Biz ınvestordyń aldynda ıilemiz. Olardyń muń-muqtajyn tyńdaımyz. Solardan paıda bolsa, Qazaqstan osy 25 jylda gúldenip, túrlenip keter edi ǵoı? Óıtpedi. Ózgergen joq. Ózgermeıtin de shyǵar.
Sender bizdi qaı ýaqytqa deıin tonaıtyndaryń belgisiz. Taýsylǵansha, túgesilgenshe. Sol kezge deıin Qazaqstan sender úshin tartymdy bolmaq. Mashkevıch, Ibragımov, Shodıev, Kım. Taǵy kim bar? Tizim taýsylmaıdy.
Jekeleı alǵanda siz «olar bizge ne jazdy?» deýińiz múmkin. Eshteńe. Bizdi tanymaıdy da, kerek deseńiz. Elemeıdi de. Biz jáne olar eki bólek ómirdiń jáne eki bólek turmystyń ókilimiz. Sonda da olar sondaı súıkimsiz.
Mıyǵynan kúlip otyrǵan Mashkevıchti kórgende onyń bir saýsaǵyn búgip otyrǵanyn sezesiń. Ol saǵan eshqashan da jaqsylyq oılamaıtynyn jáne eshqashan da oılamaǵanyn mıyǵynan kúlgen kúlkisine qarap-aq bilýge bolady. Olar óte alysta, bizden.
Olar ózderin «otandyq óndirýshimiz» deıdi. Biraq, biz olardyń qalaı, qandaı jolmen baıyǵanyn ishimiz sezedi.
90-shy jyldaǵy Qazaqstan talan-tarajǵa túsken el-tuǵyn. Qazaqstan úlken qazan edi. Qazannan qaqpaq ketken edi. Qazannyń qaqpaǵy áli de ashyq...
Biz eshteńeden dámelenbeıbiz. Bizge osylaı ómir súrýge jazǵan. Qazan bizden bıik turǵandardyń qolynda. Qashan da solaı...
Mıttaldyń bir kezgi jan serigi, jaqyn áriptesi Djohanes Sıtardyń aıtýynsha, 1995 jyly Qaraǵandy metalýrgıalyq kombınatyn satyp alý úshin Mıttal Qazaqstan bıligine 100 mln dollar «syıaqy» bergen-mys.
Búgingi keıipker – Mıttal.
Ol qalaı baıydy?
Bilesiz be, onyń ómir jolyn úlgi etetin kitaptar bar. «Mıllıarder bolǵyń kelse, Mıttaldaı bol» deıdi.
Búgingi mıllıarder degen, burynǵynyń meshkeıi emes pe? Mıttal qansha mıllıarder bolsa da, ol oǵan az.
Ol kim?
Ol álemdegi eń baı degenderdiń biri. 2011 jylǵy «Forbs» jýrnalynyń tiziminde ol 6-shy orynda turǵan. Álemdegi eń yqpaldy 50 adamnyń qataryna kiredi. Onyń metalýrgıalyq ımperıasy 30 eldegi kásiporynǵa qojalyq etedi. Oǵan álemdik bolat óndirisiniń 10 paıyzy tıesili. Ol álemdegi bolat óndiretin eń iri «Arselor Mıttal» kompanıasynyń qojasy.
Mıttal Qazaqstanǵa 1995 jyly keldi. 1995 jyly ol Qazaqstan Úkimetinen Temirtaýdaǵy Qaraǵandy metalýrgıalyq kombınatyn satyp aldy.
Osy kombınatqa qatysty Mıttal ylǵı da bylaı dep maqtanǵanǵa uqsaıdy: «Bul kombınat 60-shy jyldardyń tehnıkasymen azyp-tozyp turǵan. Men keldim de, oǵan 500 mln dollar quıdym. Búgin bul kombınat jylyna 6,6 mln tonna shoıyn shyǵarady. Tabys ákelip otyr».
Oǵan tabys ákelip otyr. Áste, bizge emes.
Ol adamdardyń álsiz jerin jaqsy biledi. Aqsha. Barlyǵyn aqshamen sheshýge bolaryna baıaǵyda-aq kózi jetken. Tájirıbe júzinde.
Ol aımaqtyq emes, jahandyq deńgeıdegi korrýpsıaǵa qatysy bar adam. 2002 jyly Ulybrıtanıada osy Mıttalǵa qatysty úlken daý týdy. Lakshmı «bıleýshi partıanyń» tóbe basyndaǵylaryn satyp almaq bolǵan. Satyp ta alǵan. Ol Leıborısik partıanyń daýys berý naýqanyna 125 myń fýnt sterlıń «kómek» beripti. Munshama mol kómekke alǵys retinde leıborıserdiń kósemi, ári sol kezgi aǵylshyn premeri Tonı Bler (aıtpaqshy, bul kisiniń de Qazaqstanǵa qatysy bar) Mıttaldyń Rýmynıadaǵy Sidex kombınatyn qolyna alýyna lobbı jasaǵan. İsti Mıttaldyń paıdasyna sheshý úshin Bler Rýmynıanyń premer-mınıstri Adrıan Nestasege qolqa salǵan.
Bul onyń basyndaǵy jalǵyz korrýpsıa dep oılaısyz ba? Indonezıa, Trınıdad jáne Tobago elderindegi metalýrgıalyq kásiporyndar da úndilik magnattyń qol astyna paranyń arqasynda ótken. Mynadaı derek bar.
Mıttaldyń bir kezgi jan serigi, jaqyn áriptesi Djohanes Sıtardyń aıtýynsha, 1995 jyly Qaraǵandy metalýrgıalyq kombınatyn satyp alý úshin Mıttal Qazaqstan bıligine 100 mln dollar «syıaqy» bergen-mys.
Nazarǵa alar tus:
Mıttal belgili bir eldiń bılik basyndaǵy yqpaldylarynyń eshbirin tanymaıtyn bolsa, endeshe ol elden kásiporyn da satyp almaıdy eken... Bútin bir memleketke tıesili alpaýyt zaýytty óz kúshimen qolyna qarata almasyn biledi, óıtkeni. Osy sebepti buǵan yqpal etetin bireýdi izdeıdi. Bul úshin álgi bireý bıliktiń tóbe basynda otyrýy tıis.
Polshadaǵy iri zaýyttardy satyp alýda Mıttalǵa atalǵan eldiń eks-ekonomıka vıse-mınıstri Andjeı Sharavarskı kómektesken.
Ol eshqashan toımaıdy. Mıttaldyń ózi aıtatyndaı: «biz eshqashan da óz-ózimizge: osymen boldyq-toldyq dep aıta almaımyz». Demek, qansha zaýyt satyp alsam da, maǵan báribir az degeni. Ol tek qana óz qaltasyn oılaıtyn adam. Onysyn eshqashan jasyrǵan emes.
Ol óte sarań. Oǵan qarasty «Arselor Mıttal Temirtaý» metalýrgıalyq kásipornynyń jumysshylary Mıttaldyń «tájirıbelerinen» talaı taıaq jedi. Osydan shamamen 10 jyl buryn Lakshmı «Arselor Mıttal Temirtaýdyń» metalýrgteri men shahterlerine mynadaı «syı» jasaıdy. Mıttal zaýyt jumysshylarynyń barlyǵyn «kásiporynnyń ortaq ıesine» aınaldyrady. Osy maqsatta 347 mıllıon aksıany basyp shyǵaryp, onyń 712 myńy ujymnyń arasynda úlestiriledi. Mıttal muny ózinshe «on úshinshi aılyq» dep atapty. Aılyǵy qansha deseńiz, jyl sońynda árbir jumysshyǵa...100 teńgeden «buıyrǵan». Ol kezderi bul aqsha bir temekeniń quny edi. Qazir she?
Onyń osy ýaqytqa deıin Qazaqstanǵa qansha ınvestısıa quıǵany belgisiz. Áıteýir Memleket basshysy Nazarbaevtyń qabyldaýynda bolǵanda bylaı degenin estigenbiz:
– Sońǵy 4 jyl boıy «Arselor Mıttal Temirtaý» ósip keledi. Jyl saıyn biz 350-400 mln ınvestısıa quıýdamyz, – degen-tuǵyn Mıttal.
Mundaı ınvestısıalardyń qalaı jáne qaıdan keletinin saıasatker, qazir AQSH-ta turatyn Ǵalymjan Jaqıanov aıtyp ketken edi.
– Qarjyny syrttan ákelip, ekonomıkamyzǵa quıǵan ınvestordy kórgen emespin. Barlyǵy da óz esebimizden. Aıtalyq, «kómir kenishine 20 mln dollar bólindi» dep statısıka málimetterin beredi. Biraq, ol aqsha ne kómirdiń ózin satyp tapqan, ne bankterden nesıege alynǵan. Ol nesıeni de qaıtarý úshin keıin kómir satyp, ornyn toltyrady. Sonda qarasańyz, qaıta aınalyp, bári de óz esebimizden, óz qazba-baılyǵymyzdan túsken aqshadan shyǵady eken. Bul – «ınvestısıalary». Bylaısha aıtqanda, «óz tonymyzdy» ózimizge, tek teris aınaldyryp, qymbatqa satqanmen birdeı, – deıdi Ǵalymjan.
Mıttaldyń aıtyp otyrǵany da osy «óz ınvestısıamyz» emes pe?
Endeshe mundaı ınvestordan bizge ne paıda? Memleketimiz úshin mundaı saıasat ne beredi?
Mıttaldyń ózi aıtatyndaı: «biz eshqashan da óz-ózimizge: osymen boldyq-toldyq dep aıta almaımyz». Demek, qansha zaýyt satyp alsam da, maǵan báribir az degeni. Ol tek qana óz qaltasyn oılaıtyn adam. Onysyn eshqashan jasyrǵan emes.
Taǵy bir toqtalatyn tus
«Arselor Mıttal Temirtaý» jalǵyz bolat óndirisimen shektelip otyrǵan joq. Kompanıa budan tys Qaraǵandydaǵy 8 kómir shahtasyna jáne Ortalyq Qazaqstan men Soltústik Qazaqstandaǵy 4 temir rýdasyna ıelik etedi.
Mıttaldyń Qazaqstandaǵy fılıalyna qatysty óz oılaǵany bar. Ol – qysqartý. Bul Mıttal úshin jumysshylarǵa aqshany az tóleýdiń eń tıimdi amaly.
Ol bul ádisti Qazaqstanda ǵana emes, ózine qarasty búkil kompanıalardyń barlyǵynda qoldanyp keledi. 1996 jyly ol ırlandıalyq Irish Steel metkombınatynyń 600 adamyn jumystan shyǵaryp jiberdi. Mittal Steel Poland kombınatynyń jóndeý jumystaryna jumsalatyn shyǵyndy 25 paıyzǵa qysqartqandyqtan Polshanyń metalýrgıa tarıhynda buryn-sońdy bolmaǵan úlken apat boldy. 270 tonna shoıyn jerge tógildi.
Kúni keshe ǵana «Arselor Mıttal Temirtaý» bas dırektory Vıdjaı Pahadevana teńgeni quldyraýy jumysshylardyń aılyq aqysyn 25 paıyzǵa qysqartýǵa tek az ǵana ýaqytqa tejeý bolatynyn óziniń áleýmettik paraqshasynda jazypty.
Jalaqynyń qysqarýy ýaqyttyń enshisindegi dúnıe degeni bul. Salystyrar bolsaq, Qazaqstandaǵy mıttaldyq kásiporyndardyń jalaqysy dál sondaı baǵadaǵy ónim óndiretin reseılik kásiporyndarmen salystyrǵanda úsh ese tómen eken. Sonda bizge mundaı ınvestordan ne paıda?
Dýman BYQAI
Redaksıadan: Materıaldy daıyndaý barysynda Daily Telegraph, Eurasia Daily Monitor, Financial Times, Forbes, Guardian, Scotsman, Sunday Telegraph, Kommersant, Kontrakty, Metalbúleten. Ýkraına, Solıdarnost Ekspert, RBK sıaqty aqparat quraldarynyń málimetteri paıdalanyldy.
