"5,4 mlrd teńgege sýbsıdıa alǵandardyń 3 myńǵa jýyǵy tipti agroónerkásip kesheniniń sýbektileri emes". Búgin Májilis depýtattary aldyna shyqqan Joǵary aýdıtorlyq palatanyń tóraǵasy Álıhan Smaıylov osylaı deı kele, kóptiń júregin aýyrtatyn - aýyl, onda da aýylsharýashylyǵy salasyndaǵy túıitkildi máselelerge, ásirese sýbsıdıa jaıyna erekshe toqtaldy, dep jazady Dalanews.kz.
Aýyl sharýashylyǵynyń ekonomıkalyq mańyzdylyǵy joǵary bola tura, ókinishke qaraı, elimizdiń jalpy ishki ónimine qosatyn úlesi az, naqtyraq aıtsaq, orta eseppen 5%-ǵa jýyq. Smaıylov aýylsharýashylyǵy salasynyń kegejesin kerige tartyp jatqan basty bes sebepti atady:
- ónimdiliktiń tómen bolýy,
- sýarmaly jer kólemin ulǵaıtý qarqynynyń baıaýlyǵy,
- sýdy tıimsiz paıdalaný,
- kólik-logıstıkalyq ınfraqurylymnyń álsiz damýy,
- materıaldyq-tehnıkalyq jaraqtandyrýdyń jetkiliksizdigi jáne basqalar.
Osy problemalardy sheshýde, Úkimet sýbsıdıalaý úlken ról atqarýy tıis dep sanaıdy. Al shyntýaıtynda, bul qural ózindik maqsatyn tıimdi atqara alyp otyr ma? Mine, osyndaı sıpattaǵy Májilistiń tapsyrmasyna sáıkes, Joǵary aýdıtorlyq palata aýdıt júrgizgen bolyp shyqty.
- Jalpy aýdıt nátıjeleri boıynsha 142 mlrd teńge búdjet qarajatynyń tıimsiz josparlanǵany jáne paıdalanylǵany, 2 mlrd teńgege qarjylyq buzýshylyqtar anyqtaldy.
- Ekonomıkalyq shyǵyndar men jiberip alǵan paıda shamamen 5 mlrd teńgeni qurady.
- Búdjetke 2 mlrd teńge óteldi jáne qalpyna keltirildi.
- 4 fakt boıynsha materıaldar quqyq qorǵaý organdaryna jiberiledi. 322 materıal ákimshilik jaýapkershilikke tartý úshin jiberildi.
"Aýdıtorlyq is-sharanyń negizgi qorytyndylaryna toqtalyp óteıin. 5 jyl ishinde sýbsıdıalaýǵa búdjetten shamamen 2 trln teńge bólindi. Alaıda birqatar júıeli problemalar olardyń áserin shektep otyr. Birinshi. Salany damytýda strategıalyq josparlaýdyń kemshilikteri men sabaqtastyqtyń bolmaýy. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi sońǵy 10 jylda birneshe baǵdarlamalyq qujat qabyldady. Olardyń kóbi sońyna deıin jetkizilmegen. İske asyrý barysynda merziminen buryn kúshi joıylǵan. Basymdyqtar únemi ózgerip otyrady. Bul salany memlekettik qoldaýdyń tıimdi júıesin qurýǵa kedergi keltiredi. Al burmalanǵan vedomstvalyq statısıkalyq derekter naqty baǵdarlardy qalyptastyrýǵa teris yqpalyn tıgizdi. Nátıjesinde jekelegen nysanaly ındıkatorlar tym joǵary dep tanylyp, sońynan tómendetilgen. Biraq bul da Agroónerkásiptik keshendi damytý tujyrymdamasynyń nysanaly ındıkatorlarynyń 40%-dan astamynyń tabysty iske asyrylýyn qamtamasyz ete almady", - dedi Álıhan Smaıylov.
Sýbsıdıalaý júıesinde kemshilikter bary, onyń túrleri men baǵyttary únemi ózgerip otyratyny belgili boldy.
"Olardy usyný tetigi de iske asyrý barysynda ózgeredi. 5 jyldyń ózinde 70-ten astam ózgeris engizildi. Erejeler jekelegen jaǵdaılarda keshiktirilip qabyldanǵan. 5 jyldan astam ýaqyt ótse de, otandyq aýyl sharýashylyǵy ónimderin qaıta óńdeý úlesin, ǵylymı-zertteý jáne tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystardy ulǵaıtýdy sýbsıdıalaý jónindegi erejeler áli de joq. Bul osy bastamalar usynylǵan ýaqytta sýbsıdıalaý tásilderiniń pysyqtalmaýy sebebinen oryn alyp otyr. Mundaı jaǵdaıda aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerdiń jańashyldyqtarǵa beıimdelýi qıyn jáne memlekettik qoldaý sharalaryna senimsizdiktiń týyndaýyna ákeledi. Sýbsıdıalaý kólemi artyp keledi, alaıda olardy tıimdi paıdalaný máselesi sheshilgen joq", - deıdi bas aýdıtor.
Sondaı-aq sýbsıdıalaýdyń naqty basymdyqtary belgilenbegen. Bul sýbsıdıa qarajatyn kóptegen baǵytqa shashýǵa yqpal etedi.
"17 baǵyt boıynsha 67 sýbsıdıa túri bar, al olardyń áseri shamaly. Sonymen qatar naqty nysanaly ındıkatorlar aıqyndalmaǵan. Sarapshylardyń baǵalaýy boıynsha, baǵyttardyń kóptigine baılanysty sýbsıdıalardyń birqatary 2 ese az qarjylandyrylady. Kóp jaǵdaıda sýbsıdıa alýǵa berilgen ótinimderdiń oryndalýy 2 jylǵa deıin sozylady. Sýbsıdıa alýshylarǵa baǵalaý júrgizilmeıdi. Munyń bári óz qyzmetin sýbsıdıa alǵanǵa deıin nemese odan keıin toqtatqan 2,5 myńnan astam sýbektige 5 mlrd teńge sýbsıdıa tólenýine ákelip soqqan. 5,4 mlrd teńgege sýbsıdıa alǵandardyń 3 myńǵa jýyǵy tipti agroónerkásip kesheniniń sýbektileri emes. Mundaı jaǵdaılarda sýbsıdıalaýdyń tıimdiligi týraly aıtýdyń ózi de qıyn", dep ókinish bildiredi Smaıylov.
Sondaı-aq, bul arada qarsy mindettemelerdiń bolmaýy keleli másele retinde kóterildi. Óıtkeni sýbsıdıa alýshylardyń kópshiligi mundaı qoldaý sharalaryn túpkilikti nátıjege kózdemeı, ózderiniń shyǵyndaryn óteý boıynsha memlekettiń mindeti retinde baǵalaıdy. Sýbsıdıalardy tóleý "áleýmettik sıpatqa" ıe bolyp otyr:
"Qarsy mindettemelerdiń qajettiligi Agroónerkásip keshenin damytý tujyrymdamasynda belgilenip, 2022 jyldyń sońynan bastap engizilýi kerek bolatyn. İs júzinde olar 17 sýbsıdıa baǵytynyń tórteýine ǵana engizilgen. Qarsy mindettemeler naqty, ońaı baqylanatyn kórsetkishter bolýy kerek jáne sýbsıdıalardyń nátıjeliligin kórsetýi tıis. Eń aldymen, olar ónimdiliktiń joǵarylaýyna, azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýge yqpal etýi qajet. Biraq qarsy mindettemelerdi aıqyndaýdyń qoldanystaǵy tásilderi muny qamtamasyz etpeıdi. Olardyń oryndalýyn tekserý algorıtmi qurylmaǵan. Sýbsıdıalardyń 15 baǵyty boıynsha mindettemelerdiń oryndalý faktisin rastaıtyn eseptilik nysandary joq".
Sondaı-aq Smaıylov sýbsıdıalardyń áserin baǵalaýdaǵy formalızm men sýbsıdıalaý prosesin avtomattandyrý máselelerine toqtaldy.
Onyń aıtýynsha, sýbsıdıalaýdyń qarapaıym jáne aıqyn algorıtmi qajet.
"İsińdi tyndyr – kómegińdi alasyń" degendeı, sharýashylyqtar túpkilikti nátıje boıynsha sýbsıdıaalýy tıis. Sonda ǵana sýbsıdıalardyń arqasynda jumys istep turǵan tıimsiz sharýalar odan ári damyǵysy keletin adal fermerlerge jol beredi. Salanyń strategıalyq qujattaryn iske asyrýǵa bólinetin qarajattyń áserin barynsha arttyratyndaı etip sýbsıdıalar tizbesin qaıta qaraý qajet. Sýbsıdıalar ónimdilikti arttyrýǵa jáne ozyq agrotehnologıalardy engizýge yntalandyrýy tıis. Sala sýbektilerine kredıt berý, saqtandyrý múmkindikterin jáne basqa da qoldaý quraldaryn keńeıtý qajet ekeni anyq. Mysaly, fermerde kepil múlki bolmaǵan nemese jetkiliksiz bolǵan jaǵdaıda memlekettik damý ınstıtýttary tarapynan kepildik berý mańyzdy. Sıfrlandyrý sýbsıdıalardy bólýdiń ashyqtyǵyna jáne búrokratıalyq júktemeniń tómendeýine ákeletini anyq", - deıdi ol.
