Bir kúı bar...
Joljazbamyzǵa osylaı at qoıyp, aıdar taǵýymyzdyń sebebin maqalanyń sońyna qaldyrýdy jón kórdik. Áýeli kórgen-túıgenimizdi tarqatyp aıtsaq. Qarqaralydaǵy Qunanbaı qajy meshitin zıarat etý – áý bastaǵy maqsatymyz edi. Bas múftı Erjan qajy Malǵajyulynyń bastamasymen jarıalanǵan «Din men dástúr» jylyna oraı tarıhı meshitti betke alýdyń sáti tústi. Oıymyz – tarıhtan taǵylym alý, keshegi men búgingini sabaqtastyrý. Shirkin, qasıet qonǵan Qarqaraly deseńshi. Bul keshegi Álıhan Bókeıhanov pen Jaqyp Aqpaev jazyp, ult úshin basyn qaterge tikken 42 babamyz qol qoıǵan áıgili Qarqaraly petısıasy qabyldanǵan jer. Qazaqty naǵyz musylman etýdiń 47 jolyn kórsetip, qol qoıǵandar patshaǵa: «...biz qymbat qunmen esep aıyrysamyz», – depti. Úshinshi pýnktte: «Qyrǵyzdarǵa (ıaǵnı, qazaqtarǵa) meshit, medrese salýǵa ruqsat kerek. Qudaıǵa qulshylyq etýge erkindik bolsyn...» degen talap qoıylǵan. Babalar armandaǵan talap búgin oryndaldy. Biraq ózderi kóre almaı ketti. Musylmandyqqa bekem bolmasa, «tar jol, taıǵaq keshpes» edi, sirá. «Ózgeler úshin ómir súrý», – degen paıǵambar danalyǵy osy bolsa kerek.
[caption id="attachment_8775" align="alignright" width="553"]
Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.) bir hadısinde: «Alla Taǵala meshitti jaqsy kórgen pendeni jaqsy kóredi», – degen eken.[/caption]
Qunanbaı qajynyń meshit turǵyzýy tegin emes. Sol kezde Qarqaraly okrýginiń aǵa sultany bolǵan ol 1850 jyldyń 7 qańtarynda Sibir qyrǵyzdarynyń shekara bastyǵy Kleıst myrzaǵa jazǵan hatynda: «...meshit qurylysy din yqpalyn nyǵaıtyp, Qudaıǵa qulshylyq etip, namaz oqyp, halyqtyń adamgershilik-ımandylyq sezimine ózgeris jasaý maqsatyn kózdeıdi... Senimdi túrde kirisip, meshittiń qurylys jumysyn ótken jyldary qaýym bolyp jınaǵan qarajat esebinen jáne ózimniń menshigim esebinen júrgizemin...», – depti.
Meshittiń tóbesindegi qyzyl aǵash sol qalpy saqtalypty. Otqa salsa janbaıdy. Bas ımam Ámirjan Áshimuly bizge qyzyqty oqıǵany baıandap berdi. 1924 jyly jergilikti sholaq belsendiler Alla úıin órtep jiberý týraly buıryqty oryndaýǵa kirisedi. Meshittiń shyǵys jaǵyndaǵy buryshyna úlken aǵashtardy jınap, ot qoıady. Tilsiz jaý qulshylyq úıine áste áster ete almapty. Allanyń qudiretimen oınaǵandar ekinshi buryshynda otty kúsheıtedi. Ol áreketterinen de túk shyqpasa kerek. Qulshylyq úıiniń búıirine úıip, qalap jaqqan aǵashtary kúlge aınalǵanmen, aǵash meshittiń qabyrǵasyn tek qara kúıe shalady.
Qunanbaı qajy meshitine taban tiregenimizde, ekinti namazynyń ýaqyty taıap qalǵan eken. Bizge ilesip barǵan QMDB-nyń Qaraǵandy oblysy boıynsha ókil ımamy Ómirzaq Qazkenulynyń keńesshisi ári kómekshisi Nurjigit Musabekov baýyrymyz azan shaqyrdy. Azan shaqyrylǵanda laǵyneti shaıtan azannyń daýsy estilmeıtin jaqqa deıin qashady eken. Halqymyzdyń: «Azany bar aýyl azbaıdy», – degen danalyǵy hadıspen úndesip jatqany túsingenge mol taǵylym.
Adamzat balasy talaı zilzala men sý tasqyndarynyń kýási boldy. Sol tabıǵı apattardan aman qalǵan Alla úıleri áli kúnge deıin ımandy jannyń rýhyn asqaqtatýmen keledi. Qazaqtyń: «Qudaısyz qýraı da synbaıdy» degeni osy bolar.
«1924 jyly Imash deıtin kisi meshitti órtemek bolǵanymen qoımaı, munarasyn baltamen shabady. Munarany jyqqan bette qolynan baltasy ushyp, ózi de jerge qulaıdy. Eki qoly kókirek tusyna qaraı búgilgen kúıi ózi qulatqan munaranyń janynda jan tásilim etedi. Ol kisiniń beıiti aýyl shetinde. Budan adamzat balasy sabaq alýy tıis. Qudaıdyń qudyreti sol, aǵash meshitti órteımin dep, iske kirisken bir kisiniń kózine shoqtyń ushqyny tıip, janarynan aırylǵan», – deıdi Qunanbaı qajy meshitiniń bas ımamy Ámirjan Áshimuly.
Qunanbaı qajy meshitiniń tarıhyn 1990 jyldan beri zerttep kele jatqan ólketanýshy Erlan Mustafın myrza tyń derektermen bólisti. Muraǵattan jınaǵan maǵlumattary mol eken. «Abaı joly» romanynda: «...Bundaǵy qonaqtyń kóbi qalanyń tatar saýdagerleri, qazaq baılary jáne tap ortada jańa meshit ımamy Hasen molda kórindi...» degen derekter kezdesedi. «Hasen ımamnyń «ahýn» degen dinı dárejesi bolǵan. Mendegi qujat boıynsha, Hasen ahýn ımamdyq qyzmette júrgende namaz oqyp, balalarǵa sabaq bergen, bolystardy aralap, halyqtyń dinı saýatyn ashqan. Jas jubaılardyń nekesin qıyp, balalardy súndetke otyrǵyzǵan. Hasen ımam jan-jaqty dinı qaıratker bolǵan», – deıdi ólketanýshy.
Imamnyń aıtýynsha, meshit ashylǵan jyldary 11 qarı (Qurandy tolyq jatqa biletin adam) qyzmet etipti. Tozyǵy jetken mundaǵy arabsha kitaptar solardan qalsa kerek. Qurannyń sol kezdegi nusqasy da saqtalypty.
Qunanbaı qajy meshitine taban tiregenimizde, ekinti namazynyń ýaqyty taıap qalǵan eken. Bizge ilesip barǵan QMDB-nyń Qaraǵandy oblysy boıynsha ókil ımamy Ómirzaq Qazkenulynyń keńesshisi ári kómekshisi Nurjigit Musabekov baýyrymyz azan shaqyrdy. Azan shaqyrylǵanda laǵyneti shaıtan azannyń daýsy estilmeıtin jaqqa deıin qashady eken. Halqymyzdyń: «Azany bar aýyl azbaıdy», – degen danalyǵy hadıspen úndesip jatqany túsingenge mol taǵylym.
Ekinti namazy oqylyp, bas ımam Qunanbaı qajynyń rýhyna arnap qasıetti Quran aıatyn baǵyshtady. Iá, keshegi Qudaısyz qoǵamda ómir súrgen tekti babalarymyz Qarqaralydan meshit turǵyzyp, qajyǵa da bardy. Naǵyz erlik emeı, nemene?!
Qos qulshylyq bólmesi bar meshitte bir mezette 300 adam namaz oqı alady. Bir kezderi meshit pıonerler úıi boldy. Azyq-túlik saqtaıtyn qoımaǵa da aınalǵan. 1941-45 jyldarda, ıaǵnı zulmat zamandarda, tyń ıgerý kezeńderde ártúrli elden kelgen kelimsekter meshitti panalaıdy. Alla úıinde bir kún aıaldap: «Munda túneý múmkin emes. Túnde beımálim sózder aıtylady. Bireý úı ishinde júrgendeı seziledi», – dep qasha jónelgenin aýyl qarıalar aıtyp berdi. Osylaısha, eles kezip, esteri shyqqan desedi.
Qunanbaı qajy meshitiniń tarıhyn 1990 jyldan beri zerttep kele jatqan ólketanýshy Erlan Mustafın myrza tyń derektermen bólisti. Muraǵattan jınaǵan maǵlumattary mol eken. «Abaı joly» romanynda: «...Bundaǵy qonaqtyń kóbi qalanyń tatar saýdagerleri, qazaq baılary jáne tap ortada jańa meshit ımamy Hasen molda kórindi...» degen derekter kezdesedi. «Hasen ımamnyń «ahýn» degen dinı dárejesi bolǵan. Mendegi qujat boıynsha, Hasen ahýn ımamdyq qyzmette júrgende namaz oqyp, balalarǵa sabaq bergen, bolystardy aralap, halyqtyń dinı saýatyn ashqan. Jas jubaılardyń nekesin qıyp, balalardy súndetke otyrǵyzǵan. Hasen ımam jan-jaqty dinı qaıratker bolǵan», – deıdi ólketanýshy.
Dinge qysym jasalǵan jyldary adam qolymen qulatylǵan meshit munarasy Allanyń ámirimen qaıta boı kóterdi.
Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.) bir hadısinde: «Alla Taǵala meshitti jaqsy kórgen pendeni jaqsy kóredi», – degen eken.
Bas ımamǵa uıyp, ekinti namazan óteýge shyqqanda, qatarymyzǵa orys jigiti kelip qosyldy. Jamaǵatpen namaz oqyp bolǵan soń syrtqa asyǵys shyǵyp ketti. Surastyryp bilsek, meshitke jaqyn mektepte dene shynyqtyrý páninen sabaq beredi eken. Úzilis ýaqytyn paıdalanyp, namazyn jamaǵatpen oqıdy. Asyǵys shyǵýynyń sebebin sosyn bildik. Sabaqqa keshigip qalmaıyn degen bolar. Biz onymen suhbattasýǵa bekindik. Islamǵa kelýine nendeı jaǵdaılar túrtki bolǵanyn bilgimiz kelip, jumysyna izdep bardyq. Biraq tappadyq. Sáti túspegen suhbatty endigi joly alarmyz dep ózimizdi jubatyp ta qoıdyq. Áıtpese, keshegi meshitti jermen jeksen ete jazdaǵan solaqaı saıasat túbinde júzege aspaı, tipti, orys ultynyń ókilderi búginde baqytyn Islamnan taýyp, meshitke qadam basqany kimdi bolsyn qýantarlyq jaǵdaı emes pe? Islam – haq din degen osy. Árıne, bári Allanyń qolynda. Tek nıet kúshti bolsa, adam maqsatyna jetpeı qoımaıdy eken. Danalyq pen ımandylyqty ushtastyrǵan aǵa sultan Qunanbaı Óskenbaıuly urpaǵyna ólmes ónege qaldyrdy. Hadıs-sháripte: «Meshit salǵan adam úshin Alla Taǵala jánnatta saraı turǵyzady», – delingen.
Qulshylyq úıin turǵyzý bir kezderi ómirińdi qaterge tikkenmen birdeı bolsa, qazir eshkim oǵan kedergi emes. Órtep, qırata jazdaǵan Qunanbaı qajy meshiti búgin memlekettiń qorǵaýynda. Táýelsiz Qazaq eliniń kúni týdy. Birlikke syzat túsirmeı, beıbit kúndi qadirleı bilsek bolǵany, eń bastysy.
Aıtpaqshy, Islamdy qabyldaǵan orys jigitimen suhbattasa almaı, «Aıtylmaı qalǵan áńgime» dep taqyryp qoıýymyzdyń sebebi osy edi.
Aǵabek QONARBAIULY,
QMDB Baspasóz bóliminiń meńgerýshisi
Astana – Qarqaraly – Astana
