Múmkindigi shekteýli bolsa da, qoǵamymyzda on eki múshesi túgel adamnan artyq eńbek etip, óziniń erik jigerimen aınalasyna úlgi bolyp júrgen jandar jeterlik. Solardyń biri – Armangúl Bolatjan. Ol óziniń ereksheligine qaramastan talaı erekshe jandarǵa kómektesip, múmkindigi shekteýli balalardyń bilim alyp, damýyna jaǵdaı jasap keledi. 7 jasynda anasyz qalǵan keıipkerge múgedek degen dıagnoz qoıylǵan. Keıin araǵa 4 jyl salyp ol ákesinen de aıyrylady. Ol óziniń densaýlyǵyndaǵy kináratyna qaramastan ózin damytyp, ózgelerge kómek qolyn sozyp, ózi sekildi jandardyń kóńilin aýlap «Muzbalaq» qoǵamdyq birlestigin quryp, ómir úshin kúresip keledi. Armany da, maqsaty da taýdaı qyzben arnaıy suhbattasqan edik. Suhbat barysy qyzyǵýshylyǵymyzdy týdyrǵan múgedekterge arnalǵan "Muzbalaq" qoǵamdyq birlestigi jaıly órbidi.
– Qazirgi tańda sizdiń qurǵan qoǵamdyq birlestigińiz qandaı jumystar atqaryp jatyr?
– Qazirgi tańda «Muzbalaq» múgedekter qoǵamdyq birlestiginiń atqaryp jatqan jumysy óte kóp. Múgedek balalardy qoldaý, olarǵa tegin medısınalyq kómek uıymdastyrý, múmkindigi shekteýli balalardy qoǵamdyq ómirge beıimdeý, olardyń boıyndaǵy erekshe ónerin shyǵarý, qandaı da bir artyqshylyǵy bolsa ony kópshilikke tanytýdy maqsat etemiz.
Kóp jaǵdaıda erekshe balalardyń boıynda ózin erekshe etip kórsetetin kináraty bolǵanymen keıbireýiniń boıynda erekshe zeıini, qolynan keletin asa bir sheberligi nemese daryny bolady. Bizdiń maqsatymyz sol olardyń boıyndaǵy ereksheligin kórsete otyryp, qoǵamnan óz ornyn tabýyna atsalysý.
Bizde 3 jastan 18 jasqa deıingi mektepke daıarlyq synybyna baratyn jáne mektep jasyndaǵy balalardy qamqorlyǵymyzǵa alamyz. Olardyń mektepke barǵan kezde qatarynan qalyp qoımaýy úshin aldyn ala daıyndap, jazý syzýdy úıretemiz.
– Ómirbaıanyńyz týraly aıta ketseńiz, qalaı bilim aldyńyz?
– 1996 jyly Almaty oblysy Narynqol aýdanynda dúnıege kelgem. Ókinishke qaraı anam bosaný ústinde qaıtys bolǵan. Ákem 11 jasymda ómirden ozdy. Ákem meniń múmkindigi shekteýli bala ekenimdi 7 jasymda bildi. Ol 40 jasynda 5 qyzben qaldy. Er adam úshin áıelsiz ońaı emes. Ár otbasynda erekshe balalar dúnıege kele bermeıdi ǵoı. Kelse de kóp aıtyla bermeıtin ol kezde. Sol úshin ákeme qoldaý kórsetken jan az boldy. Ákem óziniń erte ketetinin sezgendeı edi. Meni psıhologıalyq turǵyda daıyndaı bastady. "Men ketip qalamyn" dep qulaǵyma quıa berdi. Meni solaı eseıtti.
Baýyrlarymnyń arqasynda, óz kúshimmen oqýǵa tústim, balalar úıine alyp ketse, ne bolaryn kim bilsin. Sodan beri talpynyp, eshkimge salmaq salmaýǵa tyrysyp kelemin.
Sosyn arnaýly mektep ınternatta bilim aldym. Keıin Abaı atyndaǵy ulttyq ýnıversıtetke túsip, býhgalter mamandyǵynda dıplom aldym. Elimizde múmkindigi shekteýli jandarǵa arnalǵan oqytý oryndary az. Keıingi 2 jylda ǵana ınklúzıv baǵdarlamalar, oqý oryndary men mektepterde ınklúzıvti kabınetter damyp kele jatyr.
Al bizdiń kezimizde, ıaǵnı 2014 jyldary, damymaǵan edi. Maǵan oqýǵa túsýge de qıyn boldy. Men qajet bal jınap, oqýǵa túseıin dep jatqanda "keshirińiz, bizdiń kabınetter múmkindigi shekteýli jandarǵa beıimdelmegen" degen jaýapty kóp estidim.
– Qoǵamdyq birlestik qurýǵa ne sebep boldy?
– Men kórgen qıyndyqty basqa múmkindigi shekteýli jandar kórmese eken degen oımen «Muzbalaq» múgedekter qoǵamdyq birlestigin qurǵan bolatynmyn. Olar ózin basqalardan kem sezinip synyp qalmasa eken dep tileımin. Óıtkeni erekshe jandardyń taǵdyry, densaýlyǵymen alysyp júrip, qoǵamda ózgelerge de, ózine de qolynan birdeńe keletinin, dáleldeı júrip ómir súrýi ońaı emes. Olar úshin ómirdiń árbir sáti úlken kúres.
Basqalar úshin dúkennen birdeńe satyp ákelý jaı ǵana eleýsiz áreket bolsa, múmkindigi shekteýli jan úshin dúkenge jetý, baspaldaǵymen kóterilip, qalaǵan nársesin alyp úıine aman-esen jetýi kóptegen qıyndyqtar men kedergilerge toly. Ómirdiń árbir sáti olar úshin kúres. Osy jolda ózimdi kóp izdedim, árbir nársege qol jetkizý ońaı bolmady. Báribir qoǵamda erekshelenip turasyń, basqalardyń bireýiniń aıaýshylyqpen, kelesi bireýiniń mensinbeýshilikpen qaraýynyń ózi ońaı emes.
Kómek surap kóptegen jerlerdiń esigin qaqtym. Sondyqtan osy joldyń ońaı emestigin túsingen soń «Muzbalaq» múgedekter qoǵamdyq birlestigin qurdym. Basynda 18 jasqa deıingi balalarmen ǵana jumys jasasam dep oılaǵam. Keıin ol oıymnan bas tarttym. Óıtkeni aramyzda eresek biraq kómekke muqtaj múmkindigi shekteýli jandar da kóp eken.
Olar bizdiń qoǵamdyq birlestigimiz arqyly em shara nemese qandaı da bir basqa qyzmet túrlerin ala almaǵanymen kelip aralasyp, basqalardan motıvasıa alýyna múmkindigi bar. Óıtkeni mundaı jandardyń aınalasymen aralasýy da ońaı emes.
Sondyqtan ózimen taǵdyrlas jan izdeıdi, aralasqysy keledi. Kóp jaǵdaıda erekshe jandarǵa motıvasıa jetpeı jatady. Óziniń múmkindigi shekteýli ekenin aldymen ózi moıyndap, artyq áreketsiz qalady. Al ózi sekildi bir jannyń talpynyp, áldeqandaı bir ispen aınalysyp jatqanyn kórý, úılenip otbasyn quryp, qolynan keletin bir isimen aınalysyp kásipke aınaldyryp jatqanyn kórýdiń jóni bólek.
Sondyqtan bizdiń birlestigimiz arqyly olar bir bir demep, aralasyp, bir-birin qoldaǵanyn qaladym. Osy oraıda aıta ketsem, mamandyq boıynsha jumys istegen joqpyn. Múmkindigim shekteýli bolǵan soń dıplom maǵan "jaı" kerek boldy. Kishkentaı kezimnen bireýge kómektesýim keregin, artymnan ergenderge demeý bolýym keregin sezetinmin. Bala kezimde kóp qıyndyq kórdim. Túrli ortalyqtarda dıskrımınasıaǵa ushyradym. Keı jerde dıagnozym kelmeı qabyldamady, keı jerde bala jastan qaralǵandardy qabyldap, meni qabyldamaı qoıatyn.
Osy oıdyń barlyǵy dıplomdy jınap qoıyp, múgedekterge arnalǵan qoǵamdyq birlestik qurýǵa yqpal etti. Múgedekterdiń qoǵamǵa beıimdelýi úshin mundaı qoǵamdyq birlestik, ortalyq kóp bola berýi kerek. Qoǵamnyń erekshe jandarǵa degen qamqorlyǵyna qaraı qanshalyqty azamattaryna qamqor ekenin baıqaýǵa bolady.
– Qazirgi tańda ınklúzıvti qoǵam qurý jolyndaǵy ózgeristerge kóńilińiz tola ma?
– Ras, ınklúzıvti qoǵam qalyptasyp keledi. «Kósh júre túzeledi» degendeı birte-birte erekshe jandarǵa jaǵdaı jasalyp jatyr. Bul proses uzaq bolsa da júzege asyp jatqany kóńil qýantady.
Múmkindigi shekteýli jan úshin jasalǵan árbir nárse olarǵa úmit syılaıdy. Emin erkin qozǵalýyna múmkindik beredi. Ýaqyt suranysymen qoǵamnyń árbir múshesine barlyq jaǵdaıy jasalǵan ınklúzıvti qoǵam qalyptasady dep úmittenem.
Qoǵamnyń betburysynyń ózi, múmkindigi shekteýli jandardyń máselesin memlekettiń umytyp ketpegenin kórsetedi. Osy oraıda elimizdiń ınklúzıvti qoǵam qurý jolyndaǵy talpynysyna qýanamyn. Degenmen aldaǵy ýaqytta jaǵdaı budan da jaqsara tússe nur ústine nur bolar edi.
– «Muzbalaq» ataýy qandaı shyqty?
– Muzbalaq búrkit tektes myqty qus. Ol – taýda da, qyrda da, muzda da aýa raıyn talǵamaı, ómir súre beretin, ólmeıtin erekshe qus. Maǵan kelgen balalardyń barlyǵynyń qanaty qataıyp, ýaqyt óte myqty tulǵaǵa aınalsyn degen nıetpen qoǵamdyq birlestigimizdiń ataýyn solaı qoıǵan edim.
Osy ómirden, osy qoǵamnan óz ornyn taýyp, basqalardan erekshelenbeı, tolyqqandy ózin osy qoǵamnyń bir múshesi sezinip ketsin degen oımen solaı yrymdadym. Meniń balalaryma osy myqty qustyń myqtylyǵyn berse degen tilekten týǵan ataý ǵoı.
«Muzbalaq» ortalyǵy tegin ortalyq, adamdardan eshqandaı qarajat alynbaıdy da, jınalmaıdy da, alaıda ortalyqtyń demeýshisi bar. Erekshe balalarmen jumys kezinde aıryqsha kóńil, ynta kerek. Olarmen jumys ońaı emes. Sondyqtan men mamandarǵa qatań qaraımyn. Balalarmen jumys isteı alatyn, ár balamen durys sóılese alatyn, túsinetin, ár balany óz balasyndaı jaqsy kórip, jaqyn tartatyn, mahabbatyn bere alatyn mamandardy ǵana alamyn.
Olarmen dóreki qarym qatynas jasalmaýy kerek. Erekshe balalar óte sezimtal bolyp keledi. Olar bárin kóredi, sezedi. Sondyqtan biz balalarǵa yńǵaıly orta jasaýǵa tyrysamyz.
Budan basqa, aı saıyn 20 otbasyǵa ortalyq atynan azyq-túlik sebeti taratylady. Barynsha aınalama qaıyrymdy, kómek qolyn sozýdy maqsat etken ómirlik ustanymym iske asyp kele jatqanyna qýanyshtymyn. Az azdan bolsa da, alǵa qadam basyp, ómirlik maqsattaryma jetip kele jatqanyma qýanamyn.
Negizi ortalyqty ashý ońaı bolmady. Qujattar jaǵynan zańgerlermen keńesý arqyly áreń ashtyq. Biraq sol tyrysqanymyzdyń arqasynda balalar tegin keledi. Al bul qoǵamymyz úshin óte qajetti qyzmet. Qazir massajdyń quny sharyqtap tur. Al keıbir otbasynda bir emes, birneshe erekshe bala bar. Olardy asyraý ońaı emes. Bul – meniń basymnan ótken jaǵdaı. Elimizdegi árbir erekshe balany batyr der edim. Olardyń árbir kúni kúres. Olardyń anasyna da qurmetim zor. Erekshe bala qınalǵan saıyn anasy odan eki ese qatty qınalady. Osy oraıda erekshe balalar úshin massajdyń mańyzy zor. Erekshe balalardyń bir qyzmetin tegin alýyna ortalyǵym arqyly yqpal etip otyrǵanyma qýanamyn.
– Bilim alý kezinde qıyndyqtar kezdesti me?
– Iá, bilim alý keziniń óz qıyndyǵy boldy. Ýnıversetten kirip shyǵýdyń ózi bir muń bolatyn. Barlyq jerde baspaldaqtarmen kóterilip túsý óte qıyndyq týdyratyn. Sol jaǵynan qoljetimdilik sezine almadym.
Bizdiń kezimizde ájethanaǵa kirip shyǵý, erekshe qajettiligi bar adamdarǵa baspaldaqtar máselesi óte qıyn bolatyn. Bilimdi laıyqty qabyldaý bar, al sol bilimge qoljetimdilik bólek másele bolatyn. Basqalardyń kirip oqyp, mıyna toqyp ketýi másele bolsa, bizge sol kabınetke qol jetkizý qıyn edi. Qazir endi kóp jerlerde bul másele sheshilgen.
Sondyqtan ózim qazir aınalamdaǵy erekshe balalarǵa aıtyp otyramyn. Senderdiń kezderiń óte yńǵaıly kez, bilim alyńdar, damyńdar, talpynyńdar. Basqalardan esh kem emessińder, sender úshin jaǵdaı jasalǵan dep otyramyn.
Tipti, mádenıet úıine barǵysy kelse de, konsert nemese kıno kórgisi kelse de pandýsy bar mekemeler qazir kóp. Múgedekterge arnalǵan taksıler bar. Oqý oryndary, sán salondarynda da erekshe jandardyń júris qozǵalysyna barynsha jaǵdaı jasalǵan. Olar arnaıy pandýstar kómegimen erkin kirip shyǵyp, ájethanaǵa barýyna nemese ózine kerekti nársesin satyp alýyna, qajetti qyzmetin de qoldanýyna bar jaǵdaı jasalǵan. Budan onshaqty jyl burynǵy kezben salystyrǵanda qazir múmkindik kóp.
– Qazirgi tańda qımyl qozǵalys kezinde qandaı qıyndyqtar bar?
– Búgingi tańda qımyl qozǵalysta aıtarlyqtaı máseleler joq. Osy kúnime shúkir. Biz erekshe bolyp týylǵannan keıin ár kúnimiz baqyt, jetistik. Óz basym qıynshylyqtarǵa moıymaýǵa tyrysamyn. Óıtkeni moınymda jaýapkershilik bar.
Qoǵamdyq birlestigimizge keletin balalarǵa úlgi, motıvator bolýym kerek. Sol balalar úshin áli kóp tirlikter jasaǵym keledi. Kóp nárse tyndyrǵym keledi. Sondyqtan densaýlyq jaǵdaıyma renish joq. Tek aldaǵy maqsattar men armandarymdy oryndaý jolynda júrmin.
– Elimiz qımyl qozǵalysy qıyn jandarǵa, múmkindigi shekteýli adamdarǵa qandaı kómek kórsetkenin qalar edińiz? Ne jetispeıdi?
– Elimiz múmkindiginshe ereksha adamdardyń suranysyn qanaǵattandyrýǵa tyrysyp jatyr. Degenmen keıde kózboıaýshylyq jaıttar az emes.
Máselen júrginshilerge arnalǵan aspaly kópirlerge lıft qoıyp qoıǵan. Biraq olar únemi istemeıdi. Tipti, sol kóp lıftterdiń salynǵaly istegenderin kórgen emespin. Biraq kópir qurylysyn josparlaǵanda aqsha bólindi ǵoı. Endeshe ol lıftter nege jaramsyz? Nege halyqqa qyzmet etpeıdi. İstemeıtin kópir lıftisiniń aqshasyn kimnen suraımyz? Osyndaı máseleler qadaǵalaýǵa alynsa eken.
Aıaǵy bar adam áıteýir baspaldaqpen shyqsa da joldyń arǵy betine ótedi. Al múmkindigi shekteýli arbada otyrǵan adam úshin baspaldaq alynbas qamal. Osyndaı nárseler qoljetimdi bolsa eken deımin. Múmkindigi shekteýli jandardyń baspanasynyń kezegi tezirek jyljysa eken, olardyń árqaısysynń óz páteri bolsa eken degen de armanym bar. Sondyqtan páter alý joldary jeńildetý keerk.
Sosyn bir atap óter jaıt, memleket tarapynan beriletin qolarbalardyń sapasyna kóńil tolmaıdy. Qazirgi tańda qolarbany berý merzimin azaıtý jóninde usynys jasap jatyrmyz. Iaǵnı, ony 5 jyl saıyn emes, 3 jyl saıyn aýystyryp turýǵa sóılesip jatyrmyz. Bizdiń bar ómirimiz sonyń ústinde ótetindikten olar sapaly bolýy kerek. 5 jyl ishinde arba kóp synady. Sosyn paıdalanýǵa jaramsyz bolyp qalady ýaqytyna jetpeı. Sosyn biz qozǵalyssyz qalamyz.
Múgedek ekenimdi 2 jyl saıyn dáleldep otyrý da óte yńǵaısyz. Eki jyl saıyn dárigerlerge baryp, analız tapsyrýym kerek. Onyń bárine ýaqyt pen shydam kerek. Tolyq jazylyp ketpeıtinim anyq qoı, endeshe ony jyl saıyn dáleldeı berip qaıtemiz?! Pandýstar da kóp jerde yńǵaısyz. Aty ǵana pandýs. Jergilikti jerdegi atqarýshy organdar óz aımaǵyndaǵy múmkindigi shekteýli jandardyń emin erkin qozǵalýyna jaǵdaı jasap, pandýstardy yńǵaıly etip jasasa eken. Osy bir jaıttar kóńil jabyrqatady.
– Bımen aınalysady ekensiz. Bul siz úshin hobbı me?
– Bı eń aldymen ózim úshin. O basta densaýlyǵymdy nyǵaıtý úshin bastap aınalysqan edim. Hobbı dep aıtsam da bolady. Múmkindigi shekteýli jandar túsinedi. Biz únemi qozǵalysta bolýymyz kerek. Denemizdi jattyǵý jaǵdaıynda ustaýymyz kerek.
Óıtkeni tolyqqandy jazylyp ketýimiz múmkin bolmaǵandyqtan árqashan aǵzamyz shynyǵyp júrýi kerek. Sondyqtan bı janymyz ben tánimiz úshin asa qajetti nárse. 2015 jyldan 2020 jylǵa deıin qolarba bıine qatystym. Keıin ýaqyt jetkize almaı toqtatyp, ortalǵymynyń damýy úshin bar kúsh jigerimdi jumsap kettim. Kezinde biraq bımen aınalysyp, baıqaýlarǵa da qatysqanbyz.
– Qandaı arman maqsatyńyz bar?
– Basty maqsatym «Muzbalaqty» úlken bir dárejege jetkizsem deımin. Sol jerdegi balalardyń úlken úlken jetistikterin kórip, ózim solarǵa motıvator bolsam eken degen armanym bar.
Erekshe jandar ózderiniń basqalardan esh aıyrmashylyǵy joqtaı sezinetin ortalyq ashqym keledi. Eń úlken armandarymnyń biri Mekkege barý. Sosyn kólik alsam deımin. Kólik bizdiń jaǵdaıymyzda maqtanysh úshin emes, eń aldymen qajettilik. Qazir osy arman jolynda júrmin.
– Osy jyldar ishinde memleket tarapynan qandaı qoldaý kómek kórdińiz?
– Ókinishke qaraı «Muzbalaqty» damytý úshin memleket tarapynan eshqandaı kómek alyp jatqan joqpyn. Demeýshilerdiń kómegimen, ózimniń qarajatymen múgedekter qoǵamdyq birlestigin damytyp kelemin.
Degemen qoǵamdyq oryndardaǵy jasalǵan jaǵdaı kóńil qýantady. Sondyqtan kópshilikke ortaq sondaı nárselerge jaǵdaı jasasa qalǵanyn ózimiz rettep alar edik.
Suhbattasqan Qýanysh ERMEKOVA
