Ǵylym tilimen aıtqanda tamyr - joǵary satydaǵy, tuqymdy ósimdikterdiń jer ananyń qoınaýyna bekip, odan qorektik zattar men sýdy sińiretin jáne zat almasý nátıjesinde paıda bolǵan keıbir zattardy bólip shyǵaratyn negizgi vegetatıvtik múshesi. Al adam men janýarlar aǵzasynda qan aınalymyn qamtamysyz etetin tútikshe múshe. Osy qasıetterine qaraı uly dalada «tamyr tartty», «tamyr-tanys» t.b. aýyspaly maǵynaly tirkester qalyptasqan bolsa kerek.
Endeshe endigi sóz ǵylym salasynda ósimdikterdiń tamyryn zerttep, tamyryn tereńge tartqan ǵalym, bıologıa ǵylymdarynyń doktory, QR UJǴA akademıgi, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, bıoalýantúrlilik jáne bıoresýrstar kafedrasynyń profesory Nashtaı Muhıtdınuly Muhıtdınov týraly bolmaq.
Aıta keterligi «Ustazy jaqsynyń ustamy jaqsy» degendeı Nashtaı Muhıtdınulynyń ǵylymı jetekshisi elimizdiń bıologıa salasyna eleýli eńbek sińirgen, Qazaqstanda rızologıa ǵylymynyń negizin qalaýshy, 1999 jyly dúnıe júzilik 16-Botanıka kongresiniń qurmetti vıse-prezıdenti bolyp saılanǵan álemge áıgili ǵalym, akademık Isa Omaruly Baıtýlın bolǵan.
1996 jyly «Ósimdikter tamyr júıesiniń ekologo-morfologıalyq erekshelikteri» degen doktorlyq dısertasıasyn qorǵaǵan ǵalym osy jumystyń nátıjesinde ósimdikter tamyrlary týraly ǵylymǵa jańa túsinikter engizdi. Bul doktorlyq dısertasıaǵa jınalǵan materıaldar birneshe jyl boıy Aqtóbe, Qaraǵandy, Almaty oblystarynyń aýmaǵynda júrgizilgen dalalyq-ǵylymı ekspedısıalardyń nátıjesi edi.
Nátıjesinde Aqtóbe oblysynyń qýań dala aımaǵyndaǵy sortań topyraqtardyń ártúrli tıpterindegi, Soltústik Balqash óńirindegi sur-qońyr sortań topyraqtaryndaǵy jáne İle Alataýynyń ártúrli shópti-butaly alpi, sýbalpi beldeýlerindegi tabıǵı ósimdikter qaýymdastyǵynyń 160 domınanttary (basym túrleri) men ıngredıentteriniń (quramdas bólikteriniń) tamyrlarynyń ekologo-morfologıalyq erekshelikteri, sortań topyraqtyń ondaǵy ártúrli ádistermen egilgen ósimdikterdiń tamyryna áseriniń erekshelikteri, surǵylt sortańdaý topyraqta egilgen negizgi mádenı ósimdikterdiń tamyrlarynyń damý erekshelikteri anyqtalǵan.
Eńbek jolyn 1971 jyly botanıka kafedrasynyń asıstenti qyzmetinen bastaǵan ǵalym bilim berý júıesindegi jemisti eńbekteri úshin Qazaq KSR Joǵary Keńesiniń Maqtaý qaǵazymen (1983 jyly), KSRO Joǵary Keńesiniń «Eren eńbegi úshin» medalimen (1984 jyly), «Bilim berý úzdigi» belgisimen (1990 jyly) marapattaldy.
Al elimiz táýelsizdik alǵannan keıin egemen eldiń bilim jáne ǵylym salasynyń tamyr tartýyna sińirgen eńbegi úshin, ol «Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylymyn damytýǵa sińirgen eńbegi úshin» QR Bilim jáne ǵylym Mınıstrliginiń tósbelgisimen (2003 j.), Eýropa Ǵylymı-Óndiristik Palatasynyń altyn medalimen (2013 j.) marapattaldy. 2013 j. «QR JOO Úzdik oqytýshysy» ataǵyna ıe boldy.
2011 jyly 70 jyldyq mereıtoıynda Qazaqstan tele arnasyna bergen suhbatynda «Qazaqstanda ǵylymdy damytý úshin qazaq tilindegi oqýlyqtar jáne ǵylymı maqalalar kerek» dep oı túıindegen ǵalym alǵash ret ana tilimizde «Ósimdikter morfologıasy jáne anatomıasy» (2001), «Bıogeosenologıa» (2007), «Qazaqstan bıoresýrstary» (2009), «Geobotanıka» (2011), «Dárilik ósimdikter» (2013) jáne «Qazaqstan bıoresýrstary» (2016) sekildi 3 ǵylymı monografıa, 3 oqýlyq jáne 7 oqý quralyn jazdy. Sonymen birge magıstranttary men PhD doktoranttaryna qazaq tilinde dısertasıa qorǵatyp júrgen sanaýly ǵalymynyń biri desek te bolady. Aıtpaqshy Nashtaı Muhıtdınulynyń 1961 jyly QazMÝ, bıologıa fakúlteti qabyrǵasynan ashylǵan tuńǵysh qazaq tobynyń túlegi ekenin maqtanyshpen aıta ketýge bolady. Qazirgi kezde profesor N.M. Muhıtdınov túrli tilderde jazylǵan 400-den astam ǵylymı maqalalar, oqýlyqtar jáne oqý quraldarynyń avtory.
Nashtaı Muhıtdınulynyń barlyq sanaly ómiri (2 jyldyq esepshilikten basqa) ózi bilim alǵan ýnıversıtet qabyrǵasynda ótti. Ol aǵa laboranttan ýnıversıtettiń ǵylymı jumystary jónindegi prorektordyń orynbasary sıaqty qyzmetterdiń barlyq satylarynda abyroıly eńbek etti. Eńbek baspaldaqtaryna kóz júgirtsek, ol 1970-1976 jyldary asıstent, aǵa oqytýshy, 1976-1988 jyldary dosent, 1983-1988 jj. ýnıversıtettiń ǵylymı jumystary jónindegi prorektordyń orynbasary, 1989-2005 jj. Botanıka kafedrasynyń meńgerýshisi, 1995-2000 jj. bıologıa fakúltetiniń dekany boldy, al 2005 jyldan kúni búginge deıin osy kafedranyń (qazir bıoalýantúrlilik jáne bıoresýrstar) profesory qyzmetin atqarýda.
1 halyqaralyq jáne 10-ǵa jýyq otandyq ǵylymı-zertteý jobalarynyń jetekshisi bolǵan Nashtaı Muhıtdınuly otandyq jáne sheteldik 20-dan astam (Azıa, Eýropa elderi jáne AQSH) halyqaralyq konferensıalarǵa qatysyp baıandama jasady.
«Tabysqa jetken erkektiń artynda aqyldy jary turady» demekshi, qudaı qosqan qosaǵy Ósimdikter bıologıasy jáne bıotehnologıasy ınstıtýty, kletkalyq bıologıa zerthanasynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, ǵylymda ózindik izi bar ǵalym, bıologıa ǵylymdarynyń kandıdaty Zınat Rahymjanqyzy Nashtaı Muhıtdınuly men birge ómirdiń ashshy-tushshysyn birge tatyp, kóbinese dalalyq ǵylym ekspedısıalarda, ǵylymı issaparlarda júretin otaǵasynyń jolyn kútip, joqtyǵyn bildirmeı, balalary men nemereleriniń de otaǵasynyń da rýhanı tiregi, analyq jylýy.
Jetekshiligimen 2 doktorlyq, 15 kandıdattyq, 3 PhD doktoranttyq, birneshe ondaǵan magıstrlik dısertasıa qorǵatyp, ǵylymǵa tamyryn tereń tartyp, japyraq jaıǵan ǵalymnyń shákirtteri Altaı, Arqa men Atyraý arasynda ár salada qyzmet atqarýda, tipti shetel asyp onda óz eńbekterimen moıyndatqandary da jeterlik.
Ústimizdegi jyly jasyl álem ilimi maıtalmanynyń 80 jyldyq mereıtoıy el ishi-syrtyndaǵy ǵalymdardyń qatysýymen ǵylymı-tájirbıelik konferensıa retinde atalyp ótpekshi.
Tamyryn ǵylymnyń tereńine tarqan tulǵa ári ustaz Nashtaı Muhıtdınulynyń asatyn asýlary áli alda. Osy asýlardy sharshamaı asýyna tilektespiz. Januıasy, áriptesteri men kóptegen shákirtteriniń arasynda japyraǵy jaıqalǵan jasyl ormannyń báıteregindeı bıikke qaraı umtyla berýine tilektespin.
Álibek Ydyrysuly (shákirti)
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti
