Pavlodar oblysynyń eks-ákimi Ǵalymjan Jaqıanov óziniń «Ómir belesteri» atty kitabynda ınvestorlardyń bizdiń bılik ókilderin qalaı aldaıtynyn, anyq aıtqanda qalaı arbaıtynyn aıtyp bergen.
Bizdiń bul jolǵy keıipkerimiz – Aleksandr Mashkevıch. Olıgarh, mıllıarder. Nemese Ǵalymjannyń óz sózimen aıtqanda «Maısheke». Sonymen...
"Jalpy osy «ınvestısıa» taqyrybyna toqtalyp ótkendi jón kóremin. Qarjyny syrttan ákelip, ekonomıkamyzǵa quıǵan ınvestordy kórgen emespin. Barlyǵy da óz esebimizden. Aıtalyq, «kómir kenishine 20 mln dollar bólindi» dep statısıka málimetterin beredi.
Biraq, ol aqsha ne kómirdiń ózin satyp tapqan, ne bankterden nesıege alynǵan. Ol nesıeni de qaıtarý úshin keıin kómir satyp, ornyn toltyrady. Sonda qarasańyz, qaıta aınalyp, bári de óz esebimizden, óz qazba-baılyǵymyzdan túsken aqshadan shyǵady eken. Bul – «ınvestısıalary». Bylaısha aıtqanda, «óz tonymyzdy» ózimizge, tek teris aınaldyryp, qymbatqa satqanmen birdeı.
Sonda osyndaı ınvestordan ne paıda? Memleketimiz úshin mundaı saıasat ne beredi? Mundaı ınvestorlar ketip qalady dep nege qorqamyz? Ketse, ózimizdiń azamattardyń qolynan sol is nege kelmeske? Ketip qalady ǵoı dep úreılenip, olarǵa jeńildikterdi nege beremiz?
Qolyma túsken qujat-qaǵazdardy qarap otyrǵanymda osy suraqtar meni qatty mazalaǵan edi.
Kezekti kezdesken «ınvestorym» alúmını, feroqorytpa zaýyttaryn jáne 2 iri elektr stansalardy ıelengen toptyń serkesi – A. Mashkevıch edi.
Aldynda bul myrza ákimshiliktiń esigin teýip kirip jáne qasyna qarýly saqshylaryn ertip júredi dep estigenmin. «Ne isteımiz?» dep apparat jetekshim V.Brynkın surady.
Ol maǵan: «Myna ákimshilik memleket úıi. Al siz ákim retinde halyqtyń atynan sóıleısiz. Prezıdenttiń, memlekettiń senimdi ókilisiz. Al, bulardyń qarý asynyp memleket ǵımaratynda júrgeni eshqandaı zańdylyqqa da, etıketke de jatpaıdy» dep, men oılaǵan sózderdi aıtty.
Iá, namys degen bar ǵoı. «Qarýly kúzetiniń kirýine tyıym salynsyn. Kelgender belgili ereje boıynsha kirsin. Biz úshin barlyq adam teń» dedim.
Osy jóninde el arasynda qoldaý pikir tarady. «Rasynda, Jaqıanovtiki durys. Memleket rásimi men rámizderin barlyq adam teń syılaýy kerek. Qaltamyz tolǵan aqsha dep el namysyna tıispeıtindeı bolsyn».
Mine, Mashkevıch kelip, ádettegideı kezeksiz kireıin degende, qatal tosqaýylǵa tap bolyp, el qatarly kezekke turýǵa májbúr boldy. Kezdesýimizge kerekti mamandardy shaqyryp, ashyq, jarıaly túrde otyrys ótti. Ol tún ortasyna deıin sozyldy...
Eń basty máseleler – salyqtyń tolyq tólemi, zaýyttaǵy jumysshylardyń eńbekaqysyn kóterý, ekologıa máselesi jáne oblystyń áleýmettik baǵdarlamalaryna qatysý.
Áńgimeniń bulaı órbıtinin oılamaǵan Mashkevıch kómekke óziniń ekonomıseri men ıýrısterin shaqyrdy. Úzilis kezderinde menimen ońasha sóıleskisi keldi. Úırenshikti ádisimen meniń jeke basymnyń ne tileıtinin suramaqshy boldy.
«Qandaı buıymtaılaryń bar, áıtpese bólek shyǵyp dastarqan quraıyq nemese Almatyǵa kelińiz – áýejaıdan ózim qarsy alamyn, qalaǵanyńyzdyń bárin uıymdastyramyz» dep, taǵy basqa da «maıly jilikterin» jylpyldap usyna bastady.
Ózim úshin eshnársege áýre bolmaı-aq qoısyn, tek óziniń zańdy mindetterin oryndasyn jáne bar jomarttyǵyn myna halyqqa kórsetsin dedim. Senbedi ǵoı deımin. Óıtkeni birinshi kezdesýimiz nátıjesiz qaldy. Biraz kún óte meni telefonmen taǵy úgittedi. Aıtqanymnan qaıtpadym. Birneshe kisini jumsady. Arasynda mınıstrler de telefon soqty. Olarǵa da jaǵdaıdy túsindirdim. Mashkevıchtiń shydamy taýsylym, meni jamandap «joǵaryǵa» aıtqan sıaqty. «Ne bolsa, ol bolsyn, kóp bolsa qyzmetten bosatar» dep qyrsyǵyp jatyp aldym jáne Mashkevıchtiń aıtqanyna kónbeıtinime ishteı bekinip aldym.
Aıaǵynda Mashkevıch óz tobymen kelip, kóterilgen máseleler boıynsha shartqa qol qoıdy. Budan bylaı qarym-qatynasymyz osy shartqa baılanysty bolatynyna kelistik. Osyndaı kezdesýdi jylynda bir ret ótkizip, jyl qorytyndylaryn qarap, jańa sharttarǵa qol qoıyp júrdik. Jyldan jylǵa salyq tólemderi de qomaqty ósip, jumyskerlerdiń aılyǵy da 2-3 myń teńgege kóterilip otyrdy. Basqa da talaptarymyz oryndaldy.
Mashkevıchpen resmı jerlerde ǵana kezdesip júrdim. Bir ret qana Almatyǵa baryp, qonaq úıde onymen otyryp shaı ishkenim bar. Onda da aqysyn óz qaltamnan tóledim...
Sheteldik ınvestorlarmen qarym-qatynasymda olarǵa tıtteı de táýeldi bolmaýǵa tyrystym. Tipti jańaǵydaı shaıdyń aqysyna deıin tıanaqtap júrdim. Esesine eshkim meni «eldiń qamyn oılamaı, sheteldikterdiń soıylyn soǵyp júrdi, ne bolmasa birdemesin jep qoıdy dep kinálaı almaıdy».
Qarjyny syrttan ákelip, ekonomıkamyzǵa quıǵan ınvestordy kórgen emespin. Barlyǵy da óz esebimizden. Aıtalyq, kómir kenishine 20 mln dollar bólindi dep statısıka málimetterin beredi. Biraq, ol aqsha ne kómirdiń ózin satyp tapqan, ne bankterden nesıege alynǵan. Ol nesıeni de qaıtarý úshin keıin kómir satyp, ornyn toltyrady. Sonda qarasańyz, qaıta aınalyp, bári de óz esebimizden, óz qazba-baılyǵymyzdan túsken aqshadan shyǵady eken. Bul – «ınvestısıalary». Bylaısha aıtqanda, «óz tonymyzdy» ózimizge, tek teris aınaldyryp, qymbatqa satqanmen birdeı.
«Golandtyq aýrý». Ol ne?
Demokratıasy damymaǵan elderde, ıaǵnı halqy bılikke ıe bolmaǵan elderde qazba baılyqtar bılik basyndaǵy toptyń ǵana enshisine tıip, qalyń jurt onyń qyzyǵyn kóre almaıdy. Munaı, gaz sıaqty shıkizattardy ǵana óndirýge umtylǵan bılik basyndaǵylardyń óndiristiń basqa salalaryn damytýǵa dármeni jetpeıdi. Bul halyqty áleýmettik-ekonomıkalyq daǵdarysqa ushyratady.
Bul ekonomıkalyq qubylystyń «golandtyq aýrý» degen resmı aty bar. Aýrýdyń emdeý jolyn damyǵan, demokratıalyq memleketter áldeqashan tapqan. Golandıa, Norvegıa, AQSH memleketterinde tabıǵı resýrstar jáne odan túsken aqsha tikeleı Parlamenttiń baqylaýynda bolǵandyqtan, bul baılyq halyqtyń ıgiligine paıdalanylýda.
Bılik basyndaǵy biraz adam joǵarydaǵy «golandtyq aýrýdyń» bizge kelmeıtinin aıtqan bolatyn. Alaıda ýaqyt olardyń qateleskenin kórsetti.
Búgin bul dert búkil ekonomıkamyzdy shyrmap, elimizdiń, halqymyzdyń damýyna bóget bolyp otyr.
Osy jerde eskere ketetin jaıt, halyq dep men qalyń jurtshylyqty aıtamyn. Sol qalyń jurtymyz baılyqtyń qyzyǵyn kóre almaı keledi. Ekonomıkamyz ósti degendi úkimet sharshamaı-aq aıtady, sıfrlar men paıyzdardy keltirgen bolady, al biraq halqymyzdyń, ásirese aýyldyqtardyń áleýmettik jaǵdaıy máz emestigi, jumyssyzdyq jaılap alǵany aqıqat.
Elimizge kelgen bir amerıkandyq: «Sonshama baılyqtaryń barda qalaı kedeı turasyńdar!» degen eken. Bar másele sol qazba baılyqtarymyzdy qalaı, kim óndiretini, qarjynyń qanshalyqty túsetini, ony qalaı paıdalanyp jatqany halyq úshin úlken qupıa. Halyqtyń baqylaýynan tys qalǵan mıllıardtaǵan somalar elimizdiń ekonomıkalyq aınalymynan tys qalyp tur".
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
