Mektepti bitirgen soń, Orynbor shekara komısıasynda áskerı starshına bolyp qyzmet atqaratyn úlken ákesi Balǵoja Jańbyrshyulynyń hatshysy bolady (1857—1859). Orynbor oblystyq basqarmasynda tilmashtyq qyzmet atqarady. 1860 jyly Orynbor bekinisinde (Torǵaı) qazaq balalary úshin mektep ashý tapsyrylady, ári sol mektepke orys tiliniń muǵalimi bolyp belgilinedi.
Ybyraı dyń búkil ómirin arnaǵan aǵartýshylyq-pedagogtyq qyzmeti osylaı bastalady. Tikeleı óziniń aralasýymen halyqtan jınaǵan qarjyǵa mektep úıin jáne ınternat salyp, 1864 jyly 8 qańtarda mekteptiń jańa ǵımaratyn saltanatty túrde ashady. Ustazdyq-aǵartýshylyq qyzmetke qosa Ybyraı ǵa basqa da jumystardy atqarý júkteledi. Orynbor general-gýbernatorynyń tikeleı tapsyrýy boıynsha Torǵaıda tórt ret ýezik sýdıa bolyp (1868—1874), torǵaı ýezik bastyǵynyń aǵa járdemshisi (1876-1879) qyzmetin atqarady.
Ybyraı ınspektorlyq qyzmetke kirisken soń oqý-aǵartý jumystaryn odan ári jandandyryp, Elek, Qostanaı, Torǵaı, Yrǵyz ýezerinde bir-birden eki klastyq orys-qazaq mektepterin ashady, olardy qajetti kitaptarmen jasaqtaıdy. Ásirese, eldi kóshpeli ómir saltyn eskerip, Reseıdiń halyq aǵartý júıesine jańa úlgili bilim berý tásilin usynys etedi. Nátıjesinde, 1888 jyly 10 sáýirde Orskide bastaýysh mektepter úshin qazaq jatarynan oqytýshylar daıarlaıtyn muǵalimder mektebi ashylady. Ybyraı munan ári qazaq jastary arasynan ekonomıka, aýyl sharýashylyǵy, qol óner káispshiligi salalaryna qajetti mamandar daıarlaıtyn ýchılısheler ashýǵa kóp kúsh jumsaıdy. Tipten, Qostanaıdan ashylatyn aýyl-sharýashylyq ýchılıshesine óziniń ıeligindegi jerin beretini týraly ósıet qaldyrady.
Ybyraı dyń qazaq qyzdary úshin Torǵaıda, Qostanaıda, Qarabutaqta, Aqtóbede mektep-ınternat ashtyrýynyń tarıhı mán-mańyzy zor boldy. Ybyraı orys-qazaq mektepteri úshin arnaýly oqý quraldaryn shyǵarý qajet dep sanady. Oqytý ádisterin jańa baǵytta qurdy, oqýǵa degen balanyń yntasy men qyzyǵýshylyǵyn arttyrýdy kózdedi, oqýdy ana tilinde júrgizdi. Mektep oqýynda, ásirese, ana tiline úıretýde K.D.Ýshınskııdiń oılaryna júgindi. Qazaq balalarynyń tanym-túsinigine laıyqty oqý-ádistemelik quraldar jazdy. Ol orys-qazaq ýchılıshesinde Ýshınskııdiń «Balalar dúnıesin», L.N.Tolstoıdyń «Álippe jáne oqý quralyn», D.I.Tıhomırovtyń «Gramatıkanyń qarapaıym kýrsyn» oqý quraly retinde usyndy. Ybyraı diń pikirinshe, mektepterge arnalyp jazylatyn oqý kitaptary óziniń ıdeıalyq mazmuny jáne naqty materıaldary jaǵynan ana tiliniń jáne halyq danalyǵynyń baı qazynasyna negizdelýge tıis boldy.
1879 j. onyń «Qazaq hrestomatıasy» atty oqýlyǵy jáne dıdaktık. oqý máselesi jóninde «Qazaqtarǵa orys tilin úıretýdiń bastaýysh quraly» jaryq kórdi. Bul eki kitap ta qazaq balalaryn kırılısa negizinde oqytýǵa arnalǵan tuńǵysh oqý quraldary boldy. Ybyraı – jańa dáýirdegi qazaq ádebıetiniń qalyptasýyna qomaqty úles qosqan. Ol qazaq jastaryn eń aldymen oqý, óner-bilim, teh-ny ıgerýge shaqyrady («Oqysańyz, balalar, Shamnan shyraq jaǵylar. Tilegeniń aldyńnan, İzdemeı-aq tabylar»). Avtor oqý-bilimniń tek izdenis, eńbekpen tabylatynyna mán berdi. Buǵan ınemen qudyq qazǵandaı yjdahattylyq, talap pen sabyrlylyq qajet ekenin eskertedi. Al oqymaǵan nadandardy aqyn az ǵana sózben synap, olardyń aq, qarany aıyrmaıtyn kórsoqyr ekenin aıtady («Oqymaǵan júredi, Qarańǵyny qarmalap. Nadandyqtyń belgisi – Esh aqylǵa jarymas»). Oqý, bilimniń paıdasy qandaı, ol nege kerek degen máselege kelgende, onyń ómir úshin, bolashaq úshin qajet ekenin taldap kórsetedi («Ata-eneń qartaısa, Tireý bolar bul oqý. Qartaıǵanda mal taısa, Súıeý bolar bul oqý»). Jastardy óner-bilim, teh-ny ıgerýge úndeý aqynnyń «Óner-bilim bar jurttar» degen óleńinde óz jalǵasyn tapqan. Ol óner-bilimi jetilgen elderdiń artyqshylyǵy qandaı, olar sol ónerimen neni ıgerip otyr, erteńgi ómirdiń talap-tilekteri ne sekildi kúrdeli máselelerdi jastar aldyna kóldeneń tartý arqyly olarǵa oı tastap, óner-bilimdi batyl ıgerýge shaqyrady («Adamdy qustaı ushyrdy, Mal isteıtin jumysty, Ot pen sýǵa túsirdi. Otynsyz tamaq pisirdi, Sýsyzdan sýsyn ishirdi»). Ybyraı sondaı-aq Ýshınskıı, L.N.Tolstoı, I.A.Krylov, I.Paýlson shyǵarmalaryn qazaq tiline tárjimalap, qazaq ádebıetinde kórkem aýdarma janryn qalyptastyrdy. Qazaqstan Úkimet 1989 j. 22 jeltoqsandaǵy qaýlysymen Ybyraı diń týǵanyna 150 jyl tolýyna oraı mereıtoıy ótkizilip, ustazdyń muralaryna arnalǵan ǵylymı, tarıhı, pedogogıkalyq eńbekter jaryq kórdi. Arqalyq qalasynda Ybyraı murajaıy ashyldy. Tobyl boıyndaǵy Ybyraı qystaýy janynda, múrdesi qoıylǵan jerde, Ybyraı ǵa kúmbezdi mazar ornatyldy. Qazaqstanda Ybyraı atynda aýdan, aýyldar, joǵary oqý oryndary, shyń, t.b. bar.
Ybyraı oqý-aǵartý jumystaryna óz zamanynyń eń ozyq ádistemelerin qoldana otyryp, bilimniń balalarǵa ana tilinde berilýine aıryqsha mán beredi. «Qazaq hrestomatıasy» atty oqýlyq, «qazaqtarǵa orys tilin úıretýdiń bastaýysh quraly» atty dıdaktıkalyq oqý quralyn jazdy. Bul kitaptaryndaǵy oqýshyny otan súıgishtikke, eńbekke, kisilikke — tárbıeleıtin ǵıbratty shyǵarmalary eshqashan da óziniń mán-maǵynasyn joımaq emes. Tek qana oqý-aǵartý jumystary emes, Ybyraı sonymen birge sol kezdegi qoǵamdyq — saıası ómirge sergek aralasyp, ǵylym-bilimge, eńbek pen ónerge, dinge, etnografıaǵa qatysty maqalalar jazdy. Onyń, ásirese, kórkem eńbekteri qazaq ádebıetiniń qalyptasýyna aıryqsha yqpal etti. Ybyraı esimi berilgen aýdan, aýyldar, oqý oryndary, kósheler, jer ataýlary Qazaqstannyń túkpir-túkpirinde kezdesedi.
