Qazirgi tańda medısınalyq-áleýmettik saraptama júıesiniń ashyqtyǵy, qyzmet kórsetý sapasyn arttyrý jáne múgedektigi bar azamattardy ońaltý men jumyspen qamtý máselesi ózekti bolyp otyr. Osy rette biz Halyqty áleýmettik qorǵaý salasyndaǵy retteý jáne baqylaý komıtetiniń Túrkistan oblysy boıynsha departamenti basshysynyń orynbasary, oblystyq medısınalyq-áleýmettik saraptama salasynyń basshysy Marat Arharovpen suhbattasqan bolatynbyz. Osy salanyń bilikti mamany, óz isiniń kásibı sheberi Marat Amanǵalıuly múgedektikti taǵaıyndaý tártibi, ońaltý sharalary, sıfrlandyrý jáne halyqqa qyzmet kórsetý sapasyn arttyrý tóńireginde jan-jaqty áńgimelep berdi.

Medısına – meniń ómirlik tańdaýym

– Marat Amanǵalıuly, siz bul qyzmetke qalaı keldińiz? Dárigerlik-saraptamadan ótkizýdi úıretetin bizde arnaıy joǵarǵy oqý orny bar ma? Siz buǵan deıin biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótip, arnaıy bir mamandyq boıynsha sanat meńgerdińiz be?

– Men óz mamandyǵymdy medısınalyq joǵary oqý ornynda aldym. Bastapqyda jalpy medısına salasynda bilim alyp, keıin medısınalyq-áleýmettik saraptama baǵytyna mamandandym. Bul sala – tek medısına ǵana emes, áleýmettik qorǵaý men zańnamalyq retteýdi de qamtıtyn kúrdeli ári jaýapty jumys.

Qazaqstanda dál osy baǵytta arnaıy joǵary oqý orny joq. Degenmen, medısına mamandary arnaıy kýrstar arqyly biliktilikterin arttyryp, medısınalyq-áleýmettik sarapshy bola alady. Men de kásibı biliktiligimdi arttyrý maqsatynda birneshe márte arnaıy daıarlyqtan óttim. Saraptamalyq qyzmettiń joǵary deńgeıde júrgizilýi úshin mamandardyń únemi oqyp, jańa ádisterdi meńgerýi mańyzdy.

Bul saladaǵy qyzmettiń basty maqsaty – halyqtyń áleýmettik qorǵalýy men medısınalyq saraptamanyń ádildigin qamtamasyz etý. Sondyqtan, bul qyzmetke kelgen ár maman óziniń kásibı jaýapkershiligin tereń sezinip, áleýmettik ádilettilik qaǵıdalaryn ustanýy tıis.

– Jalpy elimizde, sonyń ishinde Túrkistanda dárigerlik-saraptama mamandary arasynda medısına ǵylymynyń kandıdattary, doktor, profesor ǵylymı ataqtaryn alǵan mamandar bar ma?

– Qazirgi tańda Túrkistan oblysynda medısınalyq-áleýmettik saraptama salasynda qyzmet atqaratyn mamandar arasynda ǵylymı ataǵy bar, ıaǵnı medısına ǵylymdarynyń kandıdaty, doktory nemese profesory dárejesine ıe mamandar joq. Degenmen, bul salada jyldar boıy jınaqtalǵan tájirıbesi mol, joǵary bilikti sarapshylar jumys isteıdi.

Medısınalyq-áleýmettik saraptama – tereń kásibı bilim men tájirıbeni talap etetin erekshe baǵyt. Munda tek medısınalyq bilimi ǵana emes, áleýmettik jáne quqyqtyq aspektilerdi de jaqsy meńgergen mamandar eńbek etedi. Osy sebepti biliktilikti arttyrý kýrstary men tájirıbe almasý sharalary úzdiksiz júrgizilip, mamandardyń kásibı deńgeıin arttyrýǵa basymdyq berilýde.

Árıne, ǵylymı-zertteý salasynyń damýy medısınalyq-áleýmettik saraptamanyń sapasyn arttyrýǵa yqpal eteri sózsiz. Sondyqtan, aldaǵy ýaqytta bul salada ǵylymı zertteýler júrgizip, bilikti kadrlar daıyndaý baǵytynda jańa múmkindikter qarastyrylady dep senemiz.

Maman daıarlaý júıesin jetildirý qajet

– Qazaqstanda dáriger-sarapshylardyń bilimiń jetildiretin arnaıy ınstıtýt qurylǵan ba? Eger joq bolsa, osyndaı ınstıtýt ashýǵa ne kedergi? Sizder dáriger-sarapshylardyń biliktiligin arttyrý kýrstaryn qalaı uıymdastyrasyzdar? Ol úshin shetelden arnaıy mamandar shaqyryla ma?

– Qazirgi tańda Qazaqstanda medısınalyq-áleýmettik saraptama mamandarynyń biliktiligin jetildirýge arnalǵan arnaıy ınstıtýt joq. Degenmen, bul saladaǵy mamandardyń kásibı deńgeıin kóterý Densaýlyq saqtaý mınıstrligi men Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń qoldaýymen júzege asyrylyp keledi.

Medısınalyq-áleýmettik saraptama – erekshe daıarlyq pen tereń bilimdi talap etetin sala. Bul baǵyttaǵy mamandar tek medısınamen shektelmeı, áleýmettik qorǵaý, zańnamalyq negizder, psıhologıa jáne ońaltý sharalary boıynsha da jan-jaqty bilim alýy tıis. Sondyqtan, elimizde osyndaı mamandardy daıarlaıtyn jáne olardyń biliktiligin arttyratyn derbes ınstıtýt ashý qajettiligi týyndap otyr.

Búginde mamandardyń kásibı deńgeıin kóterý arnaıy biliktilikti arttyrý kýrstary arqyly júzege asyrylady. Bul kýrstar otandyq medısınalyq oqý oryndarynyń bazasynda, sondaı-aq sheteldik ozyq tájirıbelerge súıene otyryp uıymdastyrylady. Oqý baǵdarlamalary halyqaralyq standarttarǵa sáıkes jasaqtalyp, saraptamalyq ádister, ońaltý júıeleri, ınklúzıvti orta qalyptastyrý máseleleri qamtylady.

Medısınalyq-áleýmettik saraptama júıesin jetildirý úshin mamandardyń kásibı daıyndyǵy men biliktiligin arttyrý basty basymdyq bolyp qala beredi. Osy salada arnaıy ınstıtýt ashý – ýaqyt talaby. Eger bul bastama júzege assa, elimizde medısınalyq-áleýmettik saraptama salasy jańa deńgeıge kóterilip, halyqqa kórsetiletin qyzmet sapasy aıtarlyqtaı jaqsaratyny sózsiz.

– Túrkistanda neshe múgedek jan turady, qaı topta, onyń ishinde nesheýi bala, osynyń báriniń statısıkasy bar ma?

– Túrkistan oblysynda múgedektigi bar azamattardyń sany jyl saıyn ózgerip otyrady. Sońǵy derekter súıensek, 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha, oblysta 100567 múgedektigi bar adam tirkelgen. Olardyń ishinde 15 252-si balalar.

Múgedektik toptary boıynsha múgedektigi bar azamattardyń sany:

Zamanaýı dıagnostıka mańyzdy

– Sizderdiń mekemelerińizdiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy qanshalyqty jetildirilgen? Qural-saıman, qondyrǵylaryńyz túgel me?

– Medısınalyq-áleýmettik saraptama qyzmetiniń sapasy, eń aldymen, onyń materıaldyq-tehnıkalyq jabdyqtalýyna baılanysty. Bizdiń mekemede qajetti qural-jabdyqtardyń basym bóligi bar jáne olar belgilengen talaptarǵa saı jumys isteıdi. Degenmen, zaman talabyna sáıkes jańartý qajettiligi týyndap otyr.

Eń ózekti máselelerdiń biri – dıagnostıka jabdyqtarynyń jańartylýy. Múgedektikti anyqtaý men ońaltý sharalaryn josparlaý kezinde naqty ári dál medısınalyq qorytyndy shyǵarý óte mańyzdy. Sondyqtan, zamanaýı dıagnostıkalyq qurylǵylarmen jabdyqtaý bizdiń qyzmetimizdiń sapasyn arttyrýǵa múmkindik beredi.

Taǵy bir ózekti baǵyt – sıfrlandyrý jáne elektrondyq qujat aınalymyn jetildirý. Búginde medısına men áleýmettik qyzmet salasynda qaǵazbastylyqty azaıtyp, prosester avtomattandyrylǵan. Bul azamattardyń qujat rásimdeý ýaqytyn qysqartyp qana qoımaı, qyzmet sapasyn da jaqsartady. Osy rette Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń bastamasymen medısınalyq-áleýmettik saraptamany syrttaı-proaktıvti kýálandyrý júrgizý engizildi.

Qazirgi tańda materıaldyq-tehnıkalyq bazany jańǵyrtý jáne sıfrlyq júıelerdi engizý baǵytynda keshendi jumystar júrgizilýde. Bul ózgerister halyqqa kórsetiletin qyzmettiń sapasyn arttyrýǵa jáne prosesterdi jeńildetýge yqpal etedi.

– Negizgi mekemede shtat az bolsa, bul óz kezeginde múmkindikteri shekteýli adamdarǵa kórsetiletin áleýmettik qyzmetterdiń qoljetimdiligin shektep, sapasyz tómendetetini sózsiz. Bul rette sizderde shtat jetkilikti me? Sizderge túsetin fýnksıonaldyq júkteme óte úlken emes pe?

– Áleýmettik qyzmet kórsetý júıesinde maman tapshylyǵy – eń ózekti máselelerdiń biri. Búginde bizdiń mekemedegi mamandar sany shekteýli, bul óz kezeginde qyzmet kórsetý sapasyna belgili bir dárejede áser etedi.

Áleýmettik qyzmettiń tıimdiligi kórsetiletin kómektiń jyldamdyǵy men sapasyna tikeleı baılanysty. Alaıda, shtattyń jetkiliksizdigi keı jaǵdaılarda azamattarǵa qyzmet kórsetýdiń ýaqytyn uzartýǵa nemese júktemeniń artýyna alyp keledi. Bul, ásirese, múgedektikti anyqtaý, ońaltý baǵdarlamalaryn ázirleý jáne áleýmettik kómekti taǵaıyndaý prosesterinde baıqalady.

Fýnksıonaldyq júkteme de joǵary. Mamandar tek medısınalyq-áleýmettik saraptama júrgizip qana qoımaı, múgedektigi bar azamattardy ońaltý, áleýmettik qoldaý sharalaryn uıymdastyrý, quqyqtyq keńes berý, qujattandyrý jáne memlekettik baǵdarlamalardy júzege asyrý sıaqty birneshe baǵytty qatar alyp júredi.

Osyǵan baılanysty, kadr tapshylyǵyn sheshý baǵytynda júıeli jumystar júrgizilýi qajet. Bul máseleni sheshý úshin shtattyq birlikterdi kóbeıtip, qosymsha mamandar tartý kerek. Jalaqyny kóterý jáne áleýmettik qyzmetkerlerdiń mártebesin arttyrý arqyly mamandardyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý mańyzdy. Kásibı biliktilikti arttyrý kýrstaryn kúsheıtip, mamandardy úzdiksiz oqytýdy uıymdastyrý kerek.

Memlekettik deńgeıde bul máseleni sheshý áleýmettik qyzmet kórsetý sapasyn arttyryp, halyqqa kórsetiletin kómektiń jedel ári tıimdi bolýyna múmkindik beredi. Sondyqtan bul baǵyttaǵy jumystar aldaǵy ýaqytta jalǵasyn tabady.

Jas mamandardy yntalandyrý kerek

– Dárigerlik-saraptama qyzmetindegi jumysqa degen qyzyǵýshylyq jastar arasynda qandaı deńgeıde? Jastardy bul salaǵa kóptep tartýymyz úshin ne isteýimiz kerek?

– Búginde dárigerlik-saraptama qyzmetine jastardyń qyzyǵýshylyǵy aıtarlyqtaı joǵary emes. Bul eń aldymen, salanyń kópshilikke keńinen tanys bolmaýymen, mamandarǵa qoıylatyn joǵary kásibı talaptarmen jáne jumys júktemesiniń aýyrlyǵymen baılanysty. Sonymen qatar, eńbekaqynyń básekege qabiletti bolmaýy men áleýmettik qoldaý sharalarynyń jetkiliksizdigi de jastardyń bul mamandyqty tańdaýyna keri áser etedi.

Osy salaǵa jastardy kóbirek tartý úshin eń aldymen áleýmettik qoldaý sharalaryn kúsheıtý qajet. Jas mamandarǵa turǵyn úımen qamtamasyz etý, kóterme járdemaqylar men jeńildikter berý, olardyń jumysqa ornalasý múmkindikterin jeńildetý sıaqty yntalandyrý sharalary qarastyrylýy tıis. Sonymen birge, dárigerlik-saraptama mamandarynyń eńbekaqysyn kezeń-kezeńimen arttyrý, olardyń jaýapty qyzmetine sáıkes qosymsha qarjylyq qoldaý tetikterin engizý – saladaǵy kadrlyq turaqtylyqty qamtamasyz etýdiń mańyzdy sharttarynyń biri.

Medısınalyq oqý oryndarynda dárigerlik-saraptama baǵyty boıynsha mamandar daıarlaýdy júıeli jolǵa qoıý jáne arnaıy bilim berý baǵdarlamalaryn engizý de ózekti másele. Jas mamandardyń tájirıbeden ótý múmkindigin keńeıtip, bilikti sarapshylarmen birge jumys isteýine jaǵdaı jasaý olardyń kásibı deńgeıin arttyrýǵa yqpal etedi. Sondaı-aq, halyqaralyq standarttarǵa saı oqytý júıesin damytyp, sheteldik tájirıbeni engizý arqyly dárigerlik-saraptama qyzmetiniń sapasyn jaqsartýǵa bolady.

Bul salaǵa jastardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin keshendi sharalar qajet. Memleket tarapynan áleýmettik jáne qarjylyq qoldaý kórsetilip, mamandar daıarlaý júıesi jetildirilse, bul óz kezeginde dárigerlik-saraptama qyzmetine jas mamandardyń kóptep kelýine yqpal etip, saladaǵy qyzmet sapasynyń artýyna septigin tıgizedi.

Teńsizdikti joıý qajet

– Sizderdegi dárigerlerdiń jalaqysy qansha? Sizderdiń mamandaryńyz aılyqty densaýlyq saqtaý júıesiniń qyzmetkerlerimen birdeı ala ma, álde tómen be? Múmkin sizderge densaýlyq saqtaý júıesiniń qyzmetkerlerimen teń mártebe berý kerek shyǵar?

– Qazirgi tańda medısınalyq-áleýmettik saraptama salasynda qyzmet etetin dárigerlerdiń jalaqysy densaýlyq saqtaý júıesiniń qyzmetkerlerimen salystyrǵanda tómen. Bul sala medısınalyq jáne áleýmettik aspektilerdi qamtıtyn kúrdeli baǵyttardyń biri bolǵanymen, eńbekaqy máselesinde teńsizdik bar.

Medısınalyq-áleýmettik saraptama mamandarynyń jaýapkershiligi joǵary. Olar tek medısınalyq dıagnoz qoıýmen ǵana shektelmeı, múgedektikti belgileý, ońaltý baǵdarlamalaryn jasaý, áleýmettik qoldaý mehanızmderin iske asyrý sıaqty kópqyrly mindetterdi atqarady. Sonymen qatar, olardyń qyzmeti azamattardyń áleýmettik kepildikteri men quqyqtarynyń saqtalýyn qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqarady.

Osyǵan baılanysty, dáriger-sarapshylardyń eńbekaqysyn densaýlyq saqtaý júıesiniń mamandarymen teńestirý nemese olardyń eńbegin ádil baǵalaý maqsatynda arnaıy reforma júrgizý qajettiligi týyndap otyr. Bul salaǵa joǵary bilikti mamandardy tartý, kadr tapshylyǵyn azaıtý jáne qyzmet sapasyn arttyrý úshin dárigerlik-saraptama mamandaryna tıisti mártebe berip, olardyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartý mańyzdy. Eger bul másele júıeli túrde sheshimin tapsa, medısınalyq-áleýmettik saraptamanyń sapasy artyp, halyqqa kórsetiletin qyzmet deńgeıi joǵarylaı túsetini sózsiz.

– Sizderdiń jumystaryńyzdy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi tarapynan arnaıy tekserip tura ma? Joq álde, tek aryz túskende ǵana kele me?

– Medısınalyq-áleýmettik saraptama salasynyń qyzmeti memleket tarapynan turaqty baqylaýda. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi bizdiń jumysymyzdy júıeli túrde tekserip otyrady, bul qyzmet sapasyn qamtamasyz etý men zań talaptarynyń saqtalýyn baqylaýǵa múmkindik beredi.

Sonymen qatar, azamattardan shaǵym túsken jaǵdaıda da tekserýler júrgiziledi. Ásirese, múgedektikti belgileý nemese uzartý prosesteri, ońaltý baǵdarlamalarynyń oryndalýy, kórsetiletin qyzmetterdiń sapasy men ashyqtyǵy basty nazarda bolady. Tekserýler josparly túrde júrgizilgenimen, qoǵamdyq pikir men azamattardyń ótinishteri de erekshe mańyzǵa ıe.

Jalpy, baqylaý men qadaǵalaý júıesiniń negizgi maqsaty – qyzmet sapasyn arttyrý, ádildik pen ashyqtyqty qamtamasyz etý. Sondyqtan, bizdiń salada halyqtyń senimin nyǵaıtýǵa jáne medısınalyq-áleýmettik saraptamanyń ádil júrgizilýine basymdyq beriledi. Bul baǵyttaǵy jumystar aldaǵy ýaqytta da jalǵasady.

– Jalpy múgedektik qalaı anyqtalady? Medısınalyq-áleýmettik sarapta júrgizýdiń óziniń erejesi, qaýlysy bar ma? İ,İİ,İİİ topty alý úshin adamnyń jumys isteý qabileti mindetti túrde shektelýi kerek pe, álde jumys istep júrip te múgedektik alýǵa bola ma?

– Múgedektikti anyqtaý Qazaqstan Respýblıkasynyń qoldanystaǵy zańnamasyna sáıkes júzege asyrylady. Bul proses azamattyń densaýlyq jaǵdaıyn, eńbekke qabilettiligin, áleýmettik turǵydan beıimdelý deńgeıin jan-jaqty baǵalaýǵa negizdelgen.

Medısınalyq-áleýmettik saraptama júrgizý rásimi QR Premer-Mınıstriniń orynbasary – Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstriniń 2023 jylǵy 29 maýsymdaǵy №260 buıryǵymen bekitilgen «Medısınalyq-áleýmettik saraptama júrgizý qaǵıdalary» aıasynda retteledi. Bul qujatta múgedektikti belgileý tártibi, saraptamadan ótý talaptary, eńbekke qabilettilik deńgeıin baǵalaý krıterııleri naqty kórsetilgen.

Múgedektiktiń I, II jáne III toptary azamattyń eńbekke jaramdylyq deńgeıine qaraı belgilenedi. Alaıda, múgedektik taǵaıyndaý úshin adamnyń jumys isteý qabileti tolyqtaı joǵalýy mindetti emes. Qaǵıdanyń 5-tarmaǵyna sáıkes, jumys isteıtin azamattarǵa múgedektik taǵaıyndaý úshin ýaqytsha eńbekke jaramsyzdyq merzimi keminde 4 aı bolýy tıis. Bul kezeńde azamat tolyq medısınalyq tekserýden ótip, onyń densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty eńbekke qabilettiligi jan-jaqty saralanady.

Medısınalyq-áleýmettik saraptama tek medısınalyq kórsetkishterge ǵana emes, sonymen qatar azamattyń áleýmettik beıimdelý múmkindigine de baǵa beredi. Osylaısha, múgedektikti anyqtaý tek fızıkalyq shekteýlerge emes, adamnyń jalpy ómir súrý sapasyna áser etetin faktorlarǵa negizdeledi.

Bul júıeniń basty maqsaty – múgedektigi bar azamattardy áleýmettik qorǵaýǵa alyp, olardyń qoǵam ómirine belsendi aralasýyna múmkindik jasaý. Sondyqtan árbir saraptama ádildik, ashyqtyq jáne zańdylyq qaǵıdattaryna sáıkes júrgiziledi.

Sıfrlyq júıe qaǵazbastylyqty joıady

– Múgedektikke ótý úshin naýqastardan qandaı qujattar talap etiledi?

– Múgedektikti belgileý rásimi azamattardyń medısınalyq-áleýmettik jaǵdaıyn jan-jaqty saraptaýǵa negizdelgen. Bul proses medısınalyq qorytyndylar men azamattyń jeke ótinishi negizinde júzege asyrylady.

Qazirgi tańda múgedektikti anyqtaý rásimi barynsha jeńildetilip, sıfrlandyrý júıesine kóshirilýde. Naýqastyń barlyq medısınalyq qujattary «Múgedektigi bar adamdardyń ortalyqtandyrylǵan derekter qory» aqparattyq júıesine avtomatty túrde engiziledi. Bul jańashyldyq qaǵazbastylyqty azaıtyp, saraptama júrgizý prosesin jeńildetýge múmkindik beredi.

Azamat medısınalyq-áleýmettik saraptamaǵa kelgende, ózimen birge tek jeke kýáligin alyp kelse jetkilikti. Onyń densaýlyq jaǵdaıyna qatysty barlyq qajetti aqparat aqparattyq júıede tirkelgendikten, qosymsha qujattar usyný talap etilmeıdi. Bul azamattardyń ýaqytyn únemdep, múgedektikti belgileý prosesin áldeqaıda qoljetimdi ári jyldam etedi.

Sıfrlandyrýdyń engizilýi qyzmet kórsetýdiń ashyqtyǵyn arttyryp, sybaılas jemqorlyq táýekelderin tómendetýge yqpal etedi. Sonymen qatar, azamattardyń ótinishterin qaraý ýaqyty qysqaryp, medısınalyq-áleýmettik saraptama ádil ári tıimdi júrgizilýde.

Múgedektikti belgileý – bul tek medısınalyq proses qana emes, azamattyń áleýmettik quqyqtary men múmkindikterin qamtamasyz etetin mańyzdy rásim. Sondyqtan bul baǵyttaǵy jańashyldyqtar halyqqa qolaıly ári yńǵaıly jaǵdaı jasaýǵa baǵyttalǵan.

– Keı jaǵdaılarda naýqastar múgedektik alý úshin barlyq qujattaryn jınaqtap, medısınalyq-áleýmettik saraptama bólimderine barǵan kezde ondaǵylar oǵan (keı naýqastarǵa) múgedektik taǵaıyndaýdan bas tartyp jatady. Árıne bul óz kezeginde aýrýlar tarapynan narazylyq týǵyzyp, keıde atalmysh mekemeni sotqa beredi. Qyzmettik tájirıbeńizde sizderde osyndaı daý-damaı bolyp, sotta utylǵan kezderińiz boldy ma?

– Múgedektikti belgileý – tek medısınalyq qorytyndyǵa ǵana emes, azamattyń jalpy densaýlyq jaǵdaıyna, eńbekke jaramdylyq deńgeıine jáne ońaltý áleýetine jan-jaqty saraptama júrgizýdi talap etetin kúrdeli proses. Sondyqtan keıbir jaǵdaılarda azamattardyń ótinishi qanaǵattandyrylmaýy múmkin.

Qazirgi tańda barlyq medısınalyq qujattar «Múgedektigi bar adamdardyń ortalyqtandyrylǵan derekter qory» aqparattyq júıesine avtomatty túrde engiziledi. Bul saraptama júrgizý kezinde qujattardyń tolyqtyǵy men olardyń shynaıylyǵyn qamtamasyz etýge múmkindik beredi.

Múgedektikti taǵaıyndaý barysynda azamattyń densaýlyq jaǵdaıy QR Premer-Mınıstriniń orynbasary – Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstriniń 2023 jylǵy 29 maýsymdaǵy №260 buıryǵymen bekitilgen «Medısınalyq-áleýmettik saraptama júrgizý qaǵıdalary» aıasynda qaralady. Qaǵıdanyń 7-tarmaǵyna sáıkes, qujattardyń tolyqtyǵyna jáne azamatty medısınalyq-áleýmettik saraptamaǵa negizdi joldaýǵa emdeý mekemesiniń dárigerlik-konsýltasıalyq komısıasynyń (DKK) tóraǵasy jaýapty.

Bul saraptama emdeý mekemesiniń usynǵan málimetterine, naýqastyń medısınalyq tarıhyna jáne qazirgi jaǵdaıyna súıene otyryp, obektıvti túrde júrgiziledi. Eger múgedektik belgileý krıterıılerine saı kelmeıtin jaǵdaı anyqtalsa, saraptama bólimderi ótinishti qanaǵattandyrýdan bas tartýy múmkin.

Árıne, mundaı sheshim keı azamattardyń narazylyǵyn týǵyzyp, keı jaǵdaılarda sotqa júginýine sebep bolýy múmkin. Alaıda, qyzmettik tájirıbemde negizsiz daý-damaı týyndap, sotta utylǵan jaǵdaı bolǵan joq. Óıtkeni barlyq saraptamalyq sheshimder zańǵa sáıkes qabyldanady jáne olardyń obektıvtiligine kepildik beriledi.

Eger azamat saraptama qorytyndysymen kelispese, ol sheshimge joǵary turǵan organǵa nemese sotqa shaǵymdaný quqyǵyna ıe. Bul prosedýra azamattardyń quqyqtarynyń tolyq qorǵalýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. Sondyqtan medısınalyq-áleýmettik saraptama júıesiniń ádil ári ashyq júrgizilýi basty basymdyq bolyp qala beredi.

Júıeli kózqaras qajet

– Búgin Úkimettiń aldynda áleýmettik tólemderdi ýaqytyly tóleý máselesi ǵana tursa, qazirgi tańda eń mańyzdy másele – múgedektikti ońaltý, jumysqa ornalastyrý bolyp tabylady. Bul turǵyda qandaı jumystar atqarylýda?

– Qazirgi tańda áleýmettik tólemderdi ýaqytyly taǵaıyndaý men tóleý mańyzdy másele bolyp qala bergenimen, múgedektigi bar azamattardy ońaltý jáne jumysqa ornalastyrý – áleýmettik saıasattyń basym baǵyttarynyń biri. Bul azamattardyń qoǵam ómirine belsene aralasýy, ekonomıkalyq turǵydan belsendi bolýy jáne áleýmettik beıimdelýi úshin keshendi sharalar júzege asyrylyp keledi.

Ońaltý salasynda medısınalyq, áleýmettik jáne kásiptik ońaltý qyzmetterin jetildirý basty nazarda. Búginde ońaltý ortalyqtary jumys istep, múmkindigi shekteýli azamattarǵa qajetti medısınalyq kómek kórsetilýde. Tehnıkalyq ońaltý quraldaryna, onyń ishinde protezdik-ortopedıalyq jabdyqtarǵa, arnaıy kómekshi qurylǵylarǵa, arbaǵa tańylǵan jandarǵa arnalǵan quraldarǵa qoljetimdilikti arttyrý sharalary qolǵa alynǵan. Sonymen qatar, ár azamatqa jeke ońaltý baǵdarlamasy ázirlenip, olardyń áleýmettik ortaǵa beıimdelýine qoldaý kórsetiledi.

Jumyspen qamtý máselesine kelsek, múgedektigi bar azamattardy eńbek naryǵyna tartý sharalary kúsheıtilýde. Bul baǵytta kvotalyq júıe engizilip, jumys berýshilerge múgedektigi bar azamattardy jumysqa alý boıynsha mindettemeler júktelýde. Sondaı-aq, olarǵa kásiptik bilim berý, qaıta daıarlaý, jeńildetilgen nesıe men granttar berý arqyly kásipkerlikti damytý múmkindikteri qarastyrylǵan.

Memleket tarapynan qabyldanǵan osy sharalar múgedektigi bar azamattardyń qoǵamǵa beıimdelýin jeńildetip, olardyń áleýmettik jáne ekonomıkalyq derbestigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. Bul baǵyttaǵy jumystar aldaǵy ýaqytta da jalǵasyp, azamattardyń ómir sapasyn arttyrýǵa negizdelgen jańa bastamalar qolǵa alynatyn bolady.

– Múgedektikti taǵaıyndaý merzimi qalaı júrgiziledi? Sizder aldymen kók qaǵazdy alty aıǵa, sonsoń bir-eki jylǵa beresizder me, álde birden 10-20 jylǵa nemese ómirlik alýǵa bola ma?

– Múgedektikti taǵaıyndaý merzimi árbir azamattyń medısınalyq jaǵdaıyna, dıagnozyna jáne ońaltý múmkindikterine baılanysty belgilenedi. Bul proses QR Premer-Mınıstriniń orynbasary – Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstriniń 2023 jylǵy 29 maýsymdaǵy №260 buıryǵymen bekitilgen «Medısınalyq-áleýmettik saraptama júrgizý qaǵıdalary» talaptaryna sáıkes júzege asyrylady.

Múgedektik belgili bir merzimge nemese ómir boıyna berilýi múmkin. Eger adamnyń densaýlyq jaǵdaıy turaqty túrde nasharlasa nemese qalpyna kelmeıtin anatomıalyq kemistikter anyqtalsa, múgedektik qaıta kýálandyrý merziminsiz (ómirlik) taǵaıyndalady. Al keıbir jaǵdaılarda, ońaltý múmkindigine baılanysty, múgedektik belgili bir ýaqytqa ǵana beriledi.

Qaǵıdanyń 7-qosymshasyna sáıkes, balalar úshin múgedektik myna merzimderge taǵaıyndalady: 6 aıǵa, 1 jylǵa, 2 jylǵa, 5 jylǵa, 7 jasqa deıin, 18 jasqa deıin.

Al eresekter úshin múgedektik merzimi: 6 aıǵa, 1 jylǵa, 2 jylǵa, Qaǵıdanyń 11-qosymshasyna sáıkes – 5 jylǵa, Qaǵıdanyń 10-qosymshasyna sáıkes – qalpyna kelmeıtin anatomıalyq kemistikteri bar azamattarǵa qaıta kýálandyrý merziminsiz (ómir boıyna) taǵaıyndalady.

Múgedektikti belgileý kezinde azamattyń densaýlyq jaǵdaıynyń dınamıkasy, ońaltý múmkindikteri jáne medısınalyq kórsetkishteri jan-jaqty zertteledi. Bul úderis árbir azamattyń quqyǵynyń saqtalýyn jáne múgedektik dárejesiniń ádil taǵaıyndalýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.

Qoǵamdyq baqylaýdyń róli zor

– Múgedektikti taǵaıyndarda jeń ushynan jalǵasqan sybaılastyqqa jol beriledi degendeı keleńsiz jaıttar halyq arasynda jıi aıtylady? Siz buǵan ne deısiz?

– Múgedektikti taǵaıyndaý – qoǵamnyń áleýmettik ádilettiligine tikeleı áser etetin mańyzdy proses. Sondyqtan onyń ashyq ári ádil júrgizilýi basty basymdyq bolyp tabylady. Degenmen, bul salada sybaılas jemqorlyqtyń oryn alýy múmkin degen pikirler halyq arasynda jıi aıtylady.

Qazirgi tańda bul máseleni boldyrmaý úshin baqylaý kúsheıtilip, múgedektikti anyqtaý júıesi barynsha ashyq júrgizilýde. Barlyq qujattar «Múgedektigi bar adamdardyń ortalyqtandyrylǵan derekter qory» aqparattyq júıesine engizilip, prosester sıfrlandyryldy. Bul júıe medısınalyq-áleýmettik saraptamanyń ádildigin qamtamasyz etip, adam faktorynyń yqpalyn azaıtady.

Eger qandaı da bir azamat zańsyzdyqqa nemese kúmándi jaǵdaıǵa tap bolsa, ol tıisti quzyrly mekemelerge habarlaýy tıis. Bul – árbir azamattyń azamattyq mindeti. Osyndaı faktilerdiń aldyn alý úshin memleket tarapynan qoǵamdyq baqylaý tetikteri engizilip, sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-sharalar kúsheıtildi.

Múgedektikti ádil taǵaıyndaý – tek memlekettik organdardyń ǵana emes, qoǵamnyń ortaq jaýapkershiligi. Sondyqtan, ashyqtyq pen ádilettilik qaǵıdalaryn saqtaý – basty mindet. Quqyq buzýshylyqqa jol bermeý úshin baqylaý mehanızmderi turaqty túrde jetildirilip, qoǵamdyq uıymdarmen birlesken jumystar júrgizilýde. Bul baǵyttaǵy is-sharalar aldaǵy ýaqytta da jalǵasyn tabady.

– Osy salanyń bilikti mamany retinde aıtyńyzshy, jalpy medısınalyq-áleýmettik saraptama jumysyn joǵary satyǵa kóterý úshin, halyqqa qyzmet kórsetý sapasyn odan ári arttyrý úshin taǵy da qandaı sharalardy qolǵa alý kerek dep oılaısyz?

– Medısınalyq-áleýmettik saraptama júıesin joǵary deńgeıge kóterý jáne halyqqa qyzmet kórsetý sapasyn odan ári arttyrý – memleket aldyndaǵy mańyzdy mindetterdiń biri. Bul salanyń tıimdiligin arttyrý úshin keshendi sharalar qajet.

Aldymen, sıfrlandyrýdy odan ári jetildirý kerek. Búgingi tańda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń bastamasymen engizilgen Syrttaı-proaktıvti kýálandyrý jobasy júzege asyrylýda. Qazirgi tańda medısınalyq-áleýmettik saraptama prosesi elektrondy júıege kóshirilgen jáne tolyqqandy avtomattandyrylǵan. Bul tynys-tirshiliginiń shektelý dárejesin anyqtaý men qujat rásimdeý jumystaryn barynsha jedeldetip, azamattar úshin yńǵaıly jaǵdaı jasady. Sıfrlandyrý jemqorlyq táýekelderin azaıtyp, qyzmet kórsetýdiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etedi.

Ekinshiden, mamandardyń biliktiligin arttyrýǵa erekshe mán berý qajet. Medısınalyq-áleýmettik saraptama salasyndaǵy mamandar tek medısınalyq bilimimen shektelmeı, áleýmettik, quqyqtyq jáne psıhologıalyq aspektilerdi de tereń meńgerýi tıis. Sondyqtan, úzdiksiz bilim berý baǵdarlamalaryn jetildirý, sheteldik tájirıbeni engizý jáne bilikti kadrlardy daıarlaý júıesin kúsheıtý mańyzdy.

Sonymen qatar, materıaldyq-tehnıkalyq bazany nyǵaıtý qajet. Ońaltý sharalary men saraptamalyq qyzmettiń sapasyn arttyrý úshin zamanaýı medısınalyq jabdyqtarmen qamtamasyz etý – ózekti másele. Bul naýqastardyń densaýlyq jaǵdaıyn naqty ári dál anyqtaýǵa múmkindik beredi.

Jalpy, medısınalyq-áleýmettik saraptama júıesin jetildirý – sıfrlandyrý, mamandardyń kásibı daıarlyǵyn arttyrý jáne materıaldyq bazany nyǵaıtý syndy keshendi sharalardy júzege asyrýdy talap etedi. Bul qadamdar halyqqa kórsetiletin qyzmettiń sapasyn jaqsartyp, onyń ashyq ári ádil bolýyna yqpal etedi.

Suhbattasqan – Serik JUMABAEV.