Qazaqstanǵa jańa prezıdent kelgen 2019 jyldyń kókteminen beri el ekonomıkasy birde sharyqtap, birde tosyn jaıttarǵa tap boldy. Álemdi jaılaǵan pandemıa, «Qańtar» oqıǵasy, Reseı men Ýkraına arasyndaǵy áskerı qaqtyǵys, aqyryna qaraı sý tasqynynan bolǵan zardap – osylardyń barlyǵy memleketimizdiń ekonomıkalyq tynysyna ózindik izin qaldyrdy.
Ekonomıs Nursultan Erbolatuly sol kúrdeli kezeńniń ózinde ekonomıkanyń keı baǵyttarynda ilgerileý baıqalyp, el bolashaǵyna jańa serpin beretin bastamalar júzege asqanyn aıtady.
Dalanews.kz sarapshynyń pikirin qaz-qalpynda usynady.
Pandemıa jáne keıingi qalpyna kelý
Toqaev 2019 jyldyń 19 naýryzynda prezıdenttikke kirisken tusta álem COVID-19 indetiniń tabaldyryǵynda turǵan edi. 2020 jylǵy karantındik shekteýler, halyq qozǵalysynyń azaıýy, óndiris pen saýda-sattyqtyń tejelýi – bári de ekonomıkanyń tynysyn taryltyp, teris dınamıkaǵa ákeldi. Alaıda 2021 jyly ekonomıka birtindep esin jıyp, pandemıaǵa deıingi deńgeıge jetti de, qaıtadan oń ósim jolyna tústi.
Alaıda 2022 jylǵy «Qańtar» oqıǵasy elge 3 mlrd AQSH dollaryna jýyq shyǵyn ákeldi. İle-shala bastalǵan Reseı men Ýkraına arasyndaǵy qaqtyǵys teńgeniń qunsyzdanýyna, logıstıkalyq tizbektiń buzylýyna soqtyrdy. 2023 jyly ekonomıka 5,1 paıyzdyq ósim kórsetip, ınflásıa tómendeýge bet aldy. Eńse tiktelip kele jatqan shaqta, 2024 jyly oryn alǵan sý tasqyny 10 oblystyń halqyna aýyr tıip, tótenshe jaǵdaı jarıalandy. Bul apat elimizdiń jalpy ósim qarqynyna da kedergi keltirdi.
Eldiń jalpy ishki ónimi men órkendeý kórsetkishteri
Sońǵy alty jyl ishinde Qazaqstannyń JİÓ-si birqatar syn-qaterge qaramastan, ósimin jalǵastyrdy. 2019 jyly 181,7 mlrd dollar shamasynda bolǵan kórsetkish 288,1 mlrd dollarǵa deıin ulǵaıdy.
Naqty ekonomıkalyq ósim 15,5 paıyzdy qurady. Osy ýaqyt aralyǵynda jan basyna shaqqandaǵy ishki jalpy ónim 46 paıyzǵa artqan.
Bilim berý salasynda 500 jańa mektep boı kóterse, kólik ınfraqurylymynda 4400 shaqyrymdaı jol salyndy. Aýyl sharýashylyǵynda 2023 jyly 27 mln tonna astyq jınalyp, tarıhı rekord jańardy.
Al qurylys salasynda 19 mln sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa berildi. Stýdentter jataqhanasy máselesi de birshama sheshimin taýyp, jataqhanadaǵy oryn tapshylyǵy alty esege azaıdy: 250-den astam jańa nysan salyndy.
Investısıalyq ahýal jáne jańa salalarǵa qarjy quıý
Táýelsizdik jyldarynda sheteldik ınvestorlardyń qyzyǵýshylyǵy aıtarlyqtaı artqanymen, sońǵy alty jyldaǵy tolqýlarǵa qaramastan, elge tikeleı sheteldik ınvestısıa legi jalǵasyn tapty. 2019 jyldan 2024 jyldyń úshinshi toqsanyna deıin 129,9 mlrd AQSH dollary tartylǵan. Negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısıa 1,5 esege ulǵaıyp, 2024 jyly 19 trln teńgeden asty.
Jalpy ekonomıkanyń qurylymynda da ózgeris baıqalady: bilim salasyna bólinetin qarajat 5 ese, áleýmettik sektorǵa bólinetin ınvestısıa 3,5 ese ósken. Bul – memleket úshin mańyzdy, strategıalyq salalardyń damýyna aıryqsha kóńil bólinip otyrǵanyn bildiredi.
Teńge baǵamy jáne ınflásıa
Toqaev prezıdenttik ókilettigin ýaqytsha qolǵa alǵan 2019 jyldyń naýryzynda 1 AQSH dollary 377,64 teńge shamasynda bolsa, 2025 jyldyń 19 naýryzynda dollar 499,1 teńgege deıin qymbattady. Osylaısha alty jylda teńge 32 paıyzǵa jýyq qunsyzdanǵan.
Al eldegi ortasha aılyq jalaqy 2019 jylǵy 186 819 teńgeden 2024 jyldyń tórtinshi toqsanynda 434 982 teńgege deıin jetip, eselep ósti. Bul kezeńdegi jıyntyq ınflásıa 36,57 paıyzdy qurady. Iaǵnı halyqtyń tabysy kóterilgenimen, tutyný baǵalary da birshama joǵarylaǵanyn moıyndaýymyz qajet.
Syrtqy qaryz jáne bank sektory
Qazaqstannyń syrtqy qaryzy 2019 jyly 160 mlrd AQSH dollarynan 2024 jyly 165 mlrd dollarǵa deıin kóbeıgen. Bankterdiń nesıe portfeli de óskeni baıqalady: halyqqa berilgen tutynýshylyq kredıtter kólemi 6 jylda 6,3 trln teńgeden 20,8 trln teńgege deıin jetip, 3,3 ese ulǵaıǵan.
Halyqtyń qaryzǵa beıimdiliginiń artýy bir jaǵynan tutynýshylyq suranysty yntalandyrsa, ekinshi jaǵynan jeke jáne otbasylyq qarjylyq turaqtylyqty álsiretýi múmkin.
Búdjet defısıti jáne Ulttyq qordaǵy ahýal
2019 jyldan bastap eldiń búdjet defısıti jyl sanap ósip keledi. Máselen, 2019 jyly 1,3 trln teńge bolsa, 2023 jyly 4 trln teńgege deıin jetti. 2024 jyly 3,7 trln teńge nemese JİÓ-niń 3,3 paıyzy mólsherinde tapshylyq josparlanǵan.
Atalǵan kezeńde Ulttyq qordan transfertter kólemi de arta tústi. 2019 jyldan beri barlyǵy 27 trln teńgeden astam qarjy búdjettegi «jyrtyqty jamaýǵa» jumsaldy. Qazirgi ýaqytta Ulttyq qorda 58,9 mlrd AQSH dollary saqtaýly.
Ekonomıkalyq qıyndyqtarǵa tótep berý úshin prezıdent ekonomıkany yryqtandyrý, baǵany qoldan retteýden birtindep bas tartý sekildi mańyzdy reformalardy bastap ketti. Úkimet bolsa, salyq kodeksine ózgerister engizýge kirisken. Bul qadamdar fıskaldyq daǵdarysty eńserýge baǵyttalǵan sharalardyń alǵashqy legi retinde baǵalanýda.
Qoryta kele...
Sońǵy alty jyl – Qazaqstan úshin tarıhı syn-tegeýrinder kezeńi boldy. Tutas álem ekonomıkasy COVID-19, geosaıası turaqsyzdyq, tabıǵı apattar sıaqty kúrdeli synaqtardan ótip jatqan shaqta, elimiz de beıimdelý men jańǵyrýdan ótti. Bir jaǵynan ınflásıa, teńgeniń qunsyzdanýy, búdjet tapshylyǵy, Ulttyq qordan turaqty aýdarymdar jasaý sekildi qurylymdyq máseleler boı kórsetti.
Esesine eldiń JİÓ-si ósip, ınvestısıa tartý úderisi jalǵasyn taýyp, bilim men áleýmettik salaǵa basymdyq berile bastady.
Toqaevtyń bılikke kelgenine týra alty jyl tolǵan tusta, aldaǵy kezeńde eldiń ekonomıkalyq saıasaty jańa baǵytqa bet burary anyq. Naryqty yryqtandyrý, salyq kodeksin jetildirý, búdjet kirisin ulǵaıtý, áleýmettik salaǵa ınvestısıany kúsheıtý – osynyń barlyǵy halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartýǵa arnalǵan negizgi tetikter bolmaq.
