelsizdik pen tehnıkalyq qajettilikpen baılanystyrdy. Ol Dalanews.kz redaksıasyna jobanyń áskerı-tehnıkalyq, geosaıası jáne qaýipsizdik turǵysynan mańyzyn túsindirdi.
Ermek Seıtbattalovtyń aıtýynsha, NATO standarttaryna kóshý bastamasy ýaqyt talabynan týyndaǵan sheshim.
“Qorǵanys mınıstrligi buǵan deıin bul máseleni jaýyngerlik oqý-jattyǵýlar kezinde oq-dáriniń jetispeýshiligimen túsindirgen edi. Al másele ýaqytsha Kanada kompanıasynyń kómegimen sheshildi. Reseılik saıasatkerler muny saıası jáne áskerı yntymaqtastyqtyń basqa vektorǵa bet burýy retinde qabyldap otyr. Alaıda osy ýaqytqa deıin Qazaqstan tek reseılik oq-dárilerdi paıdalanyp kelgenin eskerý qajet”, — dedi ol.
Onyń aıtýynsha, ASPAN jobasy aıasynda Qazaqstanda artılerıalyq snarádtar men mınalar shyǵaratyn tórt jańa zaýyt salý josparlanǵan. Jobanyń jalpy ınvestısıasy shamamen 1 mlrd dollar. Resmı túrde olardyń ornalasatyn jeri jarıalanbaǵan. Alaıda keıbir derekkózder alǵashqy zaýyt qurylysy júrip jatqanyn málimdegen.
“Bul zaýyttarda NATO standarttaryna saı ónim shyǵarý kózdelip otyr. Aqparat kózderine súıensek, kásiporyndar reseılik úlgidegi 82 mm, 120 mm, 122 mm jáne 152 mm artılerıalyq snarádtardy, sondaı-aq NATO standartyndaǵy 155 mm artılerıalyq snarádtar men 60 mm mınomet oqtaryn óndiretin bolady. Bul sheshimniń basty maqsaty “oq-dári jaǵynan táýelsiz bolý” dep oılaımyn”, — deıdi sarapshy.
Reseı nege muny “dostyqqa jat” dep baǵalady?
Reseı depýtaty Alekseı Jýravlev Qazaqstannyń bul qadamyn geosaıası baǵyttyń ózgerýi retinde qabyldap otyr. Ol Qazaqstannyń NATO-men burynnan yntymaqtastyq ornatqanyn eske salyp, bul baǵytty “agressıvti áskerı blokpen jaqyndasý” dep sıpattady.
Alaıda Ermek Seıtbattalov bul pikirmen kelispeıdi.
“Qazaqstannyń bul sheshiminde ári pragmatıkalyq, ári tehnıkalyq negiz bar. Jýravlev óz suhbatynda Qazaqstannyń 1992 jyly Soltústik Atlantıkalyq yntymaqtastyq keńesine qosylǵanyn, al 1994 jyly NATO-men “Beıbitshilik úshin seriktestik” kelisimine qol qoıǵanyn alǵa tartady. Alaıda Qazaqstan buǵan qosa NATO-nyń operatıvtik úılesimdilik tujyrymdamasy men PARP baǵdarlamasyna qatysyp, naqty nátıjelerge qol jetkizdi. Bul Qarýly kúshterdiń halyqaralyq bedelin arttyrdy”, — dep qosty ol.
NATO standarttary áskerge ne beredi?
Seıtbattalovtyń aıtýynsha, NATO standarttaryna kóshý Qazaqstan áskerine birqatar naqty artyqshylyq beredi.
“Bul standarttar oq-dári sapasyna joǵary talap qoıady. Reseılik kalıbrlerdiń de sapasy artady. Artılerıalyq oqpandar uzaq ýaqytqa shydaıdy, jıi aýystyrýdy qajet etpeıdi. Al 155 mm jáne 60 mm kalıbrlerdi qoldaný úshin NATO artılerıalyq júıeleri qajet. Eger Qazaqstan mundaı qarý-jaraq satyp alatyn bolsa, bul halyqaralyq yntymaqtastyqty talap etedi”, — dedi ol.
Sondaı-aq sarapshy NATO standartyndaǵy qarýlardyń dáldigi men tehnologıalyq deńgeıi joǵary ekenin atap ótti. Keıbir júıelerde soqqy beriletin nysananyń koordınattary aldyn ala baǵdarlamalanady.
“Keıbir, sondaı qarýlarǵa aldyn ala baǵdarlama jazyp soqqy beretin nysananyń kordınattaryn, sıpatamasyn engizýge bolady”, — deıdi ol.
Reseımen áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyqqa áseri qandaı?
Sarapshynyń pikirinshe, bul bastama Reseımen áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyqqa belgili bir deńgeıde keri áser etýi múmkin. Alaıda bul — obektıvti ári zańdy úderis.
“Reseı qazir sanksıalardyń astynda qaldy. Odaqtastaryna sapaly ári qoljetimdi qarý-jaraqty burynǵydaı kólemde usyna almaıdy, keıbir tehnologıalarda artta qalyp bara jatyr. Qazaqstan mundaı jaǵdaıda kútip otyra almaıdy”, — deıdi Seıtbattalov.
Qysym bolýy múmkin be?
Sarapshy Reseı tarapynan saıası qysym bolýy múmkin ekenin de joqqa shyǵarmady.
“Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy qarym-qatynastyń sońǵy kezeńderine kóz júgirtsek, saıası nemese ekonomıkalyq qysym bolýy múmkin”, — dedi ol.
Ýkraınamen salystyrý oryndy ma?
Keıbir reseılik saıasatkerler Qazaqstan jaǵdaıyn Ýkraınamen salystyrady. Alaıda Ermek Seıtbattalov bul salystyrýdy tolyq negizdi dep eseptemeıdi.
“Ýkraınadaǵy jaǵdaıdyń basty sebebi NATO standarttaryna kóshý emes. Negizgi faktor — Keńes Odaǵy kezinde salynǵan gaz tasymaldaý ınfraqurylymyna qatysty máseleler boldy. Bul tek ekinshi qatardaǵy sebepterdiń biri ǵana”, — deıdi sarapshy.
Qorǵanys ónerkásibindegi táýelsizdikke qadam
Ermek Seıtbattalovtyń aıtýynsha, ASPAN jobasy Qazaqstannyń qorǵanys ónerkásibin edáýir táýelsiz deńgeıge kótere alady.
“Óz aýmaǵynda oq-dári shyǵaratyn elder álemde kóp emes. Mundaı ónimge suranys joǵary. Eger zaýyttardyń óndiristik qýaty men sapasy talapqa saı bolsa, Qazaqstan syrtqy naryqqa da shyǵa alady. Bul — el úshin óte joǵary strategıalyq jetistik”, — dep túıindedi Ermek Seıtbattalov.
Buǵan deıin
Buǵan deıin RTVI arnasy Qazaqstannyń joǵary laýazymdy áskerı ókiliniń pikirin jarıalaǵan edi. Onyń aıtýynsha, el armıasynyń jaýyngerlik qabileti uzaq ýaqyt boıy Keńes dáýirinen qalǵan qarý qoımalaryna jáne Reseıden jetkiziletin oq-dárilerge táýeldi bolǵan. Áskerı ókil ASPAN jobasy aıasynda artılerıalyq snarádtar men mınalar shyǵaratyn tórt zaýyt salynatynyn málimdedi.
Sondaı-aq ol oq-dári jaǵdaıy 2020 jyly jaqsarǵanyn, sol kezde Kanadanyń bir kompanıasy Qaraǵandy oblysynda atys qarýyna arnalǵan patrondar shyǵaratyn zaýytsalǵanyn atap ótti.
Jýravlevtiń pikiri
Reseı Memlekettik dýmasynyń Qorǵanys komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary Alekseı Jýravlev "Gazeta.Ru" basylymyna bergen suhbatynda Qazaqstandaǵy bul qadamdy "dostyqqa jat" dep baǵalady.
Jýravlevtiń aıtýynsha, Qazaqstan NATO-men burynnan yntymaqtastyq ornatqan.
"Jalpy, Qazaqstan 1992 jyly Soltústik Atlantıkalyq yntymaqtastyq keńesine qosyldy, al 1994 jyly “Beıbitshilik jolyndaǵy áriptestik” atty NATO-men ramalyq kelisimge qol qoıdy. Bul – áskerı blok ekenin jáne onyń agressıvti áreketterimen belgili ekenin bárimiz bilemiz. Osy tusta bir suraq týyndaıdy: nege NATO-ǵa dál Qazaqstan qyzyq? Múmkin, Reseımen shektesetin el bolǵandyqtan ba? Osy el arqyly kezekti rýsofobıalyq tirek núktesin qalyptastyrý úshin shyǵar?", - dedi ol.
Jýravlevtiń pikirinshe, Qazaqstan aldaǵy ýaqytta reseılik qarý-jaraqtan tolyqtaı bas tartýy múmkin.
"Biz syrttaı baýyrlas kórinetin respýblıkanyń orys tilinen ǵana emes, kırılısadan da jyldam bas tartqanyn baıqamaı qalǵandaımyz. Ýkraınaǵa qoldaý bildirip, “beriktik kıiz úılerin” uıymdastyryp jatyr. Endi, mine, NATO standartyndaǵy oq-dárilerge kóship, bolashaqta reseılik qarý úlgilerin batystyq qarýmen almastyrýdy kózdep otyrǵany anyq. Qazaqstan Reseı ÁÓK-iniń eń iri satyp alýshysy bolmaǵan shyǵar, biraq bul qadam, sózsiz, dostyqqa jat. Buǵan tıisti túrde jaýap berilýi kerek. NATO-men mundaı yntymaqtastyqtyń Kıevke ne ákelgenin bárimiz bilemiz", — dep atap ótti depýtat.
