Ózbekstannyń shetelde qashyp júrgen oppozısıoneri Safar Bekjon[/caption]
Ózbekstanda opozısıa bar. Biraq «bar deıtinderdiń» bári qashqynda, qýǵynda júr. Shetelde turady. Al eldegiler qazirgi Kárimovtyń júıesine ishteı qarsy. Biraq qashyp kete almaǵasyn, oılaryn da ashyq aıta almaıdy. Biz Ózbekstandaǵy birqatar yqpaldy saıasattanýshylardy sózge tartýǵa tyrysqanymyzben másele Kárimovke tirelgende, at-tondaryn ala qashty. Aqyry Shveısarıanyń Lozanna qalasynda turatyn, ózbek oppozısıoneri, jazýshy, 4 jyl Tashtúrmede otyryp shyqqan Safar Bekjonmen baılanysqa shyqtyq.
– Bizge myna jaıt qyzyq bolyp tur. Siz budan eki jyldyń aldynda Jenevadaǵy Gúlnár Kárimovanyń úıine (zańsyz) basyp kiripsiz. Buǵan ne sebep boldy jáne ne ıtermeledi?
– Meniń Ózbekstannan ketkenime az da emes, kóp te emes, 17 jyl boldy. Osy on jeti jyl boıyna Shveısarıada turyp kelemin. Alaıda osy kúnge deıingi ómirim Ózbekstanmen tyǵyz baılanysty. Elde bolmasam da ol jaqtaǵy jaǵdaıdy jaqsy bilem, bárin baqylap otyramyn. Al Kárimovtyń qyzy irgedegi Jenevada quny 18 mln. dollar turatyn záýlim kotej turǵyzǵanyn estip zyǵyrdanym qaınady. Ol bul úıdi qalaı, qaı aqshasyna satyp aldy? Ózimniń saıtymda Gúlnárdiń halyqtyń qarjysyn ońdy-soldy shashyp júrgenin jazdym. «Áı, áli ókinesiń, sot aldynda jaýap beresiń», – dedim.
– Jaýap qatty ma?
– Ol bárin estip, bilip otyrdy. Biraq, tyńdaǵan joq, jaýap ta qatpady. Úıdi turǵyzǵany óz aldyna, onyń ishi-syrtyn árleýge taǵy birneshe mıllıon jumsaǵany anyq. Men shydadym. Kúttim.
[caption id="attachment_9683" align="alignright" width="448"]
Pýtınniń pármeni myqty...[/caption]
– Neni kúttińiz?
– Gúlnárdiń Shveısarıadaǵy dıplomatıalyq merziminiń aıaqtalýyn kúttim. Munyń merzimi tamyzda aıaqtaldy da (2013 jyly) Kárimovtyń qyzy shuǵyl jınalyp ketip qaldy. Onyń taıyp turǵany da tegin bolmapty. Shveısarıa prokýratýrasy úıdi tintýde eken. Biraz, zatqa mór basylǵan. Onyń ishinde úlken qyzyl seıf tur. Oǵan jolaǵam joq. Biraq, budan basqa da qundy zattar jetip artylady. Murajaıda turýy tıis zattardyń bárin osynnan kezdestirdim. Ataqty ózbek sýretshisi Shyńǵys Ahmarovtyń týyndylary da osy aradan tabyldy.
– Degenmen, siz úıge qymbat zattardy tamashalaý úshin kirmegen shyǵarsyz...
– Joq, árıne. Kárimovke qarsy turý ońaı deısiz be? Osy arada júıege qarsy shyqqandardyń basyn qosatyn keńse qurǵym keldi. Alaıda bul endi basqa áńgime. Meniń Shveısarıaǵa kelýim de tegin emes. Bul aradaǵy ózbek jemqorlarynyń bylyǵyn áshkerelegim keldi. Áshkerelep te jatyrmyn. Mysalǵa, qazir shveısarıalyq bankterde 700-ge tarta ózbek sheneýniginiń shoty bar. Talaı ózbek sheneýniginiń atyn atap, túsin tústep berer edim. Biraq, sizderde bul qyzyq bolmas.
– Ózińizdi opozısıada deısiz. Al elde jaqtastaryńyz bar ma?
– Ózbekstandaǵy ózin júıege qarsy sanaıtyn biraz adammen baılanystamyn. Biraq birgemiz dep aıta almaımyn. Eldegi «Birlik», «Erik» opozısıalyq partıalaryn qurýshylardyń biri boldym. Biraq, olardy qurtyp tyndy. Qazir Shveısarıada ornalasýǵa májbúr bolyp otyrǵan adam quqyǵyn qorǵaý uıymyn basqaramyn.
[caption id="attachment_9684" align="alignleft" width="290"]
Ákesine qarsy shyǵam dep úıqamaqta otyrǵan Gúlnar Karımova Islamqyzy[/caption]
– Sońǵy kezde Kárimovtiń komaǵa túskeni, jalpy densaýlyǵy nasharlap ketkeni jaıly aqparat jıilep ketti. Bul ony taǵynan taıdyrýdyń joly ma, álde Islam aka shynymen de hal ústinde jatyr ma?
– Islam álemindegi dıktatorlardy taǵynan taıdyrý qıyn. Olardan ólgende ǵana qutylamyz. Kárimov te dál osyndaı óz kreslosynda óletinderdiń biri. Jaraıdy, bul da qaýipti emes. Dıktator kúnderdiń-kúni óz oryntaǵyn bosatady, biraq budan júıe ózgere me? Júıe ózgermese ózbektiń jaǵdaıy odan ármen qıyndaı túsedi. Aıtalyq, ózbek prezıdentiniń ókshebasarlary dep júrgen 5-6 adam bar. Bular: UQQ (Ulttyq Qaýipsizdik Qyzmeti) basshysy Rýstam Inoıatov, ishki ister mınıstri Adham Ahmedbaev, qorǵanys mınıstri Qabul Berdıev, premer-mınıstr Shavkat Mırzıaev, qarjy mınıstri Rýstam Azımov. Bulardyń bári de Kárimov qalyptastyrǵan júıeniń ónimderi. Erteń ketken dıktatordyń ornyna onyń izbasarlary otyrsa jaǵdaı ózgeredi dep oılaısyz ba? Joq. Sosyn bulardyń barlyǵyn reseılik aqparat quraldary erekshe nasıhattap jatyr. Iaǵnı, Kárimten keıin Kremlge kerekti jáne onyń ornyn basýy múmkin tulǵalardy orys baspasózi áldeqashan tizimdep qoıǵan. Al biz bolsaq solardyń jeteginde júrmiz.
Jalpy dıktatýralyq bılikte ıdeologıa bolmaıdy. Kárimovtyń ózbek «Eýrazıalyq odaqqa qosylmaıdy, onyń óz joly bar» degeniniń bári bos sóz. Ol Reseıdiń adamy. Kópshilikti aldynda upaı jınaǵandy jaqsy kóredi. Ol qurǵan júıeniń músheleri derlikteı reseıshilder. Mysalǵa, qazir búkil eldi ýysynda ustap otyrǵan UQQ-nyń barlyq kadrlary mine, 24 jyl boıyna Reseıde daıyndalyp keledi.
– «Dıktatýralyq bılikte ıdeologıa bolmaıdy» degende neni meńzep otyrsyz?
– Mundaı júıe bir ǵana fılosofıaǵa, bylaısha aıtqanda korrýpsıa atty qaǵıdaǵa qurylady. Sondyqtan ózbek prezıdenti azamattyq, saıası, dinı, tipti ekonomıkalyq belsendiliktiń ózin júıege qaýip tóndiredi dep sanaıdy. Bul óz kezeginde tutas Orta Azıaǵa áser etip otyr. Kim ne dese de, Orta Azıanyń júregi – Ózbekstan. Muny ózim ózbek bolǵannan keıin aıtyp otyrǵan joqpyn. Batys ta, AQSH ta bizdi aımaqtaǵy negizgi memleket retinde qarastyrady. Endeshe qazirgi Kárimov júıese qulasa bul aımaqqa da áser etedi degen sóz. Ózbekstanda demokratıa bolmasa endeshe ol Qazaqstan da bolmaıdy. Negizinde demokratıa týraly aıtqanda bizdiń ıntellektýaldy áleýetimiz bar. Munyń bastaýyn Túrkistan opozısıasyn qalyptastyrǵan Mustafa Shoqaıdan alamyz.
[caption id="attachment_9685" align="alignright" width="289"]
Kárimovtyń qyzy[/caption]
– Kárimov tórtinshi ret prezıdent saılaýyna túskeli jatyr ǵoı...
– Iá, bul Ata zańdy belden basý. Áı, biraq ol eldiń pikirin eskersin be? Saılaýǵa opozısıanyń 9 ókili jáne taǵy 3 adam qatyspaq. Biz olardy «Kárimovtyń qýyrshaqtary» deımiz. Nege deısiz ǵoı? Óıtkeni, úsheýi de eldi Islam Kárimovke (!) daýys berýge úndep jatyr.
KSRO qulaǵannan keıin ózbek halqy óz-ózin izdeı bastaıdy, 70 jylǵa sozylǵan otarlaýdyń saldary qandaı bolǵanyn sezindi. Biraq bir nárse ózgergen joq. Bul – Islam Kárimov. Ol ári ateıs, ári komýnıs. Meniń bizde ıdeologıa joq degenim osydan shyǵady. Ózbekstannyń 90 paıyz turǵyny musylman. Al halyq qazir tolyqtaı ateısik memlekette ómir súrip jatyr. Budan 25-30 jyl buryn Orta azıada 100-ge jeter jetpes meshit bolypty, qazirgi bulardyń sany 10 myńnan asty. Endeshe ıdeologıany da osyǵan saı beıimdeý kerek edi ǵoı?
– Biraq sizder bılikke kelseńizder ne ónip, ne ózgerer edi?
– Meniń ustanym sizge qyzyq kórinýi múmkin. Men túrkistanshylmyn. Ózbekstandy órkendetetin birden-bir jol ol – Orta Azıa memleketterimen aradaǵy erkin saýdaǵa jol ashý dep bilemin. Osy aımaqty bir judyryqqa jumyldyrý, biriktirý. Onyń ortalyǵy Túrkistan bolsa qarsy emespin. Aldymen ekonomıkalyq birigý, keıinnen saıası ıntegrasıa júzege assa quptar edim. Sebebi, biz bir halyqpyz. Bizdiń dilimiz, dinimiz, dástúrimiz ortaq, tilimiz uqsas. Mysalǵa, baǵanadan beri siz ekeýmiz óz tilimizde sóılesip otyrmyz. Birden bolmasa da men sizdi, al siz meni túsinip otyrmyz ǵoı. Ustanymy meniń kózqarasymmen saı keletin úndesterim, jaqtastarym kóp. Eger bılikke kelsek, biz Orta Azıa keńistiginde Eýroodaqqa uqsas uıym qurýǵa umtylar edik.
– Áńgimeńizge, rahmet!
Suhbattasqan Dýman BYQAI
