«Tereń bilim – táýelsizdigimizdiń tiregi» dep Elbasy aıtqandaı, ár oqýshy bilimin odan ári joǵary oqý ornynda jalǵastyrý úshin, eń birinshi, synaqtan súrinbeı ótýi tıis. Ulttyq biryńǵaı testileýdiń ońaı bolmasy anyq. Bıylǵy Ulttyq biryńǵaı testileýdiń qanshalyqty ózgergeni jaıly Almaty oblysynyń Bilim basqarmasynyń basshysy Dáýren Júnisov egjeı-tegjeıli baıandap berdi.
– Dáýren Habdoldanuly, UBT-nyń ótý ýaqyty týraly, oblys boıynsha qansha túlek baq synaıtyn bolǵany jaıynda qysqasha aıta otyrsańyz.
– Bıyl UBT 15-ret ótetin bolady. 2004 jyldan bastap, 14 jyldyń ishinde oǵan 1 mln 600 myń oqýshy UBT-ǵa qatysyp, synaq tapsyrǵan. Bıylǵy synaq 2018 jyldyń 20-maýsymy men 1-shilde aralyǵynda oblys boıynsha 15 pýnktinde ótedi dep kútilýde. Aǵymdaǵy jyly oblys mektepterin bitirýshilerdiń sany 17033 oqýshyny qurap otyr. Olardyń 9752-i qazaq synybyn támamdasa, 1617-si orys tilinde bilim alǵan. Ulttyq biryńǵaı testileýge 11369 (66,7%) túlek qatysýǵa nıet bildirgen.
– UBT formaty qanshalyqty ózgerdi, test tapsyrýdyń jańa talaptary qandaı bolmaq?
– Jyldar óte kele testileý júrgizý tehnologıasy únemi jetildirilip otyrady.UBT formatynda aıtarlyqtaı ózgeris joq. Eń bastysy, bıylǵy jyly UBT formaty ózgertilmeıdi. Degenmen osy júıeni jaqsartý maqsatynda keıbir jańashyldyqtar engizildi. Aıtalyq, test suraqtary 50 paıyzǵa jańartylǵan.
Byltyr UBT formatynda úlken ózgerister bolǵan. 2017 jylǵa deıin UBT eki fýnksıany atqarǵan edi. Birinshisi, ol – mekteptegi qorytyndy atestattaý, ekinshisi, JOO-ǵa túsý. Bitirýshi túlekter byltyrǵy format boıynsha bilimderin synaıtyn bolady.
Iaǵnı bitirýshi túlek qaı tilde bilim alsa, sol tilde UBT tapsyrýy mindetti. Al jańa format boıynsha test tapsyrý tilin bitirýshiniń ózi tańdaıdy. Bıyl da bes pánnen bilimin synaıdy. Tek, Qazaqstan tarıhy, oqý saýattylyǵy, matematıka saýattylyǵy pánderinen mindetti, al eki pán beıindik pán bolyp tabylady.
Shyǵarmashylyq emtıhan tapsyratyndar tek oqý saýattylyǵy men Qazaqstan tarıhyn ǵana tapsyrady. Aıta ketetin másele, buryn ár pánnen 4 bal, beıindik pánderden kemi 7 bal jınaýy tıis bolsa, jańa format boıynsha ár pánnen kemi 5 bal, beıindik pánderden kemi 15 bal jınaýy kerek. Testileý bes pán boıynsha ótedi. Olar – úsh mindetti jáne eki beıindi pán. Barlyǵy 120 tapsyrma, al eń joǵary bal – 140.
Grant bólgen ýaqytta barlyq test tapsyrmasy boıynsha alynǵan bal esepke alynady. Esterińizde bolsa, buryn 125 tapsyrmanyń tek 100-iniń ǵana jaýaby esepke alynatyn. Shekti bal ózgermeıtin-di. Ulttyq medısınalyq jáne aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy joǵary oqý oryndarynda sáıkesinshe 65 jáne 60 bal. Basqalary úshin – 50 bal.
– UBT-ny aǵylshyn tilinde tapsyrý múmkindigi engizilgeni jaıly aıta ketseńiz.
– Byltyrǵy jyldan beri UBT-ny aǵylshyn tilinde tapsyrýǵa kóp ótinishter túsken. Bıylǵy jyly UBT-ny aǵylshyn tilinde tapsyrýǵa múmkindik jasalynyp, test suraqtary daıyndaldy. 250-ge jýyq oqýshy UBT-ny aǵylshyn tilinde tapsyrýǵa ótinish bildirip otyr. Eshqandaı jeńildik berilmeıdi.
Byltyr Almaty oblysynda 14 286 túlek mektep bitirip, sonyń 590-y «Altyn belgi» tósbelgisine, 528 túlek úzdik atestatqa ıe bolsa, bıylǵy kórsetkish boıynsha «Altyn belgige» – 82 túlek, úzdik atestatqa 40 oqýshy úmitker.
– Respýblıkalyq búdjetten qansha grant bóliný josparlanyp otyr?
– Respýblıkalyq búdjetten ótken jyly 34907 bilim berý granty bólinse, oblys boıynsha joǵary oqýǵa túsken 8361 túlektiń 3864-i bilim grantyna ıe boldy. 2017 jyldan bastap jergilikti búdjet esebinen óńirge qajetti mamandyqtarǵa 100 grant bólindi. Iaǵnı pedagogıkaǵa – 83, agrarlyq salaǵa – 8, medısına – 7, halyqaralyq qatynastar – 1, estrada óneri – 1.
2018 jyly respýblıkada qosymsha 20 myń grant bólinedi, onyń ishinde 11 myń grant tehnıkalyq mamandyqtardyń enshisinde.
– Tórt jyl memlekettik ýnıversıtette aqysyz bilim alǵan bilimger JOO bitirgennen keıin úsh-bes jyl aralyǵynda mindetti túrde grant aqysyn óteýge mindetti me?
– Jergilikti búdjetten grant óńirge qajetti mamandyqtarǵa bólinedi, oqýyn aıaqtaǵan maman grant bólgen jergilikti jerde bes jyl jumys isteýge mindetteledi. Al respýblıkalyq grantpen bitirgenderge shekteý qoıylmaıdy.
– Dáýren myrza, elimizde qandaı salaǵa kásibı kadrlar tapshy?
– Buryn kóshtiń basyn quqyqtaný, esep jáne aýdıt mamandyqtary bermeı kelse, qazir «qara» jumysqa qyzyǵýshylyq artqan. Birinshi orynda emdeý isi men bastaýysh synyptarǵa bilim berý qyzmetteri tur. Quqyqtaný úzdik úshtikke kirgenimen, ony tańdaǵan jastar bes jyl burynǵy kórsetkishke qaraǵanda eki ese az. Esep jáne aýdıt salasy boıynsha da jaǵdaı osyndaı. Al avtokólikterge qyzmet kórsetý, jóndeý jáne paıdalaný
mamandyǵy suranysqa ıe bestikke enip otyr. Shamasy, tańdaýy keńsede otyratyn «taza» qyzmetke túskenderdiń jumys tappaı tentirep júrgenderin abıtýrıentter túsinse kerek. Tańnan keshke deıin keńsede otyrý endi sánde emes.
– Áńgimeńizge raqmet!
Baljan Qaıratqyzy, Almaty oblysy.
