Ekonomıka ósip jatqanymen, teńge baǵamy nege quldyraýda? Bul - qazir kóptiń kókeıinde júrgen saýaldardyń biri. 2025 jyly ulttyq valútamyz aıtarlyqtaı álsirep, sońǵy ýaqyttaǵy eń tómengi mejesine jetti. Ekonomıkalyq sarapshy Ernar Serik atalǵan jaǵdaıdy kezdeısoqtyq emes ekenin, kerisinshe sońǵy jyldary qordalanǵan, kúrmeýi qıyn birneshe faktordyń toǵysýynan týyndaǵanyn aıtady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Onyń eń bastysy – eldegi óndiristiń jańarýyna baılanysty syrttan ákelinetin ımporttyq qural-jabdyq pen tehnıkalarǵa suranystyń kúrt artýy.
"Búginde Qazaqstan ekonomıkasy qarqyndy damyp, ónerkásip oryndary jappaı jańǵyrý jolyna túsken. Bul oń úrdistiń teńgege aýyr soqqy bolyp tıýde, kerisinshe teris jaǵy da bar. Sebebi, óndiris oryndaryna qajetti zamanaýı qondyrǵylar men jabdyqtardyń deni shetelden jetkiziledi, al olar úshin tólemder negizinen dollarmen jasalatyny belgili. Bul óz kezeginde valúta naryǵyndaǵy dollar tapshylyǵyn ulǵaıtyp, teńgeniń baǵamyn tómendetýde. Máselen, osy jyldyń maýsym aıynda negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısıalar ishinde ımporttyq mashınalar men qural-jabdyqtardy satyp alýǵa ketken qarajat kólemi 652 mlrd teńgege jetken. Bul mamyr aıymen salystyrǵanda birden 47 paıyzǵa joǵary bolsa, byltyrǵy maýsymmen salystyrǵanda da ósim shamamen 35 paıyzdy qurap otyr. Al shilde aıynda bul kórsetkish 800-900 mlrd teńgege jetse, bul rekordtyq meje retinde tirkelmek. Iaǵnı, jyl sońyndaǵy dástúrli búdjet qarajatynyń jappaı ıgerilýin eseptemegende, bıyl jaz aılaryndaǵy bul jaǵdaı buryn-sońdy bolmaǵan aýqymdy kórsetkishke aınalyp otyr", - deıdi sarapshy.
Sondaı-aq Ernar Seriktiń aıtýynsha, ulttyq valútamyzdyń baǵamyn turaqty ustap turýǵa buryndary úlken septigin tıgizgen syrtqy saýdadaǵy oń saldo da sońǵy ýaqytta aıtarlyqtaı qysqarǵan.
"Ótken jylmen salystyrǵanda bıyl qańtar-mamyr aılaryndaǵy saýda balansynyń oń kórsetkishi 37 paıyzǵa tómendegen: 9,5 mlrd dollardan 6 mlrd dollarǵa deıin. Bul degenimiz, elge kiretin valúta kólemi azaıyp, syrtqa ketetin qarjy, kerisinshe artqan. Naqtyraq aıtqanda, eksport ótken jylmen salystyrǵanda 9 paıyzǵa tómendese, ımport 2 paıyzǵa ósip ketken. Mundaı jaǵdaıda elimizge dollar az kelip, kerisinshe syrtqa ketetin dollar kóbeıe túsetini aıtpasa da túsinikti", - deıdi ol.
Sarapshy taǵy bir faktor retinde memleket tarapynan bólinetin qarjylaı qoldaýlar men túrli áleýmettik, ekonomıkalyq baǵdarlamalar aıasynda ekonomıkaǵa teńgeniń kóptep quıylýyn ataıdy.
"Bul, árıne, ekonomıkanyń belgili bir salalaryn jandandyryp, ósimdi kúsheıtkenimen, ekinshi jaǵynan ishki naryqta artyq teńge kóleminiń artýyna ákelip otyr. Nátıjesinde, artyq teńgege ıe kásipkerler men qarapaıym halyq óz qarajatyna dollar satyp ala bastaıdy. Bireýi syrttan taýar satyp alsa, ekinshisi aldaǵy bolýy yqtımal devalvasıadan saqtanyp, shetel valútasyn jınaýǵa den qoıady", - deıdi maman.
Ol teńgeniń álsireýin el ekonomıkasy nasharlady dep jańylyspaý qajettigin de aıtady. Qazirgi másele – teńgeniń tapshylyqqa ushyrap, valúta naryǵynda usynystan suranystyń basym bolýynda. Qarapaıym tilmen aıtqanda, teńgeniń baǵasy da kez kelgen naryqtaǵy taýar sekildi suranys pen usynysqa táýeldi. Eger naryqta teńge kóp bolyp, dollar az bolsa, onda dollar baǵasy qymbattaı túsedi. Sondyqtan, valúta baǵamynyń qubylýyn áldebir jasyryn oıyndardyń nemese dúrbeleńniń nátıjesi dep túsiný qate. Bul - ekonomıkalyq zańdylyq.
Sarapshylardyń aıtýynsha, el ekonomıkasynyń ımportqa táýeldiligin tómendetý kerek. Ol úshin ishki óndiristi jandandyryp, ımportty almastyratyn otandyq ónimderdi kóbeıtýge basymdyq berilýi qajet. Biraq bul ońaı ári jyldam sheshiletin másele emes, uzaq merzimdi strategıalyq josparlar arqyly júzege asatyn dúnıe.
"Qysqa merzimdi sheshimderdiń biri – Ulttyq banktiń valúta baǵamyn retteýge arnalǵan qarjylyq quraldardy tıimdi paıdalanýy. Biraq, bul da máseleni túbegeıli sheshe almaıdy, tek ýaqytsha turaqtylyq beredi. Sondyqtan, el ekonomıkasyn qurylymdyq jaǵynan qaıta qarap, shıkizattyq baǵyttan bas tartyp, óndiristik-ónerkásiptik sektordy jedel damytýǵa kóshý qajet", dep sózin túıindeıdi ekonomıs.
Buǵan deıin saıtymyzda "Teńge bir apta boıy qunsyzdanýda". Ulttyq Bank basshysy únsizdikti buzyp, málimdeme jasady" degen maqala jarıalanǵan bolatyn. Sondaı-aq bizden "Amerıkalyq sarapshy Reseıge táýeldilik jaıyn qozǵap, teńge baǵamyna qatysty pikir bildirdi" degen materıalmen de tanysa alasyzdar.
