17 mamyrda tanymal rejıser Ermek Tursynov Qazaqstannan ketip qalǵanyn málimdedi. Qaznette buǵan qatysty qyzý talqy bastalyp ketti. 

Tursynovtyń ózi ne dedi? 

Qazaqstandyq rejıser jelide “Bir emıgrasıanyń tarıhy” degen ataýmen uzaq jazba jarıalap, ne sebepti elden ketkenin ashyp aıtty. Ol munyń sebebi tereńde jatqanyn aıtty. 

Jazbada Tursynov elden ketýge májbúr bolǵanyn ashyq jazady. Onyń bul sheshimi qoǵamda ártúrli qabyldanýy múmkin ekenin,bireýler túsinistikpen qarap, endi bireýler synap ta jatqanyn aıtty. 

Mınıstrmen baılanysty oqıǵa

Rejıser óz jazbasynda bul jaǵdaıdyń qalaı bastalǵanyn júıeli túrde túsindiredi. Onyń aıtýynsha, bári Aqtoty Raıymqulovanyń mádenıet mınıstri qyzmetine kelýinen bastalǵan.

«Men burynnan-aq elimizde mádenıetke salǵyrt qaraıtynyn aıtyp kelem. Biraq Aqtoty Raıymqulovanyń mınıstr bolýy — shekten shyqqan jaıt boldy. Onyń mádenıetke qatysy meniń mal sharýashylyǵyna qatysymmen birdeı», – dep jazady avtor.

Ol bul taǵaıyndaýdy kezdeısoqtyqpen baılanystyrady, biraq mundaı jaǵdaı Qazaqstanda úırenshikti qubylysqa aınalǵanyn aıtady.

«Bizde mundaı jaıttar qalypty nárse: bılikke yńǵaıly adamdar kerek, meıli olar biliksiz bolsa da. Bir kúni Aqtoty tıisti orynda otyrdy, sóıtip ony mınıstr etip taǵaıyndady».

Sóziniń sońynda Tursynov elimizdegi jaǵdaıǵa beı-jaı qaraı almaıtynyn ashyq aıtty. Onyń pikirinshe, memleket birtindep ári toqtaýsyz quldyrap bara jatyr, al bul úrdiske únsiz qarap otyrý – úlken qatelik.

«Bári jaqsy» dep, burynǵydaı ómir súre berý de múmkin shyǵar, biraq el ishinde esin jıǵandar áli de bar. Ókinishke qaraı, bizde aqylǵa qonbaıtyn nárseler qalypty qubylysqa aınalyp keledi. Mundaı jaǵdaıdy ózgertý kerek, enjarlyqpen qarap otyrýǵa bolmaıdy", - deıdi ol.

Antıkordyń málimdemesi

Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmet rejıser Ermek Tursynovtyń atyna qatysty qylmystyq is tirkelmegenin jáne ol boıynsha eshqandaı tergeý júrgizilip jatpaǵanyn habarlady.

Vedomstvonyń habarlaýynsha, Tursynov buǵan deıin Facebook paraqshasynda aıtqan aqparatpen tanys emes.

— Sonymen qatar, buǵan deıin agenttikke Sháken Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdıasynyń ishki aýdıt qorytyndysy men rejıser "N"-niń aryzy kelip túsken. Onda «Dolgoe eho» kórkem fılmi óndirisi kezinde laýazymdyq ókilettikti asyra paıdalanǵany úshin kınostýdıanyń burynǵy basshylyǵyn qylmystyq jaýapkershilikke tartý týraly ótinish bildirilgen. Aryz negizinde sotqa deıingi tergeý bastaldy, — delingen resmı málimdemede.

Agenttik málimetinshe, fılm óndirisine qosalqy merdiger retinde tartylǵan Alashfilm JSHS burynǵy dırektory «T» esimdi azamat bolǵan. Keıin onyń Ermek Tursynovpen birge «Tursynovfılm» JSHS-de seriktes bolǵany anyqtalǵan. Tergeý aıasynda «T» kýáger retinde birqatar tergeý áreketterinen ótken.

Alaıda Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmet Tursynovtyń tergeý organyna shaqyrylmaǵanyn naqtylady. Qazirgi tańda bul is boıynsha eshkimge kúdik taǵylǵan joq.

Derekkóz derekteri

DALA INSIDE derekkózderiniń málimetinshe, rejıser Ermek Tursynovty qarjylyq jaǵynan taǵy bir tekserip alý oılastyryla bastaǵan. 

Otbasy músheleri Ispanıanyń Barselona qalasynda turatyn, ózi de sol jaqqa kóshken rejıser Ermek Tursynov osy qadamyn «saıasılandyryp» jibergendikten, onyń sońǵy 5 jylda memleket qarjylandyrǵan fılmderine aýdıt bastalýy múmkin. 4 jyl buryn túsirilip, 500 mıllıon teńge qarjy jumsalyp, prokatqa shyqpaǵan «Beımoınaq» fılminen bastap, kúdik týǵyzǵan basqalary beıresmı túrde bir tekseriletin bolady.

«Ermek Tursynov barlyq derlik fılmderin búdjettiń qarjysyn paıdalaný arqyly túsirdi. «Kelin» de, «Shal» da, basqa da týyndylary bar, jeke ınvestor izdep, prodúser retinde bir júgirmedi. Zaıavka beredi, búdjetten aqsha túsedi, ol kıno túsiredi. Ol búdjetten aqsha tartýda óziniń qalyptasqan bedelin jaqsy paıdalandy. Biraq tıimdilikpen múldem bas aýyrtpady. Onyń túsirgen fılmderi qarjy turǵysynan eshqashan ózin aqtaǵan emes. «Bárin memleket tólesin» degen ustanymmen ómir súretin osyndaı «qaıratkerlerdiń» kesirinen «Qazaqfılm» ózin asyraı almaıtyn dotasıalyq, bankrottyq jaǵdaıda otyr», - deıdi, aýdıtorlyq palataǵa jaqyn DALA INSIDE derekkózi.

«Kóp nárse qamaýda otyrǵan eks Mádenıet mınıstri Arystanbek Muhamedıge baılanysty bolyp tur», - deıdi, taǵy bir DALA INSIDE derekkózi. Ol kópten beri merziminen erte bosap shyǵýǵa nıetti. Osy maqsatyna jetý jolda eks mınıstr tergeý organdaryna Ermek Tursynovqa qatysty tyń aqparattardy jetkizgisi kelse, tergeýde jańa epızodtar paıda bolýy múmkin.

«Jańa Qazaqstan» rejıserdiń endigi rıtorıkasyn saralaıtyn bolady. Konstrýktıvti emes, destrýktıvti syn, «tıse terekke, tımese butaqqa» shashylǵan artyq sózder kóbeıse ıdeologtar rejıserdi budan ári qorǵaýdan bas tartary anyq. Qazir tergeý tek Tursynovtyń seriktesine qatysty baǵytta júrýde. Biraq bári tez ózgerip ketýi múmkin.

Qaznet reaksıasy

Qoǵam belsendisi, kásipker jáne medıa-kommýnıkasıa salasynyń sarapshysy Nazym Janǵazy belgili rejıser Ermek Tursynovtyń elden ketýi men onyń aıtqan synyna qatysty pikir bildirip, áleýmettik jelide kólemdi jazba qaldyrdy. Onyń aıtýynsha, Tursynovtyń áreketi – jeke tańdaý ǵana emes, qoǵamǵa berilgen sıgnal. Alaıda bul sıgnaldyń astarynda qaıshylyqty mán jatyr.

Nazym Janǵazy Tursynovtyń esimi qazaqstandyq mádenıet keńistiginde turaqty ári bedeldi brendke aınalǵanyn atap ótti. Onyń fılmderi, suhbattary men avtorlyq mátinderi únemi pikirtalas, taldaý men qoǵamdyq qyzý pikirge arqaý bolyp keledi. Rejıserdiń kınematografıalyq tili men ótkir, keıde ádeıi opozısıalyq reńktegi oılary qoǵamda erekshe baǵalanady.

Alaıda sońǵy jyldary Janǵazy onyń rıtorıkasynda bir baǵyttyń aıqyn baıqala bastaǵanyn aıtady: Ermek Tursynov turaqty túrde memleketti, júıeni, sheneýnikterdi, mádenı saıasatty jáne tipti óz aýdıtorıasyn da synaýmen keledi. "Ózinen basqanyń bári kináli", — deıdi avtor.

Jazbada erekshe nazar aýdaratyn tus – Tursynovtyń fılmderiniń kópshiligi memleket qarjylandyrýymen túsirilgeni. Ashyq derekkózderge súıensek, "Kelinnen" bastap "Shyraqshyǵa" deıingi festıváldik fılmderge memleketten 13 mıllıon AQSH dollarynan astam qarjy bólingen. Bul – salyq tóleýshilerdiń, ıaǵnı qarapaıym azamattardyń aqshasy.

"Osy júıeniń arqasynda eki onjyldyq boıy shyǵarmashylyǵyn júzege asyrǵan adam endi dál sol júıeni aıyptap ketip bara jatsa – bul eń kemi ádiletsizdik", – deıdi Nazym Janǵazy. Onyń aıtýynsha, shynaıy táýelsiz sýretker bolǵyń kelse, memlekettiń aqshasyna emes, jeke mesenattar men platformalarǵa arqa súıep, qıyn jolmen júrý qajet.

Janǵazy Tursynovtyń elden ketý quqyǵyna qarsy emes. "Múmkin, otbasy shetelde turatyn shyǵar, múmkin, tynyshtyqty qalaıtyn bolar. Bárin túsinýge bolady", – deıdi ol. Biraq másele – onyń bul qadamyna qandaı mán bergeninde.

"Eger bul áreket ‘júıeden túńilgen paıǵambardyń’ úni retinde usynylsa, onda bul elde qalǵan, kún saıyn osy júıemen kelisip jumys istep júrgen azamattar úshin demotıvasıa kózine aınalady", – deıdi ol. Onyń aıtýynsha, bul – bólshekteý emes, biriktirý kerek kezde aıtylyp otyrǵan, orynsyz ári qaýipti messedj.

Jazbanyń sońynda Nazym Janǵazy Tursynovtyń tańdaýyn jeke pikir retinde qurmetteıtinin, biraq onyń artynda qalǵan "óshken jerdiń" aýyr salmaǵy bar ekenin eskertedi.

"Ketip bara jatyp, iz emes, órt qaldyrý – bul kúsh emes, bul jatsynýdyń kórinisi. Al naǵyz óner – tipti jetilmegen jaǵdaıda da, minsiz múmkindik bolmasa da, eń aldymen, qurmetten týady. Qasyńda qalyp, birge kele jatqan adamdarǵa degen qurmetten", – deıdi ol.

Jýrnalıs Azamat Erǵalıevtiń Ermek Tursynov týraly jazbasy Nazym Janǵazynyń pikirine jaýap retinde jazylǵandaı kórindi.

Erǵalıev bul jaǵdaıǵa birjaqty baǵa berýge qarsy ekenin, synshylardyń ekijúzdiligin atap ótti.

Azamat Erǵalıev jazbasynda: «Ermek Tursynov ketti. “Shyǵarmashylyqpen aınalysa almaımyn, meni bul elden yǵystyrdy”, – dedi de, únin shyǵaryp, sahnadan ketip qaldy», – deıdi. Ol muny bir sheshimdi, ishki únin aıtqan adamnyń áreketi retinde sıpattaıdy.

Biraq dál osy sátte áleýmettik jelide rejıserge baǵyttalǵan salqyn ári kekesinge toly jazbalar qaptap ketkenin aıtady. «Búdjet esebinen ómir súrdi, kórermeni joq fılmder túsirdi, endi eldi jamandap ketti – bul durys emes» degen pikirler jıilegen.

Erǵalıev bul reaksıany "yńǵaıly ári tańdamaly-prımıtıvti jaýap" dep baǵalaıdy.

Jýrnalıs halyqtyń onjyldyqtar boıy tek rejıserlerdi emes, sheneýnikterdi, burynǵy bılik ókilderin de "asyraǵanyn" eske salady.

«Burynǵy bıliktiń ókilderi men olardyń otbasylary halyq esebinen ómir súrip, elden ketti. Biraq sol kezde olardy bireý synǵa alyp pa edi?» – dep suraıdy ol.

Azamat Erǵalıev burynǵy bılik ókilderin "ótkenniń sáýletshileri" dep atap, olardyń da óz salasynda "shyǵarmashylyqpen aınalysqanyn", biraq bul salanyń kıno emes, naqty sektor – densaýlyq saqtaý, bilim berý, sot júıesi men jol qurylysy ekenin eske salady.

Jýrnalıs rejıserdiń kınotýyndylaryna qatysty jeke kózqarasyn da ashyq aıtady.

"Tursynovtyń shyǵarmashylyǵy unaı ma? Joq, unamaıdy. Biraq kórkem óner ıesin kez kelgen adam synaı alady. Biraq soǵan shabyt bergen adamǵa tas laqtyra alasyń ba? Qazir “búdjet esebinen ómir súrdi” dep kózderi ashylyp jatqandarǵa qarap, bir ǵana nárse aıtqym keledi: ádil bolyńdar. Eger tas laqtyrǵyń kelse – onda osy otyz jyldyqtyń bas rejıserine de bir-eki tas laqtyr. Aıtýlarynsha, ol da qazir bul elde joq. Kitap ta jazyp úlgergen. Satylymy qalaı eken? Múmkin ol da búdjet esebinen be?", – dep túıindedi Azamat Erǵalıev.

Sonymen qatar,jýrnalıs Gúlbaný Ábenova da belgili rejıser jáne jazýshy Ermek Tursynovtyń elden ketýine baılanysty óz pikirin bildirip, onyń Facebook jelisindegi emosıaǵa toly jazbasyn taldady. Ol rejıserdiń bul áreketin emıgrasıa emes, qashýǵa uqsaıtynyn aıtyp, kúmánin ashyq bildirdi.

Ábenovanyń jazýynsha, Tursynov Facebook-tegi qoshtasý jazbasynda Qazaqstannan ketkenin, elde ómir súrýdiń qıyn bolǵanyn, shyǵarmashylyqtyń turalaǵanyn jáne árbir qadamyna agresıamen jaýap berilgenin aıtypty. 

«Taǵy bir erkin oılaıtyn avtor júıege unamaı, qýǵynǵa ushyrady degen áser qaldyrady», – deıdi.

Alaıda ol bul oqıǵanyń ar jaǵynda áldeqaıda shynaıy, bir shyndyq jasyryn turǵanyn meńzeıdi. Gúlbaný Ábenova Tursynovty óziniń jýrnalısik tájirıbesinde memleket tarapynan eń kóp qoldaý alǵan rejıserlerdiń biri retinde sıpattaıdy.

«PR jaǵynan da árdaıym myqty boldy. Onyń fılmderi jaıly pikirlerdi oqyǵanda, rasymen "men kıno túsinbeıtin shyǵarmyn" dep qalatynmyn. Onda talanty, tereń oıy men rýhanılyǵy qaıda?» – dep jazady jýrnalıs.

Jýrnalıs Tursynovtyń sońǵy túsirgen «Besmoınaq» fılmine jeke toqtalady. Onyń dereginshe, bul fılmge memleket tarapynan 500 mıllıon teńge bólingen, biraq fılm 2022 jyldyń sońynda aıaqtalǵanymen, áli kúnge deıin kórsetilmegen.

«Áýeli pandemıa kináli dedi, keıin nashar marketıń, odan soń prodúser joq dedi. Qysqasy,Tursynovtan basqanyń bári kináli», – deıdi ol.

Gúlbaný Ábenovanyń aıtýynsha, rejıserdiń únsizdigi úıindegi jáne aınalasyndaǵy prodúserlerdiń úılerinde tintý bastalǵanǵa deıin saqtalǵan. Sol kezden bastap Tursynov qysym kórip jatqanyn málimdeı bastady.

«Onyń málimdemeleri Antıkor tarapynan qyzyǵýshylyq paıda bolǵan kezeńmen tuspa-tus keldi. “Aqsha qaıda?”, “Fılmder qaıda?”, “500 mıllıonǵa túsirilgen týyndy nege sórede shań basyp jatyr?” degen suraqtar kóbeıe bastady. Al aqylǵa qonymdy jaýaptardyń ornyna emosıalyq jazba men Barselonaǵa bılet keldi», – deıdi ol.

Ábenovanyń jazýynsha, Ermek Tursynovtyń otbasy sońǵy on jyldan beri Ispanıada turady. Ol da jıi shetelge ushyp turǵan. Tipti "Kenje" fılminiń keıbir sahnalary Ispanıada túsirilgen jáne bári memlekettik qarjyǵa júzege asqan.

«Qazaqstan – tabys kózi, al ómir, otbasy, jospar – Eýropada. Iaǵnı, elden ketý burynnan josparlanǵan. Qosarlanǵan standart tek sheneýnikterge ǵana tán emes», – deıdi jýrnalıs.

Tursynovtyń burynǵy bılikpen, ásirese mádenıet mınıstri Arystanbek Muhamedıulymen tyǵyz baılanysta bolǵanyn da atap ótedi. Sol kezde oǵan iri búdjetter bólinip otyrǵan. Bul kezeńde eshqandaı qysym týraly áńgime bolmaǵanyn aıtady.

«Júıe onyń paıdasyna jumys istegen kezde, bári jaqsy edi. Endi suraqtar paıda bolǵan kezde, ketip qaldy. Bul emıgrasıa emes, bul – qashý emes pe?» – dep jazady Ábenova.

Jýrnalıs jazbasynyń sońynda Tursynov endi “talantty, ádildik úshin kúresken adam” retinde Ispanıada otyryp, kúnde “buenos días” dep bastalatyn jazbalarmen eldi synap otyrýy múmkin ekenin meńzeıdi.

Ol mundaı senarıdiń tozyǵy jetken úlgi ekenin jáne shynaıy emıgrasıa men kúızelisten týǵan qashýdy ajyrata bilý kerektigin usynady.

Bul jaıtqa qatysty jýrnalıs Aıan Sháripbaev ta pikir bildirdi. Ol Tursynovtyń májbúrli emıgrasıasyn qoǵamnyń qalypty jaǵdaıdaı qabyldap otyrǵanyn ashyna jetkizdi. Aıan Sháripbaev jazbasynda Ermek Tursynovtyń elden jaıdan daı ketpegenin atap ótti.

«Ol gastrólge, demalysqa ne halyqaralyq saparǵa da ketken joq. Ol – óz sózimen aıtqanda, “birjaqty bılet alýǵa májbúr bolǵan” adam retinde ketti», – deıdi jýrnalıs.

Sháripbaev Tursynovtyń birneshe jumysyn kórgenin aıtady – «Kelin», «Shal» jáne aldaǵy ýaqytta «Besmoınaqty» kórgisi keletinin de atap ótedi. Alaıda ol rejıserdiń týyndylaryna qatysty ekiushty áserde qalǵanyn jazady.

«Maǵan (múmkin, tek maǵan ǵana shyǵar) keıde onyń jumystary artyq pafos pen pozaǵa toly kórinetin. Tereńdik kútken jerde uzaq kadrlar men “krýpnyı plan” kóp edi», – deıdi ol. Bul týraly rejısermen pikir almasqysy kelgenin, biraq áńgime kıno emes, saıasatqa oıysa bergenin de qosyp ótti.

Alaıda Sháripbaev Tursynovtyń shyǵarmashylyq stılin unatpasa da, onyń óz joly bar ekenin moıyndaıdy:

«Bul – onyń kınosy. Onyń oılaý, seziný, daýlasý, qatelesý tásili. Al bul – onyń quqyǵy! Biz – qoǵam retinde, ony tyńdaýǵa, kelispeýge, pikir almasýǵa quqylymyz. Biraq... biraq, qarǵap, jappaı jabylýǵa haqymyz joq qoı!»

Jýrnalıs Tursynovtyń málimdemesin oqý aýyr ekenin jasyrmaıdy. Sebebi pikirine kelispeseń de, tipti ázilderin jattap alsa da, basty nárseni – rejıserdiń túńilýin túsinýge bolady deıdi.

«Ol shaǵym aıtyp otyrǵan joq, tek kýálik berip otyr. Adamdy mádenı ómirden, qoǵamdyq keńistikten birtindep, júıeli túrde qalaı yǵystyratynyn kórsetip otyr», – deıdi Sháripbaev.

Alaıda odan da qorqynyshty nárse – qoǵamnyń mundaı jaǵdaıǵa úırenip ketýi ekenin atap ótedi.

«Bireýdiń “meni elden qýyp shyqty” degen sózinen shoshymaıtyn boldyq. Ony jaı ǵana “taǵy biri eken” dep qabyldaımyz. Kóp oılanady, qatty sóıleıdi, efırge laıyq emes dep qoıa salamyz», – deıdi ol.

Aıan Sháripbaev qoǵamnyń ishki ózgerisin de synǵa alady. Onyń aıtýynsha, qoǵam jazýshylardy, rejıserlerdi, jýrnalıserdi, mýzykanttardy birtindep ómirden ysyryp tastaýdy qalypty úrdiske aınaldyrǵan.

«Biz óz adamymyzdy qorǵamaıtyn boldyq. Tipti daýlasýdyń ózinen qorqamyz – sebebi daý shynaıy pikir almasý emes, repressıaǵa sebep bolyp ketýi múmkin», – dep túıindeıdi jýrnalıs.

Onyń oıynsha, qazirgi bılik bul áreketterdi “únsiz”, “formaldy janjalsyz” jasaıdy – bul da júıeniń beıresmı, biraq salmaqty repressıalyq tetigine aınalǵan.