Ǵalym BOQASH, shyǵystanýshy
Keıde tanys hám beıtanys jurt meni «Batysty tym kóp áspetteıdi» dep sógip jatady. Ondaı kezderi kóp daýlaspaımyn, óıtkeni elimizdegi kópshiliktiń ózim qusap Shyǵysty da, Batysta da sharlaý múmkindigi joq ekenin, sol sebepti salystyrý qabileti nasharlap, tańdaý haqynan aıyrylǵanyn jaqsy túsinemin. Sonda da ara-tura áskerı lager men túrme mentalıtetinen, vertıkaldyq kollektıvızmnen ada basqa álemniń baryn eń quryǵanda bilip otyrsyn dep keıbir jaıttardy eriksiz jazam.
Bes jyl buryn bes-aq aılyq kenje qyzymyz Almatydaǵy balalarǵa arnalǵan aýrýhanalardyń birindegi nevrologıalyq bólimniń reanımasıasyna tústi. Emshektegi balamen birge jatqyzbaq túgili dárigerler sheshesin palataǵa jolatpaı qýdy. 24 saǵat aýrýhanadan ketpeı qoıyp, naqty qandaı em-dom jasap jatqanyn, medısınalyq qorytyndy men dárilerdiń quramyn tyqaqtap suraǵanymyzdan qaýiptendi me, birneshe kúnnen soń qyzymyzdyń qasynda kúnine bir-eki saǵattaı otyrýǵa ruqsat etti. Alty oryndyq reanımasıa palatasyna 12 tósek qoıylǵan. On eki balanyń eń kishisi - bizdiń qyzymyz, eń úlkeni birneshe kún buryn mıyna operasıa jasalǵan 16 jastaǵy bir ul jáne bir qyz. Dúıim jurttyń aldynda medbıkeler dóreki túrde astylaryn aýystyryp, dáretterin alǵanda qansha yńqyldap aýyryp jatsa da, beıshara jasóspirimderdiń betteri qyzaryp shyǵa keledi. Qyzymnyń es bilmeıtin shaqta aýrýhanaǵa túskenine táýbe aıttym. Óıtkeni bes-alty jastaǵy balalar qol-aıaq tamyrlaryna salynǵan sıstemany, abajadaı eski ilgishterdegi qumyralar men tútikterdi kórip, bir-biriniń bastaryndaǵy tańǵyshty baıqap shoshyp shyńǵyryp jylaıdy. Dál dıagnoz qoıylmaǵandyqtan qaıta-qaıta pýnksıa jasatyp, narkozben tomografıaǵa túsip júregi ushqan balalar selk-selk etedi. Birin-biri ástin-ástin oıatyp jiberedi. Kádimgi aq jaımany jyrtyp, jip etip, qol-aıaqtaryn sonymen temir tósekke tańyp tastaǵan. Arasynda operasıadan endi ǵana shyqqandary bar. Aıqaı-shýdan kishkentaı qulaqtary tunǵan álsiz qyzym kózin ile almaı qınalyp jatyr. Esik jaqta otyrǵan kezekshi dárigerge shúıliktim: «Mynaý kádimgi tozaq qoı. Túrmeniń kamerasynda mundaı azap bola bermeıdi. Nege reanımasıany bir oryndyq palatalarǵa aınaldyrýdy talap etpeısizder?». Sonda álgi dárigerdiń maǵan aıtqany: «Oı, bulardyń jylaǵanyna nazar aýdarmańyz. Emdelgisi kelmeı qasarysyp minez kórsetip jatqandary ǵoı. Biri jylasa, qalǵandary sony qoldap shyǵa keledi. Muny «detskaıa solıdarnost» dep aıtady». Kózinde meıirim men aıaýshylyqtyń taby da joq. Aýzym ashylyp qaldy. Bar bolǵany: «Tek tap kúresi – «klassovaıa borba» ǵana jetpeı tur eken onda» dedim. Sol kezde postsovettik elderde tek qana azamattyq óndiris emes, azamattyq medısınanyń da joq ekenine birjola kózim jetti.
«Mynaý kádimgi tozaq qoı. Túrmeniń kamerasynda mundaı azap bola bermeıdi. Nege reanımasıany bir oryndyq palatalarǵa aınaldyrýdy talap etpeısizder?». Sonda álgi dárigerdiń maǵan aıtqany: «Oı, bulardyń jylaǵanyna nazar aýdarmańyz. Emdelgisi kelmeı qasarysyp minez kórsetip jatqandary ǵoı. Biri jylasa, qalǵandary sony qoldap shyǵa keledi. Muny «detskaıa solıdarnost dep aıtady». Kózinde meıirim men aıaýshylyqtyń taby da joq. Aýzym ashylyp qaldy.
[caption id="attachment_8428" align="alignleft" width="369"]
Qyzymyz úshke tolǵanda Londondaǵy balalar aýrýhanalarynyń birinde kúrdeli operasıa jasatqyzdyq. Aýrýhanany alǵash kórgenimde ańyryp turyp qaldym. [/caption]
Qyzymyzdy shetelde emdeýge alyp ketkenshe sol aýrýhananyń qabyldaý jáne reanımasıa bólimderine búıirden kiretin qupıa podezderdiń qabyrǵalaryndaǵy jazýlardy oqyp ábden kúızeldim. Balasy aýyrǵan ata-anaǵa qylmysker qusap qaraıtyn, al aýrý bala tutqynyna aınalatyn mundaı mekemelerdiń tanys-tamyr arqyly jasyryn kiretin osyndaı podezderindegi qabyrǵa - kásipqoı jýrnalıs, ıa jazýshy úshin taptyrmas taǵdyr taqtasy dese bolady. Otyratyn oryndyǵy da joq mundaı podezderde aıazda dirdektep, ystyqta shyjyp turyp, perzentinen aıyrylǵan ata-ananyń sońǵy sáttegi Qudaıǵa jalbarynýy, qarǵysy, kúıinishi; balasyn myna tozaqtan alyp shyqqan ata-ananyń qýanyshty sózderi - qysqa ǵana, biraq qudyretti emosıalyq reńkpen tańbalanǵan.
Sol qyzymyz úshke tolǵanda Londondaǵy balalar aýrýhanalarynyń birinde kúrdeli operasıa jasatqyzdyq. Aýrýhanany alǵash kórgenimde ańyryp turyp qaldym. Alyp shyny qabyrǵaly uzyn hol ortasynda tizilgen pálmalar, birinshi qabat tolǵan qyzyldy-jasyldy dúken, pasıentterdiń týystary as-sý ishetin restorandar men kafeler, tipti kıim dúkenderine deıin bar. Ár qabatynyń óz ataýy bar, mysaly Orman qabaty, Savanna qabaty, Arktıka qabaty jáne Jaǵajaı qabaty degen sıaqty. Ár bólimniń jáne óz ataýy bar, mysaly Arystandar bólimi, Kesirtkeler bólimi, Pıngvınder bólimi jáne Teńiz tasbaqasy bólimi degendeı. Ár qabat pen ár bólim óz ataýyna saı óte kóńildi bezendirilgen. Qyzymyz Savanna qabatyndaǵy Túıeler bólimine túsipti. «Nege neırohırýrgıa bólimi» dep aıtpaısyzdar dep surasam, «Ata-analar men balalarǵa olaı izdeý yńǵaısyz ǵoı, óıtip tek dárigerler óz aramyzda aıtamyz» dedi. Jalpy palatada qyzymyzben qalýǵa ruqsat etip qana qoımaı, MİNDETTEDİ. «Balanyń tez jazylýy úshin ata-anasynyń qasynda bolýy shart» dedi. Jalpy palatada bala-pasıenttiń eki týysyna deıin qasynda qalýyna bolady, al operasıadan keıingi reanımasıalyq palatada sheshesi MİNDETTİ túrde birge túneıdi. «Balańnyń múgedek bolatynyn bilesiń be? Qasyq ustaı alsa shúkir aıtasyń» dep dúńk etkizip, baǵjıyp qarap otyratyn sovettik áskerı dáriger munda joq. Ata-ananyń kóńili - Batys aýrýhanalarynda eń qymbat nárse. «Múgedek» degen sózdi múldem qoldanbaıdy. «Oı, ata-analar, sender asyryp aıtasyńdar» dep kóp eshnárse suramaı, óz qorytyndylaryn sot úkimi qusap oqyp júre beretin dárigerlerge úırengen basymyz balanyń aýrýy týraly Londonda alǵashqyda ashylyp sóıleı almadyq. Sol kezde ulybrıtanıalyq dárigerimiz: «Biz úshin árbir syrqat bala týraly negizgi málimet kózi - burynǵy emdeýshi dárigeri emes, onyń ata-anasy. Óıtkeni balasynyń densaýlyǵy úshin ata-anasy eń qundy, eń senimdi aqparat beredi» dedi. Dárigerlerdiń eń áýeli balanyń ata-anasyna senetinine keıin ábden kózimiz jetti. 24 saǵat quraq ushyp turatyn, balasy jylap uıyqtaı almaǵan anaǵa tańǵy asyna deıin ákelip beretin medbıkelerdiń meıirimin bylaı qoıyńyz, meni eń qatty qaıran qaldyrǵany - jıyrmashaqty mýzykalyq aspabyn aǵash arbasyna salyp alyp, ár balanyń palatasyna kirip, ózine tanys ulttyq mýzykasyn oınap, kóńilin kóterip júrgen jigit boldy. Ol da dáriger bolyp esepteledi eken. Kenje qyzymnyń mýzykalyq qabiletine erekshe qaıran qalyp júrdi. Óıtkeni óz jasy úshin tym kúrdeli shyǵarmalardy jaqsy kóretin bolyp shyqty:) Qyzymyz qazaqsha áldı áýenin, Besame Mýcho men Nora Djonstyń blúzderin estise, qalaı aýyryp tursa da, bar tisin kórsetip kúletin. Balalardyń kóńilin aýlaý úshin aýrýhana arnaıy kúshik ustaıdy eken. Álgi kúshikti jetektep kúnde palata aralatady, balalar basynan sıpap jetisip qalady. Álıa Almatyda kórmegen halal tamaqty London aýrýhanasynda ishti. Halal asy joq menú bolmaıdy.
Dárigerlerdiń eń áýeli balanyń ata-anasyna senetinine keıin ábden kózimiz jetti. 24 saǵat quraq ushyp turatyn, balasy jylap uıyqtaı almaǵan anaǵa tańǵy asyna deıin ákelip beretin medbıkelerdiń meıirimin bylaı qoıyńyz, meni eń qatty qaıran qaldyrǵany - jıyrmashaqty mýzykalyq aspabyn aǵash arbasyna salyp alyp, ár balanyń palatasyna kirip, ózine tanys ulttyq mýzykasyn oınap, kóńilin kóterip júrgen jigit boldy.
[caption id="attachment_8427" align="alignright" width="374"]
Ushyp-qonyp júrgen sol bir asyl medbıkelerden aılyqtaryn surasam, Eýropadaǵy ortasha ǵana jalaqy. Keıbiriniki 1500 dollar shamasynda. Dárigerler álbette áldeqaıda kóbirek alady. Aqsha, ıa syılyq dámetý degen densaýlyq saqtaý júıesine ǵana emes, mentalıtetterine múldem jat qubylys.[/caption]
Operasıa bolatyn kúni palatadan alyp ketýge kelgen «medata» (jasy alpystyń ortasyndaǵy aǵylshyn aqsaqal) qyzymyzdy bar ónerin salyp kúldirýge tyrysty. Qabaǵy kirtıip turǵanyn baıqap, «Qap-aı, á! Operasıa aldynda balalardyń báriniń kóńilin kóterip jiberýshi edim. Myna qyzym meni jatyrqap tur-aý» dep kádimgideı muńaıdy da, «Taptym!» dedi. Sosyn almaly-salmaly protez tisin tilimen alǵa ıterip turyp ashyp qalyp saq etkizip edi, qyzymyz myrs etip kúlip jiberdi. Ony kórip álgi atasy máz boldy. Operasıa bólmesine Álıaǵa kádimgi hırýrgtiń kıimin kıgizip qyzymyzben qosa kirgizdi. «Áıtpese bala qorqady, sol sebepti anasy da hırýrgtermen birdeı kıinip kórinsin. Hanıfa, qarashy mamań da biz qusap kúlkili kıim kıip alypty. Sırk sıaqty, á?» dep jatyr qaýqyldasyp. Uıyqtatý úshin narkozdy betine maska jaýyp ıiskete salady eken, sol sátte hırýrgtermen birge qyzymyzdyń kóńilin aldarqatyp turǵan aǵylshyn medbıke qyz «Maskany kıgizbeı tura turyńyzdar!» dep kilt toqtatty da, aýyzǵy bólmege baryp óziniń qol sómkesindegi raıhan gúliniń jupary bar vazelın ákelip maskanyń ishine jaqty. «Narkozdyń ıisi nashar, eger sol ıisten shoshyp, titirkengen kúıde uıyqtap ketse, keıin operasıadan soń jylap oıanady. Endi jaqsy boldy, qyzymyz raıhan gúlin túsinde kórip kúlip oıanatyn boldy» dedi. Osy sózdi estigenimde qansha qatty bolsam da, kóńilim bosady. Ulybrıtanıalyq medısına qyzmetkerleriniń jańa tehnologıany ıgerý deńgeıine, dıagnoz dáldigine, úzdik emdeý jáne kútip-baǵý tásilderine ǵana emes, eń áýeli adamgershilikterine razymyn. Ushyp-qonyp júrgen sol bir asyl medbıkelerden aılyqtaryn surasam, Eýropadaǵy ortasha ǵana jalaqy. Keıbiriniki 1500 dollar shamasynda. Dárigerler álbette áldeqaıda kóbirek alady. Aqsha, ıa syılyq dámetý degen densaýlyq saqtaý júıesine ǵana emes, mentalıtetterine múldem jat qubylys. Eń bastysy - kez-kelgen ulybrıtanıalyq pen sol elde alty aıdan artyq ýaqyt qalýǵa ruqsaty bar sheteldik mundaı mekemelerde tegin emdeledi. Bul dárigerlerdiń operasıadan keıingi reabılıtasıa kezindegi járdemi úshin mıllıon sóz jazsam da, jetkize almaıtyn alǵysym zor.
Munyń bárin tizip jazyp otyrǵan sebebim - qazaq atam «kóp jasaǵannan emes, kóp kórgennen sura» degen. Jabdyǵy bar, mamany joq, jyp-jyltyr bes-alty reabılıtasıa men medısınalyq ortalyqty bas qalaǵa salyp qoıyp, qalǵan aımaq sarylyp kezek kútken halimizdi ózgelermen salystyraıyq. Sosyn órkenıetti túrde haqymyzdy talap ete bileıik. Almaty ákimdiginde jumys istep júrip bul soraqy ahýaldy osy medısına salasyndaǵy áriptesterimmen talaı talqylaǵam. Bári aınalyp kelgende áskerı dıktatýralyq rejımde qurylǵan, áskerı mentalıtetti, áskerı medısına kemshilikterine baryp tireledi. Barlyq salaǵa tán tanys ahýal ǵoı. Dál Londondaǵy sıaqty aýrýhana salyp, sońǵy qural-jabdyqtarmen toltyryp, qabyrǵalaryn qyzyldy-jasyldy etip boıap qoıýǵa munaıly aqshamyz jetedi. Biraq áskerı lager tártibi men vertıkaldyq kollektıvızm týdyrǵan qatygez mentalıtetten jáne jemqorlyqtan arylýǵa óremiz jetpeı tur. Qazirgi basty armandarymnyń biri - Qazaqstanda da shynaıy azamattyq medısına prınsıpterine negizdelgen balalar aýrýhanalary qurylyp, myńdaǵan ata-ana men balanyń kóz jasy qurǵasa deımin.
Áli de «Nemenege maqtaı beresiń sol Batysty?» degińiz kelip otyr ma?
«Facebook»-tegi paraqshasynan alyndy
