«Shevronnyń» Qazaqstanǵa kelgenine bıyl 25 jyl toldy. Bútin bir býyn er jetti osy ýaqytta. El qataryna qosyldy.
«Shevron» Qazaqstannyń shynaıy áriptesine aınaldy osy ýaqytta. Qazaqstandaǵy ekonomıkadan mádenıetke deıingi júzdegen, myńdaǵan jobalarǵa shynaıy demeýshi boldy.
Alǵashqy aıaq alys
Kúlli adamzattyń ósip-órkendeýine qajetti energıany bir ǵasyrdan astam ýaqyt boıy úzdiksiz óndirip kele jatqan kompanıanyń Qazaqstanǵa kelý tarıhy 1993 jyldan bastalady.
Iá, bul alǵashqy aıaq alys edi.
Dál osy jyldyń 6 sáýirinde Almaty qalasynda Teńiz kenishin ıgerý boıynsha birlesken Qazaqstan-Amerıka kásipornynyń qurylýy jónindegi kelisim-shartqa qol qoıyldy.
Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev pen amerıkandyq «Shevron» munaı korporasıasynyń sol kezdegi basshysy Kennet Derr 40 jylǵa sozylatyn kelisimge qol qoıdy. Qurylǵan birlesken kásiporyn «TEŃİZSHEVROIL» degen atqa ıe boldy.
1997 jyl da Qazaqstannyń munaı-gaz tarıhyndaǵy erekshe kezeńniń biri. Dál osy jyly Teńizde alǵashqy iri munaı keshenin jańartý aıaqtalyp, «Tar jerlerdi keńeıtý» jobasy júzege asyryldy. Bul joba jyldyq munaı óndirý kólemin 7 mıllıon tonnaǵa deıin jetkizýge múmkindik berdi.
Dál osy jyly óndiristik qýatty odan ári arttyrý boıynsha «Besinshi jeli» jáne «Baǵdarlama-12» jobalary júzege asty. 2001 jyly munaı óndirý kólemi 12 mıllıon tonnaǵa ósti.
Al araǵa 11 jyl salyp, 2008 jyldyń jazynda «Shevron» Ekinshi býyn zaýytyn iske qosty.
Sharaǵa Nazarbaev qatysty.
«Ekinshi býyn zaýyty – eń iri ınovasıalyq jobalardyń biri. «Teńizshevroıl» birlesken kásiporny rasynda da, elimizdiń munaı-gaz salasyndaǵy korporatıvtik kóshbasshy bolyp tabylady. Baǵasy 7 mlrd.AQSH dollaryn quraıtyn osy joba qazirgi tańda TMD elderindegi eń iri joba bolyp tabylady. Onyń qýaty Qazaqstanǵa jylyna 25 mln. tonna munaı óndirýge múmkindik berdi. Sonymen qatar, joǵary tehnologıalyq jabdyqty qoldaný aýaǵa zıandy zattar shyǵaryndylar kólemin azaıtýǵa yqpal etti», – degen edi sol joly Memleket basshysy.
5 qundylyq
«Shevronnyń» ózgelerge uqsamaıtyn bir qyry bolsa, ol – onyń jumys júrgizý mádenıetinde. «Shevron» osy mádenıetti qundylyqqa aınaldyra aldy.
Kóz jetkizgen bir jaıt – «Shevron» zańdy qurmetteıdi, qol astyndaǵy qyzmetkerdiń quqyqtaryn taptamaıdy ári ózi jumys isteıtin eldegi halyqtyń turmys-jaǵdaıyn jaqsartýǵa kúsh salady.
Bul arada biz kompanıa ustanymdarynyń bir parasyn ǵana aıttyq.
Nátıjege ádil, taza, durys jolmen qol jetkizý korporasıanyń basy prınsıpi.
Onyń ataýy da bar. «Shevron joly». Baǵdarlamanyń ózeginde naqty maqsat jatyr, biz bilsek.
Bul – álemdegi jetekshi energetıkalyq kompanıa bolý, ujymnyń kásibı deńgeıin udaıy arttyrý, yntymaqtastyq, jáne óndiristiń joǵary kórsetkishteri arqasynda barshanyń yqylasyna bólený.
Bylaı qarasańyz, qarapaıym ǵana qaǵıdalar. Osynyń ózinen-aq kompanıanyń qandaı ekenin, nege senetinin ári bolashaqqa degen jospary jasalyp qoıǵanyn ańǵarýǵa bolady.
«Biz adamnyń ómirin jaqsartyp, álemniń damýyna úles qosatyn energıany óndiremiz», – deıdi Shevron.
İlgeride aıttyq, «Shevronnyń» óz qundylyqtary bar dep. Ol qandaı qundylyqtar? Biz ol týraly ne bilemiz?
Solardyń birqataryn mysalǵa keltirelik.
«Shevron» bylaı deıdi:
Birinshi. Biz – ózgeshe oılaýǵa erkindik beremiz
Biz qyzmet atqaratyn elderdiń mádenı erekshelikterin eskeremiz jáne sonyń negizinde tanymymyzdy keńeıtemiz. Biz úshin jeke tulǵanyń biregeıligi mańyzdy. Biz ıdeıalardy baǵalaımyz.
Ekinshi. Biz udaıy damýdy kózdeımiz
Iá, solaı. Biz úshin óz-ózimizdi turaqty túrde damytý basty maqsat. Sózimiz ben isimiz úshin jaýapkershilikti óz moınymyzǵa alamyz. Synnan ótken tásilderdi nysanaly maqsatyna saı qoldanamyz.
Úshinshi. Biz ózimizge de, ózgelerge de adalmyz
Áriptester men seriktesterimizdiń senimine ıe bolý úshin jumysymyzdy eń joǵary etıkalyq standarttarmen atqaramyz.
Tórtinshi. Biz seriktesimizdi syılaımyz
Seriktestermen arada senimdi ári ózara tıimdi qarym-qatynas ornatýǵa bet buramyz. Bizdiń jetistikterimiz seriktesterimizdiń jetistikterine negizdelgen.
Besinshi. Biz úshin adam ómiri bárinen qymbat
Qyzmetkerimizdiń qaýipsizdigi, qorshaǵan ortany qorǵaý biz úshin asa mańyzdy is. Aýyr oqıǵalardyń aldyn-alýǵa nazar aýdaryp, qyzmetimizdi álemdegi eń joǵary standarttar deńgeıinde atqaramyz.
Al ekonomıka she?
Iá, Shevron solaı deıdi. Shırek ǵasyr boıyna Qazaqstanmen qoıyn-qoltyqtasyp jumys istep kele jatqan kompanıa osy ýaqytqa deıin eldiń ekonomıkasyna qyrýar ınvestısıa quıdy. Biraq qur sózden ne paıda? Naqty dálel keltirgen jón shyǵar.
Sonymen...
1993 jyldan 2017 jylǵa deıingi aralyqta Shevron Qazaqstanǵa 125 mıllıard dollardan astam qarjy quıypty. Az ba? Az dep aıtýǵa aýzymyz barmaıdy.
1993 jyldan bastap osy kúnge deıin TSHO qazaqstandyq kompanıalardyń 24 mıllıard dollaryn quraıtyn taýarlary men qyzmetterin paıdalanǵan eken.
Búgingi tańda TSHO-da eńbek etetin qazaqstandyq qyzmetkerlerdiń úlesi 80 paıyzdan asyp jyǵylǵan (1993 jyly bul kórsetkish 50 paıyzdy quraǵan-tuǵyn).
Aldaǵy jyldary bul kórsetkish óse túspese, tómendemeıdi. Jergilikti mamandar keıbireý oılaǵandaı Shevronnyń «qara jumysynda» júrgen joq. Ázir TSHO-daǵy qazaqstandyq mamandar jalpy basshylyq quramnyń 67 paıyzyn quraıdy. Kadrlardy oqytý jáne shyńdaý jónindegi turaqty baǵdarlamanyń nátıjesinde jaýapty qyzmetke taǵaıyndalǵan jergilikti qyzmetkerler qatary artyp keledi.
Bir ǵana dálel. Bir ǵana byltyrǵy jyly 156 qazaqstandyq qyzmetker basshylyq, jaýapty jáne mańyzdy tehnıkalyq qyzmettegi sheteldik qyzmetkerlerdi almastyrǵan.
Bir ǵana byltyrǵy jyly TSHO Qazaqstanda jasalǵan taýarlar men qyzmet túrlerin paıdalanýǵa 2,5 mıllıard dollary shamasynda qarjy bólse, onyń 1,1 mıllıard AQSH dollarynan astamy KKJ-UEQBJ aıasynda jumsalypty.
«Shevronnyń» sharapaty tek munymen shektelip otyrǵan joq.
Keleshek keńeıý jobasy – Uńǵy erneýindegi qysymdy basqarý jobasyn (KKJ-UEQBJ) aıasynda 30 myńnan qazaqstandyq jumysqa tartylypty. Qazirgi kúni bul jobada jumysshylardyń 92 paıyzy óz mamandarymyz.
«Shevron» kompanıasynyń polıetılen qubyr jáne qubyr armatýrasy zaýyttarynda barlyq basshylar men jumyskerler Qazaqstan azamattary. Zaýytta jergilikti jumyskerlerge 205 jumys orny bar, sonyń ishinde 120 turaqty jumys orny.
Bylaısha aıtqanda, Shevron Qazaqstandaǵy jumyspen qamtý máselesin sheshýge úlken mólsherde úles qosýda.
Tek bul ǵana ma?
Shevronnyń sharapaty tek munymen shektelip otyrǵan joq, árıne. Kompanıanyń áleýmettik jobalary taǵy bir maqalaǵa arqaý bolady, anyǵynda.
1993 jyldan berige deıin TSHO óz qyzmetkerleri men jergilikti turǵyndardyń ıgiligi úshin Atyraý oblysynyń ártúrli áleýmettik jobalaryna 1,4 mıllıard dollardan astam qarjy jumsaǵan eken.
Qazaqstanǵa kelgen alǵashqy kúnderden bastap «Shevron» áleýmettik jobalardy jandandyrýdy qolǵa aldy.
Bulardyń alǵashqysy «Atyraý Bonýs Qory» baǵdarlamasy-tuǵyn.
1993-1998 jyldyń aralyǵynda júzege asyrylǵan bul jobanyń búdjeti 50 mln. dollardy quraǵan.
Atalǵan qarajatqa Atyraýda qalalyq qazandyqqa deıin avtomattandyryldy. Qalanyń irgesindegi aýyl-aımaqtardy gazben qamtýǵa jetkilikti qýaty bar tabıǵı gaz qubyrynyń qurylysy júrgizildi.
«Atyraý Bonýs Qory» baǵdarlamasy aıasynda nan zaýyty salyndy. Atyraý oblystyq aýrýhanasyn jóndeý jáne qaıta jaraqtandyrý jumystary jasaldy. Qulsaryda jedel medısınalyq járdem kórsetý aýrýhanasy, al Atyraý qalasynda jańa medısınalyq apparattarmen jabdyqtalǵan dıagnostıkalyq ortalyq salyndy.
Anyǵy, bul baǵdarlama «Shevronnyń» áleýmettik saladaǵy alǵashqy jobalarynyń biri edi.
Budan keıingi 1999 jyly ázirlengen «Igilik» baǵdarlamasy áli bar.
Bir ǵana byltyrǵy jyly «Igilik» áleýmettik ınfraqurylym baǵdarlamasyna kompanıa 25 mln. dollar aýdarǵan eken.
Osynshama qarajattyń negizgi úlesi Atyraý óńirindegi balabaqshalar, mektepter jáne basqa da áleýmettik nysandardyń qurylysyna jumsalǵan.
Biri ǵana byltyrǵy jyly Atyraý oblysynyń densaýlyq saqtaý jáne bilim berý salalaryn qoldaýǵa TSHO-nyń áleýmettik ınvestısıalar baǵdarlamasy esebinen 1 mıllıon dollary shamasynda qarjy bólingen.
Jalpy aıtqanda, jyldyq búdjeti 25 mıllıon AQSH dollaryn quraıtyn «Igilik» baǵdarlamasy aıasynda 110-nan astam áleýmettik mańyzǵa ıe ınfraqurylym nysandary salynyp, dárigerler, muǵalimder jáne tehnıkalyq mamandar úshin myńnan astam jańa jumys oryndary qurylypty.
«Igilik» baǵdarlamasynyń jyldyq búdjeti jyl saıyn ósip keledi.
«Shevron» bilim salasyna da edáýir yqpal etti. Osydan 5 jyl buryn kompanıanyń muryndyq bolýymen Qazaqstan-Brıtan tehnıkalyq ýnıverstıtetiniń (QBTÝ) janynan alǵashqy ret Qazaqstan Teńiz Akademıasy quryldy. Akamedıanyń alǵashqy túlekteri qazirgi kúni teńiz tasymaly salasynda ter tógip júr.
Osylaısha «Shevron» Nursultan Nazarbaevtyń Qazaqstan azamattaryn dástúrli munaıgaz sektorynan tys jerlerge jumysqa turǵyzý maqsatyndaǵy tapsyrmasyn alǵashqylardyń biri bolyp oryndady.
Ekonomıkany jáne shaǵyn jáne orta bıznesti damytý da «Shevron» kompanıasynyń dúnıejúzilik ınvestısıalyq qyzmetiniń eń mańyzdy bóligi bolyp tabylady.
«Shevron» Qazaqstannyń Qolónershiler Odaǵymen tyǵyz qarym-qatynasyn jalǵastyryp keledi jáne myńdaǵan qolónershilerge bıznesti damytýǵa jáne dızaın jaǵynan kómektesedi. Nátıjesinde, qolóner buıymdarynyń sapasy joǵarylap, naryq keńeıip, sheberlerdiń aqparat almasý órisi artty.
Eki jyl boıy «Shevron» jáne Qazaqstandaǵy Brıtandyq keńes birigip, 17-19 jas aralyǵyndaǵy jastardyń básekelesti eńbek naryǵynda jumysqa turý qabiletin arttyrýǵa baǵyttalǵan jańa jobany júrgizip keledi.
Munyń bári eńbek. Eńbektiń elenbeýi múmkin emes. El kórip otyr. Sharapatyn sezinip otyr.
2011 jyly «TEŃİZSHEVROIL» áleýmettik jaýapkershilik jónindegi «Paryz» respýblıkalyq baıqaýynda Gran-prı syılyǵyna ıe boldy.
Ekologıa eskerile me?
«Shevron» qorshaǵan ortany qorǵaýda qanshalyqty belsendi? Ekologıa talaptary qanshalyqty saqtalady, qanshalyqty eskeriledi?
«Teńizshevroıl» JSHS-y Keleshek keńeıý jobasy-Uńǵy erneýindegi qysymdy basqarý jobasynyń dırektory Mık Kreılı gazetimizge bergen suhbatynda osy máseleniń aq-qarasyn ajyratyp bergen.
«Qorshaǵan ortany qorǵaýda biz «Shevron» korporasıasynyń standarttaryn ustanamyz. Olarǵa «Shevron» kompanıasynyń ekologıa, tehnologıalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý sekildi baǵyttar boıynsha óndiristegi jetekshi kórsetkishterdi qamtamasyz etý jumystary kiredi.
2000 jyldan beri TSHO gazdy alaýda jaǵýdy 84%-ǵa qysqartty, al gazdy kádege jaratýdy 98%-ǵa arttyrdy, bul jetistikke salamyzdaǵy qaýymdastyqtar joǵarǵy baǵa berip otyr», – degen edi Kreılı.
Kreılıdiń sózin tolyqtyra ketelik. 2000 jyldan beri ekologıalyq yqpaldy azaıtýǵa barlyǵy 3 mıllıard dollar baǵyttalypty.
Jyl saıynǵy shıki munaı óndirý kólemi 2,5 ese artqanymen, TSHO-nyń kapıtaldyq baǵdarlamalary men qondyrǵylardyń senimdi jumys isteýiniń arqasynda munaıdyń bir tonnasyna shaqqandaǵy aýa shyǵaryndylary 2000 jyldan beri 71 paıyzǵa azaıǵan.
Al byltyrǵy jyly óndiristik bazanyń paıdalaný jáne tehnıkalyq qyzmet kórsetý ýchaskesinde jańa zerthana ashyldy.
Zerthana TSHO-nyń ekologıalyq monıtorıń baǵdarlamasy sheńberinde qorshaǵan ortanyń ahýaly týraly sapaly málimetter alý úshin synama alý jáne taldaý jumystaryn qoldaý maqsatynda qurylǵan.
«Adamdardyń densaýlyǵy men qorshaǵan ortany qorǵaý – bizdiń kompanıanyń negizgi qundylyqtarynyń biri», – deıdi bul rette Shevron.
Keleshek keńeıý jobasy
«Teńizshevroıl» kompanıasy Keleshek keńeıý jobasynyń negizgi ıdeıasy nede?
Osyǵan oraı bizdiń basylymǵa suhbat bergen taǵy sol «Teńizshevroıl» JSHS-y Keleshek keńeıý jobasy-Uńǵy erneýindegi qysymdy basqarý jobasynyń dırektory Mık Kreılıdiń sózi oıymyzǵa oralyp otyr.
«KKJ-UEQBJ (Keleshek keńeıý jobasy-Uńǵy erneýindegi qysymdy basqarý jobasy) – Teńiz ken ornyndaǵy qoldanystaǵy zaýyttardyń tolyq qýatta jumys isteýin qamtamasyz etý úshin bir mezgilde júzege asyrylatyn birikken joba.
Bul joba Teńiz kenishiniń jyldyq munaı óndirisi kólemin shamamen 12 mln tonnaǵa arttyryp, jalpy munaı óndirisi kólemin 39 mln tonnaǵa deıin jetkizedi dep úmittenip otyrmyz. Bul Qazaqstan ekonomıkasyna da zor serpin ákeletin dúnıe bolmaq.
Al jumys kúshine qatysty alańdamańyzdar. Qazirde 20 myńnan astam Qazaqstan azamattary KKJ-UEQBJ jobasynyń el ishinde ornalasqan óndiris alańdary men jumys oryndarynda qyzmet etip jatyr, bul degenimiz – jobanyń Qazaqstandaǵy jalpy jumys kúshiniń 92 paıyzy», – degen edi Kreılı.
Jasyrary joq, «Shevron» Teńiz ken ornyn odan ári keńeıtýden úlken úmit kútip otyr. Biz bilsek, mundaǵy alǵashqy munaı 2022 jyly óndiriledi dep kútilýde.
Ekinshi saýal: Bul joba Qazaqstan ekonomıkasyna qanshalyqty paıda ákelýi múmkin?
«Shevron» basshylyǵynyń aıtýynsha KKJ-UEQBJ jobasynyń Qazaqstan ekonomıkasyna ákeletin paıdasy zor.
«Atap aıtqanda, – deıdi «Shevron»....
- Qurylys jáne jasap shyǵarý jumystarynyń qyzǵan shaǵynda shamamen 20 000 jumys orny ashylatyn bolady.
- Qazaqstandyq merdigerlerdi qamtý biz úshin eń mańyzdy másele. TSHO KKJ-UEQBJ jobasynyń jobalaý, satyp alý jáne jasap shyǵarý qyzmetterine 1700 qazaqstandyq kásiporyndy tartý úshin bastapqy irikteýden ótkizdi.
- KKJ-UEQBJ jobasy Qazaqstandaǵy bızneske jáne adamdarǵa ozyq tehnologıaly quraldardy paıdalaný, jańa oqytý uıymdaryn ashý jáne modýlderdi jasap shyǵarý sıaqty jańa múmkindikter ashady.
Siz bilesiz be?
2017 jyly TSHO rekordtyq 28,7 mln tona munaı óndirdi.
TSHO búkil Qazaqstan munaıynyń úshten birin óndiredi.
2017 jyly TSHO qurylǵan ýaqyttan bastap 3 mlrd barel munaı óndirisine qol jetkizdi
2017 jyl. TShO qyzmetkerleri jumys ýaqyty shyǵyndalatyn tosyn oqıǵasyz 60 mln. adam-saǵat kórsetkishke qol jetkizdi. Bul TSHO tarıhyndaǵy eń joǵary kórsetkish.
2017 jyl. TShO qazaqstandyq taýarlar men qyzmetterdi satyp alý boıynsha jańa rekord ornatty: 2,5 mlrd. astam AQSH dollary, sonyń ishinde KKJ-UEQBJ boıynsha 1,12 mlrd. AQSH dollary jumsaldy. TSHO-nyń 1993 jyldan bergi qazaqstandyq qamtýǵa salǵan qarajaty 24 mlrd. AQSH dollarynan asty.
2017 jyl. TSHO-nyń 1999 jyldan beri «Igilik» baǵdarlamasy boıynsha jalpy jumsaǵan qarajaty 239 mln. AQSH dollarynan asty. 110 joba júzege asyp, myńnan astam jumys orny ashyldy.
P.S. Óziń eńbek etetin memleketke qurmet kórsetý, eldiń, áleýmettiń aldyndaǵy jaýapkershilikti seziný, ony abyroımen atqarý úlken kúsh pen mol qarjyny qajet etedi. Eń bastysy soǵan degen nıet kerek. «Shevron» kompanıasy bul baǵytta kóptegen jumystar atqarýda. Sondyqtan da úlken bedelge ıe.
Dýman BYQAI,
Arnaıy «Qala men Dala» gazeti úshin
