Bul suhbatta Pavlodar oblysyndaǵy Máshhúr Júsip meshitiniń naıb ımamy Ashat Ótepovpen tildestik. Ol radıkaldy dinı aǵymdarmen kúrestiń naqty joldary týraly áńgimelep berdi. Imam teris baǵytqa túsip ketken jandarmen jumys júrgizý tájirıbesin, meshit ishinde olardyń áreketine tosqaýyl qoıý joldaryn, sondaı-aq din men dástúrdiń úılesimin saqtaý jónindegi ustanymyn da túsindiredi. Sonymen qatar jastardy teris aǵym yqpalynan qorǵaýdyń mańyzyn atap, dinı turaqtylyqty saqtaý jolynda memlekettiń rólin de qozǵaıdy.
– Ashat ustaz, sońǵy kezde meshitterde jalǵan dinı aǵym ókilderi jıi kezdesedi degen pikir bar. Bul qanshalyqty shyndyqqa janasady?
– Iá, ondaı jaǵdaılar múlde joq dep aıtýǵa bolmaıdy. Sırek bolsa da, kezdesip turady. Ásirese, dinge endi bet burǵan jastar arasynda túrli jalǵan senimge arbalǵandar baıqalady. Olar meshitke aldyn ala qalyptasqan túsinikpen, daıyn ıdeologıamen keledi. Ózderin ǵana «aqıqat jolyndamyz» dep eseptep, ımamdardyń sózin qabyldamaıdy, dinı bilimdi tek óz sheıhtarynan alý kerek dep sanaıdy. Meshittegi ýaǵyz-nasıhat jumystaryn, halyqqa dindi jetkizý tásilderin jańalyq, ıaǵnı «bıdǵat» dep kóredi. Munyń bári – dinniń shynaıy mánin burmalaý.
– Olar meshitke qalaı enedi? Álde, sizderdiń nazarlaryńyzdan tys qalyp qoıa ma?
– Olar kóbine ınternet arqyly teris baǵyttaǵy ýaǵyzdarǵa tap bolyp, soǵan boı aldyryp keledi. Qoǵamda, ásirese jastar arasynda dinı saýattylyqtyń tómendigi – osyndaı jaǵdaılarǵa jol ashyp otyr. Biraq meshit – kez kelgen adam kelip, suraq qoıyp, bilim ala alatyn ashyq oryn. Sondyqtan biz olardy qýyp shyǵa almaımyz. Kerisinshe, sóılesip, túsindirýge tyrysamyz. Keıde osyndaı baǵyttaǵy azamattar meshitke kelip, dinge jańadan bet buryp júrgen jastarmen sóılesip, ózderiniń túsinigin tyqpalaýǵa tyrysady. Bul – óte qaýipti. Biraq, Allaǵa shúkir, ondaı jaıttar sırek. Imamdar árdaıym jamaǵattyń arasynda júredi, baqylaýda ustaıdy. Dástúrli dinimizdi barynsha nasıhattap, jamaǵatty durys joldan taıdyrmaýǵa kúsh salady.
– Jat aǵym ókilderin syrt kelbeti, ıaǵnı kıim kıisi, júris-turysy arqyly ajyratýǵa bola ma?
– Keıbir syrtqy belgileri bar. Mysaly, qysqa shalbar kıip, uzyn saqal qoıyp júredi. Biraq basty aıyrmashylyǵy – olardyń ımamdarǵa, meshitke degen kózqarasynda. Olar meshit ımamdaryn «adasýshylar» dep aıyptaıdy. Qazaqtyń dástúrlerin – betashar, tusaýkeser, sálem salý sıaqty ádetterin sharıǵatqa qarsy dep esepteıdi. Alaıda, biz bilemiz – bul dástúrlerdiń túbinde ıslamǵa qarsy eshteńe joq, sharıǵattyń qaǵıdattarymen astasyp jatyr. Sálem salý – qulshylyq emes, úlkenge qurmet dep bilgen jón. Biraq olar bárin ústirt túsinedi. Mundaı kózqaras din men ulttyq bolmysty bir-birine qarsy qoıýǵa ákelip soqtyrady.
– Ashat ustaz, ondaı adamdarmen meshit ishinde qandaı jumys júrgiziledi?
– Eń birinshi kezekte túsindirý sharalaryn qolǵa alamyz. Biz olardy kinálaýdan buryn, sóılesip, sabyrmen durys baǵytqa burýǵa tyrysamyz. Jastarmen jeke-jeke sóılesemiz. Namaz qalaı oqylady, dinı bilimdi kimnen alý kerek – sonyń bárin naqtylap, túsinikti tilmen jetkizemiz. Kóp jaǵdaıda olar alǵashynda tyńdaǵysy kelmeıdi. Biraq birte-birte oılanyp, durys baǵytqa bet buratyndary da bolady.
Al keıbireýi óz ustanymynda qalyp, meshitke kelýdi doǵarady. Degenmen, ımam retinde biz eshkimnen úmit úzbeımiz.
– Sizdiń tek meshitte emes, túzetý mekemelerinde de dáris oqıtynyńyzdan habardarmyz. Bul qandaı jumys?
– Iá, men teolog retinde apta saıyn túzetý mekemelerine baryp turamyn. Onda destrýktıvti aǵymdardyń jeteginde ketip, qylmys jasaǵan nemese tergeý ızolátorynda otyrǵan adamdarmen kezdesemiz. Olardyń kóbi shyn nıetimen izdenip, shynaıy ıslamdy túsinýge tyrysady. Biz olarǵa ıslamnyń mánin, sabyr men meıirimdilikti túsindiremiz. Bul ońaı jumys emes. Keıde bir adammen jyldap jumys isteýge týra keledi. Sebebi bul – júrekpen, sana-sezimmen júrgiziletin sharýa. Eńbegiń birde aqtalyp jatady, birde sózimiz dalaǵa ketkendeı kúı keshemiz.
– Sonda bul tek ımamdardyń ǵana mindeti emes qoı?
– Árıne. Bul – keshendi jumys. Mundaı adamdarmen jumys isteýge teologtar, dintanýshylar, psıhologtar, ýchaskelik ınspektorlar, tipti memlekettik organdar birigip qatysady. Ár adamnyń ómirlik tarıhy ártúrli. Bireý otbasyndaǵy qysymnan, endi biri áleýmettik qıyndyqtardan bul jolǵa túsedi. Sondyqtan ońaltý prosesi de ár adamǵa jeke tásilmen jasalady. Bul bir tabletka iship jazylyp ketetin nárse emes. Munda din isteri basqarmalary men arnaıy ońaltý ortalyqtary da úlken ról atqarady.
– Radıkaldy kózqarastar nege sonshalyqty qaýipti dep oılaısyz?
– Óıtkeni, kez kelgen aǵym – qoǵamdaǵy birlikke, memlekettiń turaqtylyǵyna tikeleı qaýip tóndiredi. Olar tózimsiz, ózge kózqarasty moıyndamaıdy. Qoǵamda jik týdyryp, alaýyzdyqqa alyp keledi. Búginde álemniń ár túkpirinde bolyp jatqan dinı qaqtyǵystardyń astarynda dál osyndaı kózqaras bar. Sondyqtan Qazaqstanda dinı turaqtylyqty saqtaý – basty mindet. Memleket bul baǵytta naqty ári úlken jumys júrgizip jatyr. Imamdarǵa qoldaý kórsetilip, túsindirý sharalary kúsheıtilýde.
– Qazaqstan qandaı dinı baǵytty ustanady?
– Qazaqstan – dástúrli ıslam jolyn ustanatyn el. Biz Hanafı mazhabyn, sýnnıttik baǵytty ustanamyz. Bul – ata-babalarymyzdyń amanaty. Abaı, Shákárim, Mashhúr Júsip sıaqty oıshyldarymyzdyń ilimi osy jolmen astasyp jatyr. Bizdiń halqymyz eshqashan dindi qataldyqpen emes, baıyppen, sabyrmen, adamgershilikpen ustanǵan. Biz osy joldan aınymaýymyz kerek.
– Internettegi dinı aqparattarǵa qatysty ne aıtasyz?
– Bul – qazirgi zamannyń eń úlken máseleleriniń biri. Jastar kóp jaǵdaıda dinı bilimdi ınternetten alady. Biraq, ókinishke qaraı, ol jerde jalǵan ýaǵyzshylar óte kóp. Sondyqtan biz adamdardy dinı aqparatty tek senimdi kózderden alýǵa shaqyramyz. Eń durysy – meshitke kelip, ımamnan suraý. Ol – qaýipsiz ári durys jol.
– Sońǵy suraq: jastarǵa qandaı keńes berer edińiz?
– Jastarǵa aıtarym – dinı izdenisti durys jerden bastańyzdar. Internettegi birinshi kezikken beınege, kez kelgen ýaǵyzshyǵa sene berýge bolmaıdy. Senimdi aqparatty ımamnan, meshitten alyńyzdar. Eń bastysy – óz sanańyzdy taza ustańyz. Din – júrektiń isi. Ol – adamdy jaqsylyqqa, keshirimge, parasattylyqqa tárbıeleýi kerek. Biz din arqyly jik salýdy emes, birigýdi úırenýimiz kerek.
– Áńgimeńizge rahmet!
