Ótken jyly Qazaqstanda eki jańa mereke – Analar kúni jáne Ákeler kúni bekitildi. Ákeler kúni 18 maýsymǵa sáıkes keledi, al analar kúni mamyrdyń ekinshi jeksenbisinde toılanady. Bul mańyzdy sharalardyń áleýmettik ári resmı maqsaty da aıqyn – otbasy ınstıtýtyn memleket tarapynan qoldaý.
Rasynda, memleket el ishindegi otbasylardy qoldaý sharalaryn qabyldamaıdy dep aıtýǵa bolmaıdy. Óıtkeni, 2022 jyly ǵana Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy otbasy jáne genderlik saıasattyń 2030 jylǵa deıingi tujyrymdamasy jańartyldy. Onymen qosa, barlyq óńirlerde otbasyn qoldaý ortalyqtary ashyldy, olarda halyq konsýltasıa, sondaı-aq quqyqtyq jáne psıhologıalyq kómek ala alady. Bizdiń qolymyzǵa túsken 2022 jyldyń 1 jeltoqsanyndaǵy jaǵdaı boıynsha, elimizdiń aımaqtarynda barlyǵy 61 otbasyn qoldaý ortalyǵy ashyldy, onyń 36-sy kópbalaly analarǵa kómek kórsetý úshin qurylǵan. Sodan beri mundaı mekemelerdiń sany eselep artpasa, kemigen joq.
Byltyr Qazaqstan halqy alǵash ret Ákeler kúnin atap ótti. Bul kún otbasyn nyǵaıtýǵa jáne rýhanı qundylyqtardyń mańyzyn arttyrýǵa kómektesedi dep kútilýde. Bul mereke analar kúnindeı qasterli bolyp, shańyraqty saqtap, erlerdiń otbasy aldyndaǵy jaýapkershiligin arttyrady degen úmit basym. Otbasy jáne neke psıhology Áıgerim Tóleýova mundaı merekeniń analar kúnimen qatar engizilýi otbasy psıhologıasy turǵysynan óte qyzyqty dep esepteıdi. Sarapshynyń aıtýynsha, bul data balanyń, otbasynyń, qoǵam men memleket ómirindegi ákeniń róline nazar aýdarýǵa kómektesedi.
«Buǵan deıin otbasynda fýnksıonaldyq mindetterdiń naqty bólinýi boldy. Otbasynda er adam ekonomıkalyq fýnksıaǵa, al áıel áleýmettik, ekonomıkalyq, mádenı erekshelikterine baılanysty úı sharýashylyǵyna jáne balalardy tárbıeleýge jaýapty edi. Qazir órkenıettiń damýymen biz áıelderdiń de ekonomıkalyq jaǵyn ala bastady degen qorytyndyǵa kelemiz. Osyǵan sáıkes, ákeleri de bala tárbıesimen aınalysatyn otbasylarǵa degen qajettilik bar», - dedi ol.
Sarapshy kúntizbege Ákeler kúni sıaqty datany engizý bolashaqqa arnalǵan joba ekenin aıtty. Bul merekeler bizdiń ómirimizde kásibı jáne memlekettik merekelerden bólek, ózekti salalardyń bar ekenin kórsetedi. Osylaısha memleket ol úshin otbasynyń mańyzy zor ekenin, al jalpy el úshin ana men ákeniń róli aıryqsha bolatynyn aıǵaqtaıdy.
Bul bastamanyń avtorlary jobanyń otbasy qundylyqtaryn nyǵaıtýǵa baǵyttalǵanyn jazady. Ol otbasylyq qundylyqtardy nyǵaıtýǵa kómektese me, joq pa, ony ýaqyt kórsetedi. Dese de merekeler belgili bir rásimderdi, dástúrlerdi oryndaýǵa, jaqsy nárseler týraly oılaýǵa múmkindik. Alaıda, erekshe problemalary bar otbasylardy da umytpaǵan jón. Sondyqtan qıynshylyqtary, daǵdarystary bar shańyraqtarǵa bul merekeler kómektese alady dep aıtý erterek bolýy múmkin. Sonymen qatar, sarapshynyń pikirinshe, demalys kúnderin engizý arqyly ajyrasýdyń kóbeıýi máselesin tikeleı sheshý múmkin emes.
«Bul merekeler bala turǵysynan áke men ananyń róline erekshe mán beredi. Bul ata-ananyń tárbıesin nyǵaıtýǵa jáne tárbıe prosesin qamtýǵa yqpal etýi múmkin, bala úshin ananyń ǵana emes, ákeniń de mańyzdy ekenin aıǵaqtaı túsedi. Biraq ajyrasýdyń aldyn alý, qazaqstandyq otbasyn nyǵaıtý turǵysynan kelsek, bul jerde otbasy neden turatynyn túsiný kerek. Birinshiden, bul neke júıesi. Eń aldymen er men áıel erli-zaıypty bolady, sodan keıin ata-ana atanady. Al ajyrasqanda «kúıeý-áıel» júıesi buzylady, biraq bul júıe emes – «ata-ana» ydyraıdy. Iaǵnı, biz ata-ana bolyp qala beremiz, biraq biz kúıeý men áıel retinde ómir súrýdi toqtatamyz. Osy turǵydan alǵanda, Ákeler kúni men Analar kúniniń engizilýi otbasyn nyǵaıtady nemese ajyrasý sanyna áser etedi dep aıtýǵa bolmaıdy. Múmkin janama da shyǵar. Keıde bizdiń qoǵamda analar men áıelderdiń isine kúıeýiniń aralasýy jetispeıdi. Balalardy tárbıeleý prosesi, otbasy máselelerin birlesip sheshý isi - erlerdiń de bas qatyrýy qajet dúnıeler», - dedi maman.
Ao jańa mereke alıment tólemeıtinderge qalaı áser etedi? Psıhologtyń sózine qaraǵanda, qandaı da bir merekeni engizý ákelerdiń jaýapkershiligin arttyrady deý qıyn. Sondaı bir nátıje bere qoımas. Óıtkeni, bul - tutastaı alǵanda tárbıe prosesi. Múmkin bolashaqta óz áserin tıgize qoıar, ol úshin mańyzdy ıdeıalar, ózge de jan-jaqty oılastyrylǵan jobalar kerek-aq. Balany sanamyz ben mentalıtetimizde nyǵaıta túsetin jumystar atqarylýy qajet. Tek ana ǵana emes, áke de balanyń erteńine jaýapty bolýy tıis. Tek osyndaı oımen ǵana biz balalarymyzdy tárbıeleı alamyz. Bul jaýapkershilikti óz moınyna alǵysy kelmeıtin ákelermen uzaq jumys isteýdi talap etedi.
Iá, Ákeler kúnin turǵyndar ártúrli qabyldaýy múmkin. Bul otbasyndaǵy kóńil-kúıge de baılanysty bolady.
«Inovasıalardy unatatyn adamdardyń sanaty bar jáne olar bul merekeni atap ótkisi keledi. Biraq bul erekshe problemalary joq otbasylarda bolady. Sonymen qatar, erlerdiń qoldaýyn áıelder qabyldamaıtyn otbasylar bolady. Olar úshin bul mereke óte unamsyz bolýy múmkin. Sondyqtan otbasylardyń ártúrli kategorıalary bul kúndi ártúrli qabyldaıdy. Múmkin 10 jyldan keıin biz Ákeler kúnin ádettegideı toılaıtyn shyǵarmyz. Analar kúni sıaqty tanymal bola ma, bul óte qyzyqty suraq. Jalpy, bul - óte durys bastama, «qoǵamymyz bul ıdeıany zor yntamen qabyldaıdy dep senemin. Otbasy berik bolsa, ajyrasýlar bolmaıdy, balaǵa ınvestısıa salýmen qatar, olardyń emosıalyq qalaýyn da umytpaýymyz kerek. Erli-zaıyptylar arasyndaǵy qarym-qatynasymyzǵa da ınvestısıa salatyn ýaqyt keldi. Nekelik qarym-qatynas neǵurlym kúshti bolsa, soǵurlym otbasy men balalar baqytty bolady», - dep túıindedi psıholog.
Otbasy psıhology Qarlyǵash Ákimbekova Ákeler kúnin toılaý qazirdiń ózinde halyqaralyq tájirıbe ekenin atap ótti. Ol bul datanyń áke mártebesin arttyrýǵa septigin tıgizedi dep esepteıdi. «Ákeler kúni, meniń oıymsha, bizdiń elde tamasha oqıǵa sanalady. Men bul bastamany tolyǵymen qoldaımyn. Bul kún burynnan damyǵan elderde, AQSH-ta, Eýropada, sońǵy kezde kórshiles Reseıde de toılanyp keledi. Men senemin, bul merekeni resmı deńgeıde engizý kóptegen ákelerge bul róldiń otbasylyq ómirdegi mańyzdylyǵyn túsinýge kómektesedi. Óıtkeni, áke - bala úshin anamen birdeı teń ata-ana. Ókinishke qaraı, tóńkerister, soǵystar, qaıta qurýlar syndy ózgeristerdi bastan ótkergen elimizdiń (jáne postkeńestik elderdiń) tarıhyn eskere otyryp, ana dástúr boıynsha balalarǵa qamqorlyq jasady. Ákeler balanyń ómirinde fızıkalyq turǵydan jıi bolmaǵan, al eger olar bolsa, emosıonaldy túrde tárbıeleýge óte sırek qatysty. Sondyqtan biz naǵyz áke bolýdyń qandaı ekenine jaqsy mysal keltire almaǵan ákelerdi kórdik», - dep atap ótti sarapshy.
Mamannyń aıtýynsha, búginde ákelerdiń bala tárbıesimen aınalysatyn úrdisin baıqaýǵa bolady. Baqytymyzǵa oraı, qazir jaǵdaı birte-birte ózgerýde. Ákelerdiń balalarymen serýendep júrgenin jıi kezdestirýge bolady, degenmen kóbinese sýret bylaı kórinedi - bala óz betimen oınaıdy, al ákesi bul ýaqytta telefonmen sóılesedi. «Biz Ulybrıtanıada ómir súrgen kezde men ákelerdiń balalarymen qalaı ýaqyt ótkizetinin jáne qalaı jaqsy oınaıtynyn kórdim. Qazir olarda telefonǵa eshkim baılanyp qalmaǵan, barlyǵy shynymen sóılesedi. Olar úshin eger áıeli kóp tabys tapsa nemese mansabyn úzgisi kelmese, erlerdiń dekrettik demalysqa shyǵýy qalypty jaǵdaı. Damyǵan elderdegi ákeler úshin bul jerde uıat eshteńe joq. Óıtkeni, áke anamen birdeı ata-ana», - dedi sarapshy.
Mereke Qazaqstandaǵy ajyrasýlar sanyna áser ete me? Mamandar Ákeler kúni bul máselege janama túrde ǵana yqpal ete alady dep sanaıdy. Óıtkeni, mundaı merekeni qurý ıdeıasynyń ózi otbasyn nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan, biraq merekeniń ózi ajyrasýlar sanynyń azaıýyna tikeleı áser etýi ekitalaı. Óıtkeni, ajyrasý kóp jaǵdaıda eki jaqty qarym-qatynastaǵy problemalarmen baılanysty. Eger erli-zaıyptylar arasyndaǵy qarym-qatynasta qıyndyqtar týyndasa, olardyń nasharlaýyna jol bermeý jáne otbasylyq terapıany qoldanýdy sheshý asa mańyzdy. Eger er adam óziniń ákelik rólin baǵalaı almasa jáne negizgi mindetin oryndamaı almasa, onda merekeniń ózi olarǵa áser etýi ǵajap emes. Bul jerde alıment tóleý týraly zańnyń oryndalýyna da kóbirek basymdyq bergen jón.
«Men bul merekeni qurý ıdeıasyn qoldaımyn. Biz biz bul kúndi otbasy kúntizbesine qýana qosamyz jáne taǵy da ákemizge degen súıispenshiligimiz ben qurmetimizdi bildirý múmkindigin paıdalanamyz, óıtkeni ol bizdiń balalarymyzdyń ómirinde bolyp jatqan barlyq nárselerden habardar jáne oǵan tek qarjylyq jaǵynan ǵana emes, sonymen birge emosıonaldyq jaǵynan da tolyq qatysady. Jalpy, qoǵamǵa merekeni toılaýǵa ýaqyt kerek dep oılaımyn. Onyń ıdeologıasy tamyr jaıýy tıis. Ol úshin ony kóbirek qamtý, qyzyqty is-sharalar, ákeler men balalar arasyndaǵy baıqaýlar, konsertter ótkizý kerek. Meniń oıymsha, bul mereke árbir ákeniń ózine qandaı ákemin degen mańyzdy suraqtardy qoıýyna tamasha múmkindik beredi. «Men balalaryma qandaı qundylyqtardy sińirgim keledi? Olar eresek bolǵan kezde men týraly jáne ózderiniń balalyq shaǵy týraly ne aıtady? "Olardyń men týraly estelikteri bola ma? Men olarǵa ne úıretkim keledi?» degen saýaldarǵa jaýap izdeıdi» – dep qorytyndylady otbasy psıhology.
Jańa merekeniń artyqshylyqtaryn sertıfıkattalǵan, tájirıbeli psıholog Anna Vovk te atap ótti. Alaıda áriptesteri sıaqty ol qazaqstandyqtardyń reaksıasy ártúrli bolatynyn aıtty. Olar muny barlyq ınovasıalar sıaqty jatyrqap qabyldaýy múmkin. «Bireýler bul keremet, mańyzdy, qajet, al basqalary bul bizdiki emes deıdi. Kez kelgen ınovasıa adamdarǵa beıimdelý úshin ýaqytty qajet etedi. Múmkin, bul mereke qoǵamda moıyndalmaı, ýaqyt óte kele umytylady nemese kerisinshe, qundylyqtar tuǵyrnamasyn nyǵaıtýǵa kómekteser. Biraq ýaqyt ózgerip jatyr, al analar ákemen teń otbasyn qamtamasyz etedi. Meniń oıymsha, ákeniń qundylyǵy azdap baǵalanbaıdy, eger mereke arqyly atap ótilse, er adamdardyń qundylyǵy joǵarylaýy ábden múmkin», - dep esepteıdi sarapshy.
Onyń oıynsha, mereke erlerdiń otbasyna degen kózqarasyna áser etedi. Otbasyn anaǵa da, ákege de, jalpy ata-ana ınstıtýtyna degen qundy qarym-qatynas arqyly nyǵaıtýǵa bolady. Sondyqtan bul jańa urpaq arasynda da oryn alýy múmkin. Er adam tek asyraýshy, kúıeý ǵana emes seriktes. Áke de bala tárbıesine óz úlesin qosa alady. Múmkin, bul mereke erlerde keıbir qosymsha daǵdylardy damytýǵa yqpal eter. Ýaqyt kórsetedi.
