Elimizde qoǵamdyq kólikpen jolaýshy tasymaldaý ár aımaqta tabıǵı túrde damyp, tabystyń kózine aınalǵan. Buǵan Almatydaǵy «Saıran» avtobeketine barǵanda kózińiz jete túsedi. Shymkent pen Tarazǵa baratyn úlken avtobýstar avtobekettiń aınalasynda ıin-tiresip turǵany. Avtobeketti aýyl men qalany baılanystyryp turǵan torap dersiń. Sońǵy ýaqyttary jolaýshylardy tasyp, nanyn aıyryp júrgen kásipkerlerdiń sońyna túsýshiler kóbeıip ketti.
Ońtústikke jıi saparlaıtyn jolaýshylar poıyzǵa minip, yrǵatylyp-jyrǵatylyp júrgennen góri, avtobýspen túnimen júrip, dittegen jerine tań ata top ete qalǵandy jón sanaıdy. Ókinishke oraı, keıbir atqaminerler qarapaıym halyqtyń osy bir qýanyshyn kóp kórgendeı. Búginde «Saıranǵa» ońtústik óńirden kelgen avtobýstardyń bári erkin kire almaıdy. Jolaýshy tasymaldaıtyn kólikterdiń birazy Qaskeleń jaqtaǵy «Barlyq» bazaryna aıaldasa, qalǵany «Saırannyń» mańaıyna toqtap, qaıtarǵa adam jınaıdy. Eki arada zymyraǵan avtobýstar birneshe ret jol apatyna ushyrap, adamdar mert bolǵanyn bilemiz. Árıne, qaýipsizdik máselesi qashanda birinshi orynda turýy tıis. Sondyqtan bul máseleni jol polısıasy retteýi kerek edi. Jol saqshylary «avtobýs júrgizýshileri ishimdik iship alyp, kólik júrgizedi» dep aqtalýdan árige asqan emes. Bolmasa saqshylarymyz «qoǵamdyq kólikter túnde júrgende júrgizýshiler qalǵyp ketip, jol-kólik oqıǵalary oryn alýda» dep máseleni jyly jaýyp qoıa salady. Iá, eki araǵa qatynaıtyn kólikterdiń kópshiligi túnde júretini jasyryn emes. Nelikten? Munyń astaryna eshkim úńilmegen. Onyń ózindik syry bar. Avtobýsty tizgindep júrgen júrgizýshilerden syr tartqanymyzda, olar: «Avtobýsty kúndiz júrgizgen bizge de jaqsy ǵoı. Biraq kúndiz jolǵa shyqsań, jol boıyn torýyldaǵan jol saqshylary jıi toqtatyp, mazańdy alady. Sondyqtan Shymkent pen Taraz arasyna qatynaıtyn jolaýshy kólikteri túnde júrgendi jón sanaıdy», – dep kókeıde júrgen oılaryn jasyrmaı aıtty. Bul ashshy da bolsa, shyndyq. Kúndiz qaladan uzap shyqsańyz jol boıyndaǵy aǵashtyń qalqasyna kólikterin jasyrǵan jol polısıasyn kóresiz. Olar júk kólikteri men avtobýstar jol tártibin buzbasa da sebepsiz toqtatyp, tekserýdiń astyna alady. Al teksergen adamnyń bir kinárat tabatyny sózisiz. Budan keıin júrgizýshiniń qaltasy qaǵylatynyn biz aıtpasaqta sezip otyrǵan shyǵarsyz.
Shymkentte saýda-sattyqpen aınalysatyn shaǵyn kásipkerlerdiń bári taýarlaryn avtobýspen tasymaldaǵandy jón sanaıdy. Tasymal quny arzan. Eger sol teń-teń júgińizdi poıyzben jetkizseńiz, Qazaqstan temir joly tasymaldaý qunyn tym qymbat suraıdy. Olardyń avtobýspen tasymaldaýy ózderine de, halyqqa da tıimdi. Mine, sonyń arqasynda Ońtústik óńirde arzanshylyq. Qazir atalǵan aımaqtyń aýyldy jerlerinde turatyn jastardyń kópshiligi Almatyǵa kelip, jumys istep, aqsha taýyp júr. Olar aı saıyn tapqan 100-150 myń teńgesin osy avtobýs júrgizýshileri arqyly aýyldaryna joldaıtynyn talaı ret kórdim. Júrgizýshilerine 500 teńge berse bolǵany. Al eger 100 myń teńgeni bank arqyly aýdarsańyz, qarjy ınstıtýttary qyzmet aqysyn buldap 2-3 myń teńgeni qaǵyp alady. Osyndaı jaıttardy eskeretin bolsaq, eki aradaǵy avtobýstar tek jolaýshy tasymalymen ǵana emes, ózge de mańyzdy mindetterdi moınyna alyp otyrǵanyn baıqaısyń.
Taıaýda bir tanysym Shymkent pen Almatynyń arasynda qatynaıtyn avtobýstardy qaralap kórsetken telearnaǵa degen ókpesi qara qazandaı ekenin aıtty.
– Jol saqshylarynyń avtobýstardyń sońyna shyraq alyp túsýin túsinemin. Óıtkeni olardyń kózdegen maqsaty bar. Al telearna jýrnalıseriniń qoǵamdyq kólikterdi qaralap, arnaıy reportaj berýi maǵan unaǵan joq. Reportaj jasaıtyn taqyryp joq pa? Olar jýrnalıstik zertteýlerinde avtobýstar syrttan eńbek mıgranttaryn tasymaldaıdy dep sóge-jamandady. Elimizde kelimsekter qaptasa, buǵan kóshi-qon polısıasy men shekarada turǵan kedenshiler kináli. Dál osyǵan avtobýstardy kinálaý qısynsyz. Basqa óńirlermen salystyrǵanda Shymkent pen Tarazda kúndelikti tutynatyn taýarlardyń baǵasy aıtarlyqtaı arzan ekenin barsha halyq biledi. Bul úshin bizder júk kólikteri men avtobýstarǵa rahmet aıtýymyz kerek. Shymkentte saýda-sattyqpen aınalysatyn shaǵyn kásipkerlerdiń bári taýarlaryn avtobýspen tasymaldaǵandy jón sanaıdy. Tasymal quny arzan. Eger sol teń-teń júgińizdi poıyzben jetkizseńiz, Qazaqstan temir joly tasymaldaý qunyn tym qymbat suraıdy. Olardyń avtobýspen tasymaldaýy ózderine de, halyqqa da tıimdi. Mine, sonyń arqasynda Ońtústik óńirde arzanshylyq. Qazir atalǵan aımaqtyń aýyldy jerlerinde turatyn jastardyń kópshiligi Almatyǵa kelip, jumys istep, aqsha taýyp júr. Olar aı saıyn tapqan 100-150 myń teńgesin osy avtobýs júrgizýshileri arqyly aýyldaryna joldaıtynyn talaı ret kórdim. Júrgizýshilerine 500 teńge berse bolǵany. Al eger 100 myń teńgeni bank arqyly aýdarsańyz, qarjy ınstıtýttary qyzmet aqysyn buldap 2-3 myń teńgeni qaǵyp alady. Osyndaı jaıttardy eskeretin bolsaq, eki aradaǵy avtobýstar tek jolaýshy tasymalymen ǵana emes, ózge de mańyzdy mindetterdi moınyna alyp otyrǵanyn baıqaısyń, – dep tanysym kókeıge tunǵan oıyn jaıyp saldy. Rasynda da eki araǵa qatynap júrgen avtobýstardy qyspaqqa alyp, abyroı tappasymyz anyq. Jekelegen bireýler óz múddesin kúıttep, polısıa men jýrnalıserdiń qolymen ot kóseýi múmkin. Sondyqtan bizder ár máselege eldik múdde turǵysynan qarap, baǵamdaýdy úırenýimiz kerek.
Nurlan JUMAHAN
