«Aqbastynyń azaby» degen maqala jarıalap, erte kóktemde, jurttan buryn dabyl qaqqan biz edik. Men ol jerde bir aýyldyń ǵana jaǵdaıyn aıttym, sol arqyly maldyń jappaı qyrylý qaýpin kórsettim. Sol kezde bir adam miz baqpaǵan edi. Endi, mine, másele kúlli Qazaqstan boıynsha kóterilip jatyr.
Osy biz taǵy da qolymyzdy mezgilinen kesh sermep, kesheýil tartyp qalǵan joqpyz ba? Jaz ortasynda qara jerden qyltanaq tappaı ashyǵyp, qańqasy ǵana qalǵan malǵa shóp jetkizýmen másele tolyq sheshile me? Biz maman emespiz, dese de bıshikeshter osy jaǵyn álde de indetý kerek sıaqty. Áıtpese «Mal ashýy – jan ashýy» dep, kóp adam kijinip otyrǵanǵa uqsaıdy. Árıne, taban et, mańdaı termen jıǵan maldan qol úzip qalý kim-kimge ońaı emes.
Jut óz nyshanyn, ıaǵnı kele jatqanyn, tipti tanaý astyna taıap qalǵanyn bıyl emes, byltyr bildirdi. Kúzde tamshy tambaı qoıdy, qumshaýyt óńirlerde jerge toń túsken joq, topyraǵy shyǵyp, qopsyp jatty. Burynǵynyń myńdy aıdaǵan myńǵyrǵan baılarynyń qasyndaǵy ataqty juldyzshylar bolsa, qysta maldyń qońy bar kezde tolaıym sattyryp jibergen bolar edi. Óıtkeni baı malynyń bir juttyq ekenin babalardyń qaqsap aıtýynyń kemi bolǵan emes. Ondaı támsildi umytqan búginginiń mal ıeleri qımastyqpen kóktemdi kútti. Allanyń buıryǵyna ne shara, naýryzda ylǵal tamyp jarymady. «Sáýir bolmaı, táýir bolmaıdy» degen úmitti sharýa taǵy aldandy. Ózderin «Bıyl kók kesh shyǵaıyn dep tur-aý» dep jubaýratty. Aqyry, mine, aıaǵy jappaı qýańshylyqqa ulasty.
Bizdiń qazaq jut dep qystaǵy qalyń jaýǵan sere qar men mezgilsiz jańbyrdyń áserinen bolǵan muzdaqty ataýǵa qalyptasqan. Bul joly ahýal múldem basqasha bolyp shyqty. Tabıǵat-ana tosyn minez tanytty, áýeli sýdan, onyń aqyrynda shópten qysty. Endi kelip, «Úkimet qaıda qarap otyr?» degimiz keledi. Keıbireýler «Mal súmesiniń raqatyn kórip kelgen sol sharýanyń ózi qaıda qarapty?»dep shapshyp jatyr.
Shyntýaıtyna baqqanda, mal ósirgen jurt tabıǵattyń da tilin túsinýi kerek edi ǵoı. Joq, olaı bolmaı shyqty. Sóıtsek, qanshama jyl áleýláıimge basy aınalǵan halyq ata dástúrden de qol úzip qalypty. Ókinishti!
Allanyń jibergen tabıǵı apatyna endi kim ne isteı almaq?! Amal joq, memleket basshysyna júginesiń, basqa júginetin kimiń bar? Eń bolmasa, múmkin, osy joly qazaqtyń malyn saqtap qalýǵa járdemi tıer?!
Batys óńirinen, ásirese Mańǵystaýdan bastalǵan jut qazir Aral, Shalqardy kókteı ótip, Qyzylordanyń birshama aýdandaryn sharpyp kele jatyr. Ortadaǵy Aqtóbeniń jaǵdaıy neshik ekeni belgisiz. Óıtkeni kóp jerler tolyq aqparatpen bólisip otyrǵan joq. Qazir Túrkistan oblysyndaǵy mal sharýashylyǵymen aınalysatyn baýyrlar tórt túlikti jappaı sata bastapty. Mańǵystaý men Qyzylorda maldyń basyn saqtap qalý úmitimen iri qaranyń tólin – qulyn men botany enesinen aıyryp, tegis satyp jatyr. Qýańshylyqtan búginde Jambyl oblysy da quralaqan emes sıaqty.
Shilińgir shildeń bolsa mynaý, dúnıeni shyjǵyra bastady. Maldy qaıdam, myna kúnniń aptaby adamnyń mıyn qaınatyp barady. Onyń ústine jer-jerde aty óshkir indetpen alysyp jatyr. Ózi qabyrǵasy qaýsap qalǵan túliktiń qalǵan qanyn masa, sona soryp, dymyn qaldyrmaýǵa aınaldy. Sýy tapshy óńirlerde batpaqqa batyp ólý, qalǵanyn qasqyr jeý derekteri de oryn alyp jatyr. Osynyń bárin qorytyp, saýatty saraptama jasap, máseleni memleket, úkimet deńgeıinde kóterip jatqan BAQ kórmedim. Sonda bul qalaı bolǵany?
Mine, Batystan bastalǵan jut búginde Ońtústikke jetti. Osy qarqynmen jylandaı jylystap otyryp, onyń Ortalyq pen Soltústikke ótip, olardyń da aıaǵyn bir etiktiń qonyshyna tyqpasyna kim kepil?
Jylda osy kezde shalǵyny belden bolyp, qulpyryp jatatyn Almaty oblysy aýmaǵyndaǵy Shalkóde jaılaýynda da bıyl tobyqqaǵar birdeńe shyǵypty. Árıne, salystyrmaly túrde ol jerdiń ahýaly ázirge álham shúkir. Bir sózben aıtqanda, shóp joq, jut jolyndaǵyny jaıpap, jyljyp keledi!
...Jaqsy, jazdaı qaýsaǵan tórt túliktiń ashtyqtan aman qalǵany buıyrsa qońyr kúzge de iliger. Bıyl qyrkúıek jańbyrly bolsa, kún qataıamyn degenshe kúzgi shýaqpen jer kóktep ketýi de múmkin. Tórt túlik sol kezde kógin alyp, bıtin bir malyp qalar-aý degen úmit qoı. Ondaı da ǵajap bolýy múmkin ǵoı.
Bolmasa, arǵy jaǵynda qylyshyn súıretip qys kelse, ol saryshunaq aıazǵa ulassa. Jazdaı qyltanaq qalmaǵan jerge omby qar jaýsa, jaǵdaı qalaı bolmaq? Aman qalǵan týlaqtyń qalǵanyn sonda qyryp alyp, aq taıaǵymyzdy ustap, biryńǵaı saqal sıpap qalmaımyz ba? Joǵarydaǵy joldastar, oılanaıyq, bul qazaqtyń malynan basqa jubanyshy az, eldiń endigi úmiti ózderińizde!
Berik Júsipov
