Tálipterdiń resmı ókili Sýhaıl Shahın aýǵan jerin tutastaı qolǵa qaratqasyn soǵystan qaljyraǵan elge Qytaıdyń qol ushyn sozaryna senimdi.
“Beıjińmen ústel basyna otyryp, kelissóz júrgizýge ázirmiz”, – dedi ol.
Aıtýynsha, Talıban ókilderi Qytaıǵa jıi-jıi saparlaıdy, Beıjiń bıligimen syılastyq baılanys ornatqan,
“Qytaı? Olardyń bizge jaýlyǵy joq. Eger Aýǵanstandy qalpyna keltirýge atsalysqysy kelse, álbette, qushaq jaıa qarsy alamyz”, – deıdi ol.
Budan bólek “Talıbannyń” aýǵan jerine qarjy quıýǵa qulyqty Qytaı ınvestorlary men qytaılyq jumysshylardyń qaýipsizdigin qamtamasyz eterine kepildik berdi.
Tálipter Qytaıdyń Shyńjań aımaǵynan Aýǵanstanǵa bas saýǵalap kelgen uıǵyrlardy uzaq aıaldatpaı, elden kóshirýdi kózdep otyr.
“Aýǵan jerin panalap otyrǵan uıǵyr separatısteriniń osy elde turaqtap qalýyna, Aýǵanstan aýmaǵynda otyryp Qytaıǵa qarsy astyrtyn kúrestiń joba-jospary men is-qımylyn ázirleýine jol bermeımiz.
Aýǵan jerin osy maqsatta paıdalanǵysy keletin túrli-túrli uıymdasqan toptar joljúgin jınastyryp, qazirden bastap qamdana bersin, AQSH-pen aradaǵy ýaǵda kezinde de osy máseleni shegelep aıtqanbyz”, – dedi Shahın.
…
Sonymen qatar tálipterdiń “Ál-Kaıda” qozǵalysyn Aýǵanstan aýmaǵynan birjolata tyqsyryp shyǵýdy josparlap otyrǵanyn jetkizdi.
“Bir jyldary bularǵa keńshilik jasap, elde qalýǵa erik bergen edik. Sebebi, bizden basqa barar jer, basar taýy bolmady.
Qazir bul uıymnyń qatary seldirep qalǵan, bizge tótep berer zaýqy da, qaýqary da joq, qadiri de qalmaı barady. Budan bylaı “Ál-Kaıda” aýǵan jerinde alshań basyp júre almaıdy. Olardyń dáýiri bitti”, – deıdi tálipterdiń ókili.
…
Sońǵy aılarda “Talıban” qozǵalysy aýǵannyń aýdan-aýyldaryn arty-artynan qolastyna qaratyp, pozısıasyn nyqtaı túsýde.
Sońǵy málimetke sáı, AQSH áskeriniń 90 paıyzy Aýǵanstannan ketip tynǵan. Tálipter eldegi 400-den asa aýdannyń 200-ge jýyǵyn óz baqylaýyna alǵan.
South China Morning Post Qytaıdyń aýǵan jerine suqtanýy tegin emes paıymdaıdy.
Beıjiń sarapshylary aýǵannyń qazirgi bıligi ári ketse 6 aıdan keıin qulaıdy degen joramal jasapty. AQSH-tyń sońǵy jaýyngeri aýǵan terıtorıasyn tastap ketkennen keıin qorǵansyzdyń kúıin keshedi.
Basylymnyń jazǵanyndaı, Aýǵanstan aýmaǵynda kómir, mys, altyn, temir, lıtıı, myrysh jáne kobálttyń 1 trln AQSH dollaryna teń qomaqty qory bar.
Sodan bolsa kerek, tálipterdiń Qytaı bıligin qolpashtap, Qytaı kapıtalyn elge shaqyrýy Beıjińge unap otyr.
Qytaı kásipkerleri qazirdiń ózinde Aýǵanstandy “otarlaýdy” bastap ketken. Budan buryn Dalanews.kz qytaılyq kompanıalardyń aýǵannyń Logar aımaǵynda mys óndirýge ruqsat alǵanyn habarlaǵan.
…
Al brıtandyq Daily Mail: “Aýǵan jerine aıdahar kirdi! Tálipter Amerıkamen jylap kórisedi”, – dep tujyrymdaǵan eken. Ázir Beıjiń úshin aımaqty basybútin qolyna qaratatyn ońtaıly sát. Saıası hám ekonomıkalyq ekspansıasyn arttyra túsip, qazirgi qarqyndy joǵaltpasa ýaqyt oza Aýǵanstandy jalǵyz ózi bılep-tósteıtin bolady.
“Sı Szınpın úshin Aýǵanstan tegin kelgen tartý. Soǵystan qaljyraǵan aýǵan jurty Qytaıdyń kez-kelgen usynysyn qabyldaıdy. Beıjiń osy arqyly Iranǵa, Taıaý Shyǵysqa ótedi, onyń arjaǵynda Qara qurlyqtyń tóbesi kórinip tur”, – deıdi brıtan basylymy.
Atalǵan elderdiń naryǵyna kirý úshin Qytaı ulanǵaıyr terıtorıany basyp ótip, altyn ýaqytyn sarp etetin.
Daily Mail-dyń jazǵanyndaı Beıjiń Sovet úkimeti men Amerıkanyń qateliginen sabaq alǵan. Sı Szınpın úshin aýǵan qoǵamyn ózgertý, ony durys jolǵa baǵyttaý basty murat emes.
Ekinshiden, ilgeridegi eki memleketteı kúsh qoldanǵandy qup kórmeıdi, aýǵan jerindegi túrli toptar men klandardy jumsaq kúshtiń kómegimen baǵyndyrmaq.
“Sı Szınpınniń Aýǵanstanǵa qatysty kúni buryn ázirlep qoıǵan jospary bar. Bir kezdegi Keńes úkimetiniń saıasatyna salyp, Taıaý Shyǵystaǵy qara altynnyń qomaqty qoryna zorlyqpen qol jetkizýdi kózdemeıdi.
Qytaıdyń qolyndaǵy qarýy - ınvestısıasy. Álbette, áskerı álýeti de asyp-tasyp turǵany jasyryn emes. Alaıda aqshanyń qudiretine kóbirek arqa súıeıdi.
Bizdiń qolymyzda Beıjińniń Aýǵanstanǵa 62 mlrd ınvestısıa quıatyny týraly málimet bar. Eger bul ras bolsa, aýǵan halqy tuzaqqa tústi deı berińiz…”, – dep túıindegen eken Daily Mail.
Avtordyń aıtýynsha Aýǵanstan ekonomıkasyna baǵyttalatyn kól-kósir qarajattyń suraýy bar. Brıtan basylymy Qytaıdyń kedeı elderge beretin kólemdi kredıti olardy otarlaýdyń jańa úlgisi dep sanaıdy.
Kredıtti mezgilinde qaıtarmaǵan elder onyń óteýi retinde ata-babadan muraǵa qalǵan jerdi, qazba-baılyq kenishterin Qytaıdyń menshigine berýge májbúr.
Beıjińniń bıznes-jospary kedeı elderge kelgende múltiksiz jumys isteıdi.
“Bul gangsterler men uıymdasqan qylmystyq toptardyń súıikti ádisi. Adamdy “qaryzǵa batyrady” artynan álgimen bilgenin isteıdi.
Qytaı tálipterdiń Shyńjańdaǵy 12 mln musylman baýyrlarynyń “genosıdine” kóz juma qaraıdy dep senedi. Osy arqyly tálipter men uıǵyrlardyń aýyz jalasyp, Beıjińge qarsy kúresýi múmkin degen senarıdiń aldyn-alǵan jaǵdaıy bar.
Tálipter de Qytaıdyń emeýrinin tez túsine qoıǵan syńaıly. Uıǵyrlarǵa qatysty rıtorıkasy kúrt ózgerdi.
Shyny kerek, Taıaý Shyǵystaǵy ıslam elderiniń de uıǵyr dese emeshegi úzilip turǵany shamaly. Munaıǵa bógip jatqan Arab elderi musylman baýyrlaryna arasha túsýdiń ornyna, Beıjińmen aradaǵy bıznes jobalaryna kóbirek alańdaıdy”, – deıdi Daily Mail.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
