Búgingi is-sharany uıymdastyrýdyń sebebi – aýyr qylmystyń jurt bolyp jıylyp sheshimin tabý, qoǵamda ádep normasyn qalyptastyrý, profılaktıka sharasyn egjeı-tegjeıli talqylap, azamattyq sektor, jaýapty organdarmen birlesip jedel is-qımyl jasaý.
– Búgingi alqaly jıynnyń Túrkistan topyraǵynda ótýiniń ózindik sımvoldyq máni bar. Bul óńir – uly dala órkenıetiniń besigi, tamyry tereń tarıhymyzdyń, berik dástúrimizdiń qasıetti ordasy.
Memleket basshysy kıeli óńirde ótken Ulttyq quryltaıda urpaq tárbıesi, balalarǵa qatysty zorlyq-zombylyq, álimjettik, otbasy qundylyqtaryn saqtaý máselelerin kóterip, tıisti tapsyrma bergen bolatyn.
Dıdary ózgergen dúnıede qazaq qoǵamyn ilgeri jeteleıtin osy kók órim jastar, zamannyń kóshinen qalmaı kele jatqan óskeleń urpaq dep bilemiz.
Alaıda, sońǵy ýaqyttaǵy keleńsiz jaǵdaılar qoǵamda alańdaýshylyq týdyryp otyr. Qoǵamdaǵy stıgmatızasıa, osyndaı faktilerdiń jyly jabylýy, ashyq aıtylmaýyna baılanysty resmı derek pen shynaıy kórsetkishtiń arasy alshaq bolýy da yqtımal.
Kóptegen qylmystyq is ashylmaǵan kúıi qalady. Naqty derek-dáıek anyq bolmaǵan soń, máselemen kúresýdiń mehanızmderi de tıimdi bolmaıtynyn eskerýimiz kerek. Otbasy ınstıtýty, bala qaýipsizdigi, qoǵam qundylyǵy, adamnyń ómiri men bostandyǵy, zań men tártip turǵysynan áli de tereńinen qaýzaıtyn túıtkildi másele kóp ekenin kórip otyrsyzdar.
Óńirler boıynsha aıtar bolsaq, osy jarty jyldyń ishinde balalarǵa zorlyq-zombylyq kórsetken qylmystyń kóbi Jambyl, Pavlodar, Atyraý, Almaty, Qyzylorda oblystarynda bolǵan.
Zertteýler balalarǵa zorlyq-zombylyq kórsetetin qylmyskerdiń portretin de daıyndaǵan. Qazaqstandaǵy búldirshinderge qatygezdikpen jábir kórsetkender, eń aldymen ózderi tanıtyn, jaqyn aralasatyn adamdar ekeni anyqtalǵan. Bıyl “Balalar máselesin BAQ-ta qalaı qaýipsiz jarıalaýǵa bolady” degen taqyrypta praktıkalyq nusqaýlyqty jarıalady. Balalar taqyryby týraly jazǵanda da aqparat alańynda óte muqıat bolǵanymyz abzal, – dedi Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Darhan Qydyráli.
Mınıstrdiń málimdeýinshe, otbasyn qoldaý ortalyqtary qyzmetimen eń az tanys óńirler – Qyzylorda oblysy, Mańǵystaý oblysy, Almaty qalasy, Aqtóbe oblysy.
Zertteý nátıjesi Otbasyn qoldaý ortalyqtarynyń tıimdiligin arttyrý qajet ekenin kórsetti. Óńirdegi ár ortalyqtyń qyzmeti týraly halyq habardar bolsa, zorlyq-zombylyqtyń aldyn-alýǵa septigin tıgizedi dep oılaımyz. Otbasyn qoldaý ortalyqtary balalardyń quqyǵyn qorǵaý jáne qaýipsizdigin qamtamasyz etý boıynsha belsendi jumys júrgizýge tıis.
Túrkistan oblysynda balalardyń quqyǵyn qorǵaý boıynsha belsendi jumys júrgizilýde.
Osy baǵytta jumys júrgizetin ÚEU-lar úshin jergilikti búdjetten 100 mln teńgege jýyq qarajat bólindi.
Basqosýda sóz alǵan Túrkistan oblysynyń ákimi Darhan Satybaldynyń aıtýynsha, oblysta 400 myńnan astam otbasylarda 900 myńnan asa kámiletke tolmaǵan balalar bar. Bul degenimiz – respýblıkanyń árbir jetinshi mektebi men jetinshi oqýshysy turatyn Túrkistan oblysynda bala quqyqtaryn qorǵaý salasynda problemalar joq emes. Óńirde 1000 mektepte 515 myń oqýshy, 1300-den astam balabaqshalarda 160 myńǵa jýyq búldirshin bar. Arnaıy esepke alý organynyń resmı deregine sáıkes, ótken jyly balalarǵa qatysty jasalǵan qylmys 2021 jylmen salystyrǵanda 21-ge azaıǵan. Osy baǵytta balalardyń quqyqtaryn qorǵaý men olardyń qaýipsizdigi jáne otbasylyq qundylyqtardy nyǵaıtý, turmystyq zorlyq-zombylyqty profılaktıkalaý únemi nazarda.
– Ár balanyń ómiri biz úshin qymbat. Balalar men jasóspirimderdi zorlyq-zombylyqtan jáne qatigezdikten qorǵaý, olarǵa qatysty qylmystyń aldyn alý mańyzdy, áleýmettik máni bar jáne qoǵamdaǵy ótkir máselelerdiń biri.
Balalarymyzdyń quqyqtaryn qorǵaý men olardyń qaýipsizdigi jáne otbasylyq qundylyqtardy nyǵaıtý, turmystyq zorlyq-zombylyqty profılaktıkalaý únemi nazarymyzda.
Eń bastysy oblysta ákimdik, prokýratýra, polısıa departamentimen jáne úkimettik emes uıymdarmen vedomstvoaralyq jumys júıesi qalyptasqan. Sonymen qatar jas otbasylardy qoldaý, sondaı-aq otbasylarda jıi kezdesetin problemalyq máselelerdi zertteý qajettiligi týyndaýda. Áleýmettik máselelerimen keletin kóp balaly analarǵa, az qamtylǵan otbasylarǵa arnalǵan «Qamqorlyq» januıa ortalyǵy» Túrkistan qalasynda ashylyp, psıhologıalyq, quqyqtyq járdem berilýde.
Sondaı-aq, óz kásibin ıgerýge yqpal etý, úı jaǵdaıynda jumyspen qamtylýǵa járdemdesý, densaýlyq saqtaý jáne jáne kóshi-qon boıynsha máselelerin sheshýge kómek berilýde. Osy baǵyttaǵy jumystar únemi nazarymyzda jáne sanaly, salaýatty urpaq ósirýge bastaıtyn jol ol tutas qoǵamnyń birlesken kúsh jigerinde.Osy oraıda, dóńgelek ústeldi ótkizýge bastamashyl bolǵan azamattarǵa alǵysymdy bildiremin, – dedi Darhan Satybaldy.
Budan bólek, osal toptardaǵy otbasylardy jáne jumyssyz jastardy qamtý maqsatynda «2021-2025 jyldarǵa arnalǵan kásipkerlikti damytý jónindegi ulttyq jobasy» aıasynda 72 129 adam jumyspen qamtyldy (onyń ishinde áıelder 51%). «Jastar praktıkasy», «Alǵashqy jumys orny», «Kúmis jas», «Bıznes-Bastaý» jobalary 28 758 azamat jumyspen qamtyldy.
2022 jyldan bastap oblysta (oblys ákimdigi, bilim, densaýlyq saqtaý, jumyspen qamtý basqarmalary, polısıa departamenti, sot saraptama ınstıtýty, Túrkistan oblystyq advokattar alqasy, jáne «Senim-aı» qoǵamdyq birlestiginiń «Kómek» daǵdarys ortalyǵymen» birlesip) zorlyq-zombylyq qurbandaryna jedel túrde psıhologıalyq, áleýmettik, medısınalyq, quqyqtyq kómek kórsetý jónindegi pılottyq joba iske asyrylýda.
Sarapshylardyń pikirinshe, balalarǵa qatysty oryn alatyn zorlyq-zombylyq, sýısıdtik minez qulyqtyń negizgi sebepteri: 64%-y ata-ana men bala qarym-qatynasynan, 20%-y psıhologıalyq jáne fızıkalyq zorlyq-zombylyqtan, 16%-y jalǵyzdyq sezimi, qarym-qatynasty buzý, ózin-ózi baǵalaýdyń tómendiginen oryn alady eken.
2019 jyldan bastap bilim berý uıymdarynda jasóspirimderdiń aýtodestrýktıvti minez-qulqynyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan, mekteptegi bes mamannyń (psıholog, synyp jetekshi, áleýmettik pedagog, medbıke, kámeletke tolmaǵandar isi jóninidegi mektep ınspektory) jumysyn qamtıtyn aýqymdy «Besterek» jobasy engizilgen.
Qazirgi tańda, «Besterek» jobasy respýblıka kóleminde taratylǵan. Osy jobany odan ári jalǵastyrý jáne atalǵan problemalardy sheshýge úkimettik emes uıymdarmen usynylǵan jobalardy júzege asyrý josparlanyp, aǵymdaǵy jyly oblystyq búdjetten 97 mln. teńge qarajat bólindi. Atalǵan jobalar úsh baǵytta jumys júrgizetin bolady.
Birinshisi, bilim uıymdarynyń pedagog-psıhologtarynyń biliktiligin arttyrý.
Ekinshisi, táýelsiz sarapshylarmen tájirıbeli psıholog mamandardyń balalarmen ata-analarǵa arnalǵan trenıńter, jeke keńester berý.
Úshinshisi, vedomstvoaralyq is-áreketti kúsheıtý baǵytynda oblysy ákimdigi, oblys prokýratýrasy, jáne polısıa departamenti men birlesken «Salaýatty bolashaq» jobasyn júzege asyrady.
Bul joba respýblıkada alǵash ret pılot retinde túrli qıyn jaǵdaıǵa túsken otbasylar men olardyń balalaryna qoldaý kórsetý boıynsha vedomstvoaralyq is-áreketterdi bir aqparattyq júıege endirip, vedomstvolar óz quzireti sheginde tıisti jedel áreket etý jumystaryn júrgizýdi kózdeıdi.
İs-sharanyń maqsaty – qoǵamda ádep normasyn qalyptastyrý, profılaktıka sharasyn egjeı-tegjeıli talqylap, azamattyq sektor, jaýapty memlekettik organdarmen birlesip jedel is-qımyl jasaý. Jıynǵa qatysýshylar otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtý, balalardyń qaýipsizdigi men ómiri, ata-ana men aınalasyndaǵy adamdardyń jaýapkershiligi jaıynda sóz sóılep, pikir almasty.
Búgingi is-sharanyń nátıjesinde vedomstvolar arasyndaǵy is-qımyldy júıeli qylý maqsatynda birqatar naqty sharalardy kózdeý josparlanǵan.
