Qazan aıynda North Caspian Operating Company (NCOC) ınvestorlar konsorsıýmy 5 mlrd dollardy quraıtyn ekologıalyq aıyppul boıynsha Qazaqstan Úkimetimen aradaǵy kelissózderdi qaıta jandandyrdy, dep jazady Dalanews.kz.
Aıta ketsek, 2024 jyldyń basynda Qazaqstan Úkimeti NCOC konsorsıýmyn ken ornynda tym kóp kúkirt kólemin saqtaǵany úshin 2,3 trln teńge (sol kezde 5 5,1 mlrd dollar) kóleminde aıyppul tóleýge mindettedi. Sarapshylar Qazaqstan NCOC-taǵy óz úlesin arttyrý úshin osyndaı amalǵa baryp otyr degen pikirde. Al munaı sektoryndaǵy iri ınvestorlar bul aıyppen múlde kelispeı, túrli yqpal etý tetikterin paıdalanyp, tipti sotqa da shaǵymdanyp kórdi. Odan aıtarlyqtaı nátıje shyqpaǵan soń endi Endi Úkimetpen aradaǵy kelissózderdi qaıta jandandyrýǵa nıetti.
NCOC konsorsıýmy 5 mldr dollar aıyppul ornyna Qazaqstan Úkimetine ne usynyp otyr?
"Bul aıyppul ornyna Eni, Shell, Exxon Mobil jáne TotalEnergies áleýmettik jobalarǵa 1 110 mln dollar kóleminde ınvestısıa salýdy, "áleýmettik damý" arnaıy qoryn qurýdy, memleketke suıytylǵan gaz jetkizý boıynsha jeńildikter jasaýdy usynady. Oǵan qosa, Qazaqstan Úkimetine bolashaqta munaı kompanıalaryna qarsy osyndaı talaptardy boldyrmas úshin ekologıalyq zańnamaǵa ózgerister engizýdi usynady", dep jazady Bloomberg.
Al QR Joǵarǵy soty osy aptada atalǵan ekologıalyq daýǵa baılanysty aldyn ala qaýly shyǵarýy múmkin degen aqparat ta bar.
Munaı óndirýshilerdiń qorshaǵan ortaǵa keltirgen zıany jaıly
Aıta ketsek, 2024 jyldyń naýryz aıynyń basynda Atyraý oblysynyń ekologıa departamenti qorshaǵan ortaǵa zıan keltirgen birqatar zańbuzýshylyqtardy anyqtady. Soǵan sáıkes, NCOC kompanıasyna ekologıalyq zańnamany buzdy degen aıyp taǵyldy. Olardyń ken ornynda saqtaǵan kúkirt kólemi ruqsat etilgen mólsherden eki ese asyp ketkeni aıtylady.
Atyraý oblysynyń ekologıa departamenti anyqtaǵan zańbuzýshylyqtar tizbegi mynandaı:
- qaldyq sýlardy toǵanǵa arnaıy ruqsatsyz aǵyzǵan.
- kúkirt blogyndaǵy jumystar kezinde zıandy shańdy oqshaýlaý úshin gıdro jabyndyny qoldaný turǵysynda memlekettik saraptama talaptary saqtalmaǵan.
- eki termıalyq totyqtyrý qondyrǵysynda synama alýǵa arnalǵan arnaıy qurylǵylar (shtýserler) bolmaǵan.
- joba aıasynda qarastyrylǵan amıakty tazartýǵa arnalǵan 14 qosymsha súzgi jetkizilmegen.
- 2022 jyldyń 3 tamyzynda shıki gazdyń bólinisi jáne ekologıalyq ruqsatsyz ony jaǵý saldarynan qorshaǵan ortaǵa zıan keldi.
- lastaýshy zattardyń shyǵaryndylary belgilengen normalardan asyp ketken.
- "Bolashaq" munaı men gaz kesheni qondyrǵysyn daıyndaý kezinde kúkirtti saqtaý alańdaryna jetkizilgen kúkirt ruqsat etilgen mólsherden artyq bolǵan.
- gaz ben ózge de hımıalyq suıyqtyqtar saqtalatyn Batys Eskene temirjol kesheni aımaǵyndaǵy kúkirtsýtektiń deńgeıi jobalyq qujattarda kórsetilgen normadan asyp ketken.
- qorshaǵan ortany qorǵaý boıynsha josparlanǵan sharalardy durys atqarmaý: 2020-2022 jyldar aralyǵynda múlde aǵash otyrǵyzylmaǵan.
Qarsy taraptyń áreketi
NCOC bul aıyptarmen kelispeı, Astana qalasynyń mamandandyrylǵan aýdanaralyq ákimshilik sotyna talap-aryzben júgindi. Konsorsıým profılaktıkalyq baqylaý/qadaǵalaý aktisin jáne zańbuzýshylyqtardy joıý týraly nusqamany joıýdy surady, osylaısha tekserý nátıjelerin jaramsyz dep tanýdy kózdedi.
Sýdıa Nurlan Aýbakırov NCOC-tiń bul talap-aryzyn ishinara qanaǵattandyryp, 2022 jyldyń 13 jeltoqsanynda berilgen zańbuzýshylyqtardy joıý týraly nusqamanyń tek úsh tarmaǵynyń (3, 6 jáne 9 – redaktordyń eskertpesi) kúshin joıdy. Qalǵan jeti tarmaq ózgerissiz qaldyryldy.
Kóp uzamaı Bloomberg konsorsıýmnyń Qazaqstan sottarynyń ekologıalyq aıyppul tóleý týraly sheshimimen kelispeı, arbıtrajdyq sotqa talap aryz berýge nıetti ekenin habarlady.
Esterińizge sala keteıik, Qazaqstan úkimeti eldegi eki iri munaı ken ornyn – Qashaǵan (13 mıllıard dollar) jáne Qarashyǵanaqty (3,5 mıllıard dollar) ıgerip jatqan kompanıalarǵa qarsy halyqaralyq arbıtrajdyq sotqa talap-aryz bergen. Memleket sońǵy birneshe jylda keltirilgen mıllıardtaǵan shyǵyndy óteýdi talap etýde. Qashaǵan boıynsha ister 2010-2018 jyldardy, al Qarashyǵanaq boıynsha 2010-2019 jyldardy qamtıdy. Qazirgi tańda Jeneva men Stokgolmde osy negizde qosymsha sot prosesteri júrip jatyr.
