Qazaqstannyń rýhanı murasyn saqtaý – ulttyq bolmysty tanýdyń, tarıhı sabaqtastyqty qamtamasyz etýdiń jáne mádenı-órkenıettik qundylyqtardy bolashaq urpaqqa jetkizýdiń mańyzdy alǵysharty bolyp tabylady. Ýaqyt óte kele tabıǵı-klımattyq jáne antropogendik faktorlardyń yqpalynan kóne qujattar men sırek qoljazbalar túrli dárejede zaqymdanyp, joıylyp ketý qaýpine ushyraıdy.
Mundaı tarıhı jádigerler – halqymyzdyń mádenı-tarıhı damýyn aıqyndaıtyn, ǵylymı turǵydan qundylyǵy joǵary derekkózder. Olardy saqtaý, qalpyna keltirý jáne túpnusqa qalpynda keleshek urpaqqa jetkizý – asa kúrdeli ári jaýapty mindet. Osy baǵytta jumys isteıtin otandyq mekemelerdiń qatarynda «Ǵylym ordasy» respýblıkalyq memlekettik kásipornyna qarasty Restavrasıa jáne konservasıa ortalyǵy mańyzdy ról atqarady.
Bul ortalyq – Qazaqstanda jazba murany ǵylymı negizde qalpyna keltirip, ony uzaq merzimge saqtaýǵa arnalǵan mamandandyrylǵan, irgeli kásibı qurylym. QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń qoldaýymen 2023 jyly qurylǵan bul mekeme az ýaqyt ishinde óz salasynyń kóshbasshysyna aınaldy. Jumys júıesi men ǵylymı ádistemesi halyqaralyq tájirıbege negizdelgen ortalyq búginde sırek derekterdi saqtaýdyń, qalpyna keltirýdiń ınovasıalyq tehnologıalaryn qoldanýda.
Ortalyqta qujattar arnaıy aktpen qabyldanyp, olardyń bastapqy kúıi fotofıksasıa ádisi arqyly tirkeledi. Budan keıin qaǵazdyń hımıalyq quramy men bıologıalyq jaǵdaıy zerttelip, zeń, bakterıa syndy zaqymdaýshy elementterden tazartylady. Jyrtylǵan nemese úgitilgen better qaıta qalpyna keltirilip, qujattyń tehnıkalyq pasporty toltyrylady. Restavrasıa prosesi aıaqtalǵan soń qujat taǵy da vızýaldy tirkeýden ótip, túptelip, saqtaý ornyna qaıtarylady. Bul – sheberlik pen dáldikti talap etetin, birneshe kezeńnen turatyn kúrdeli proses.
Búgingi tańda bul baǵytta alty maman eńbek etýde. Olardyń biri – Reseıde bilim alǵan, jıyrma jyldyq tájirıbesi bar joǵary dárejeli restavrator. Sonymen qatar, halyqaralyq sertıfıkattarǵa ıe bilikti sheberler men ortalyqta arnaıy oqytýdan ótken jas mamandar bar. Maman tapshylyǵyn joıý maqsatynda ortalyq janynan taǵylymdamalar men kásibı kýrstar uıymdastyrylýda. Mundaı bastamalar – bolashaqqa salynǵan tıimdi ınvestısıa.
Ortalyqtyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy da qazirgi zaman talabyna saı. Sırek basylymdardy sapaly ári qaýipsiz qalpyna keltirýge arnalǵan keń formatty qurylǵylar, mıkroskoptar, pH-ólshegishter, ınkýbatorlar, dezınfeksıa men beıtaraptandyrýǵa arnalǵan jabdyqtar, qaǵaz óńdeýge arnalǵan zamanaýı qurylǵylar tolyqtaı iske qosylǵan. Bul tek qalpyna keltirý jumystary úshin emes, ǵylymı zertteý júrgizý úshin de úlken múmkindik.
Mekeme sheteldik ǵylymı ortalyqtarmen tyǵyz áriptestik ornatqan. Túrkıadaǵy Islam mádenıeti men ónerin zertteý ortalyǵy, Irannyń Ulttyq kitaphanasy, Reseıdiń restavrasıalyq mekemelerimen tájirıbe almasý úderisi jolǵa qoıylǵan. Bul yntymaqtastyq nátıjesinde ozyq ádistemeler men tehnıkalar elimizge engizilýde. Sonymen qatar, AQSH pen Ulybrıtanıa syndy elderdiń arhıv jáne kitaphana salasyndaǵy jumys tájirıbesi de saralanyp, engizilýde.
Búginde Ortalyq «Ǵylym ordasy» quramyndaǵy Ortalyq ǵylymı kitaphana, Ǵylymı arhıv, Sırek kitaptar mýzeıi jáne ózge de mekemelerdiń qorynda saqtalǵan myńdaǵan tarıhı derekkózdi qalpyna keltirý jumystaryn júıeli túrde júrgizip keledi. Aldaǵy ýaqytta da bul baǵyttaǵy jumys aýqymdy ǵylymı baǵdarlamalar negizinde odan ári keńeıtile túspek.
2025–2027 jyldarǵa arnalǵan ǵylymı joba aıasynda «Qazaqstannyń qoljazba murasy: reestrleý, restavrasıalaý, ǵylymı katalogtaý, sıfrlandyrý jáne keshendi kodıkologıalyq zertteý» atty irgeli joba júzege aspaq. Bul bastama arqyly otandyq qoljazbalardyń tolyqqandy ǵylymı bazasy jasalyp, saqtaý standarttary halyqaralyq deńgeıge kóterilmek. Sonymen qatar, ortalyqty bolashaqta óńirlik kásibı habqa aınaldyrý kózdelýde.
Restavrasıa men konservasıa – tek materıaldyq qundylyqtardy qalpyna keltirý ǵana emes, rýhanı murany jańǵyrtýdyń mańyzdy joly. Osy turǵydan alǵanda, atalǵan ortalyqtyń atqaryp otyrǵan jumysy – ulttyq jadymyzdy saqtaý baǵytyndaǵy strategıalyq mańyzy bar qyzmet. Qalpyna keltirilgen ár paraq – halqymyzdyń rýhanı bolmysyna qosylǵan úles, al sıfrlanǵan árbir derek – urpaqqa aman jetetin tarıhı shejire.
Restavrasıa jáne konservasıa ortalyǵy – Qazaqstannyń mádenı murasyn jańǵyrtyp, kóne qoljazbalar men sırek qujattarǵa jańa ómir syılaý arqyly ulttyq jadymyzdy saqtaý isine úles qosyp keledi. Bul – tarıhı derekterdi keleshek býynǵa qoljetimdi etýdiń tıimdi joly.
Ortalyqtyń qyzmeti elimizdiń rýhanı baılyǵyn halyqaralyq deńgeıde tanytýǵa jol ashyp, murany saqtaý isin jańa deńgeıge kóterýde. Ulttyq jadymyzdy saqtaý – ótkenge qurmet, bolashaqqa amanat ekenin dáleldeıtin bul mekeme el ıgiligi jolynda eńbek etýdi jalǵastyra bermek.
