ەلىمىزدە قوعامدىق كولىكپەن جولاۋشى تاسىمالداۋ ءار ايماقتا تابيعي تۇردە دامىپ، تابىستىڭ كوزىنە اينالعان. بۇعان الماتىداعى «سايران» اۆتوبەكەتىنە بارعاندا كوزىڭىز جەتە تۇسەدى. شىمكەنت پەن تارازعا باراتىن ۇلكەن اۆتوبۋستار اۆتوبەكەتتىڭ اينالاسىندا يىن-تىرەسىپ تۇرعانى. اۆتوبەكەتتى اۋىل مەن قالانى بايلانىستىرىپ تۇرعان توراپ دەرسىڭ. سوڭعى ۋاقىتتارى جولاۋشىلاردى تاسىپ، نانىن ايىرىپ جۇرگەن كاسىپكەرلەردىڭ سوڭىنا تۇسۋشىلەر كوبەيىپ كەتتى.
وڭتۇستىككە ءجيى ساپارلايتىن جولاۋشىلار پويىزعا ءمىنىپ، ىرعاتىلىپ-جىرعاتىلىپ جۇرگەننەن گورى، اۆتوبۋسپەن تۇنىمەن ءجۇرىپ، دىتتەگەن جەرىنە تاڭ اتا توپ ەتە قالعاندى ءجون سانايدى. وكىنىشكە وراي، كەيبىر اتقامىنەرلەر قاراپايىم حالىقتىڭ وسى ءبىر قۋانىشىن كوپ كورگەندەي. بۇگىندە «سايرانعا» وڭتۇستىك وڭىردەن كەلگەن اۆتوبۋستاردىڭ ءبارى ەركىن كىرە المايدى. جولاۋشى تاسىمالدايتىن كولىكتەردىڭ ءبىرازى قاسكەلەڭ جاقتاعى «بارلىق» بازارىنا ايالداسا، قالعانى «سايراننىڭ» ماڭايىنا توقتاپ، قايتارعا ادام جينايدى. ەكى ارادا زىمىراعان اۆتوبۋستار بىرنەشە رەت جول اپاتىنا ۇشىراپ، ادامدار مەرت بولعانىن بىلەمىز. ارينە، قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى قاشاندا ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى ءتيىس. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى جول پوليسياسى رەتتەۋى كەرەك ەدى. جول ساقشىلارى «اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى ىشىمدىك ءىشىپ الىپ، كولىك جۇرگىزەدى» دەپ اقتالۋدان ارىگە اسقان ەمەس. بولماسا ساقشىلارىمىز «قوعامدىق كولىكتەر تۇندە جۇرگەندە جۇرگىزۋشىلەر قالعىپ كەتىپ، جول-كولىك وقيعالارى ورىن الۋدا» دەپ ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويا سالادى. ءيا، ەكى اراعا قاتىنايتىن كولىكتەردىڭ كوپشىلىگى تۇندە جۇرەتىنى جاسىرىن ەمەس. نەلىكتەن؟ مۇنىڭ استارىنا ەشكىم ۇڭىلمەگەن. ونىڭ وزىندىك سىرى بار. اۆتوبۋستى تىزگىندەپ جۇرگەن جۇرگىزۋشىلەردەن سىر تارتقانىمىزدا، ولار: «اۆتوبۋستى كۇندىز جۇرگىزگەن بىزگە دە جاقسى عوي. ءبىراق كۇندىز جولعا شىقساڭ، جول بويىن تورۋىلداعان جول ساقشىلارى ءجيى توقتاتىپ، مازاڭدى الادى. سوندىقتان شىمكەنت پەن تاراز اراسىنا قاتىنايتىن جولاۋشى كولىكتەرى تۇندە جۇرگەندى ءجون سانايدى»، – دەپ كوكەيدە جۇرگەن ويلارىن جاسىرماي ايتتى. بۇل اششى دا بولسا، شىندىق. كۇندىز قالادان ۇزاپ شىقساڭىز جول بويىنداعى اعاشتىڭ قالقاسىنا كولىكتەرىن جاسىرعان جول پوليسياسىن كورەسىز. ولار جۇك كولىكتەرى مەن اۆتوبۋستار جول ءتارتىبىن بۇزباسا دا سەبەپسىز توقتاتىپ، تەكسەرۋدىڭ استىنا الادى. ال تەكسەرگەن ادامنىڭ ءبىر كىنارات تاباتىنى ءسوزىسىز. بۇدان كەيىن جۇرگىزۋشىنىڭ قالتاسى قاعىلاتىنىن ءبىز ايتپاساقتا سەزىپ وتىرعان شىعارسىز.
شىمكەنتتە ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىساتىن شاعىن كاسىپكەرلەردىڭ ءبارى تاۋارلارىن اۆتوبۋسپەن تاسىمالداعاندى ءجون سانايدى. تاسىمال قۇنى ارزان. ەگەر سول تەڭ-تەڭ جۇگىڭىزدى پويىزبەن جەتكىزسەڭىز، قازاقستان تەمىر جولى تاسىمالداۋ قۇنىن تىم قىمبات سۇرايدى. ولاردىڭ اۆتوبۋسپەن تاسىمالداۋى وزدەرىنە دە، حالىققا دا ءتيىمدى. مىنە، سونىڭ ارقاسىندا وڭتۇستىك وڭىردە ارزانشىلىق. ءقازىر اتالعان ايماقتىڭ اۋىلدى جەرلەرىندە تۇراتىن جاستاردىڭ كوپشىلىگى الماتىعا كەلىپ، جۇمىس ىستەپ، اقشا تاۋىپ ءجۇر. ولار اي سايىن تاپقان 100-150 مىڭ تەڭگەسىن وسى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى ارقىلى اۋىلدارىنا جولدايتىنىن تالاي رەت كوردىم. جۇرگىزۋشىلەرىنە 500 تەڭگە بەرسە بولعانى. ال ەگەر 100 مىڭ تەڭگەنى بانك ارقىلى اۋدارساڭىز، قارجى ينستيتۋتتارى قىزمەت اقىسىن بۇلداپ 2-3 مىڭ تەڭگەنى قاعىپ الادى. وسىنداي جايتتاردى ەسكەرەتىن بولساق، ەكى اراداعى اۆتوبۋستار تەك جولاۋشى تاسىمالىمەن عانا ەمەس، وزگە دە ماڭىزدى مىندەتتەردى موينىنا الىپ وتىرعانىن بايقايسىڭ.
تاياۋدا ءبىر تانىسىم شىمكەنت پەن الماتىنىڭ اراسىندا قاتىنايتىن اۆتوبۋستاردى قارالاپ كورسەتكەن تەلەارناعا دەگەن وكپەسى قارا قازانداي ەكەنىن ايتتى.
– جول ساقشىلارىنىڭ اۆتوبۋستاردىڭ سوڭىنا شىراق الىپ ءتۇسۋىن تۇسىنەمىن. ويتكەنى ولاردىڭ كوزدەگەن ماقساتى بار. ال تەلەارنا جۋرناليستەرىنىڭ قوعامدىق كولىكتەردى قارالاپ، ارنايى رەپورتاج بەرۋى ماعان ۇناعان جوق. رەپورتاج جاسايتىن تاقىرىپ جوق پا؟ ولار جۋرناليستتىك زەرتتەۋلەرىندە اۆتوبۋستار سىرتتان ەڭبەك ميگرانتتارىن تاسىمالدايدى دەپ سوگە-جاماندادى. ەلىمىزدە كەلىمسەكتەر قاپتاسا، بۇعان كوشى-قون پوليسياسى مەن شەكارادا تۇرعان كەدەنشىلەر كىنالى. ءدال وسىعان اۆتوبۋستاردى كىنالاۋ قيسىنسىز. باسقا وڭىرلەرمەن سالىستىرعاندا شىمكەنت پەن تارازدا كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاۋارلاردىڭ باعاسى ايتارلىقتاي ارزان ەكەنىن بارشا حالىق بىلەدى. بۇل ءۇشىن بىزدەر جۇك كولىكتەرى مەن اۆتوبۋستارعا راحمەت ايتۋىمىز كەرەك. شىمكەنتتە ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىساتىن شاعىن كاسىپكەرلەردىڭ ءبارى تاۋارلارىن اۆتوبۋسپەن تاسىمالداعاندى ءجون سانايدى. تاسىمال قۇنى ارزان. ەگەر سول تەڭ-تەڭ جۇگىڭىزدى پويىزبەن جەتكىزسەڭىز، قازاقستان تەمىر جولى تاسىمالداۋ قۇنىن تىم قىمبات سۇرايدى. ولاردىڭ اۆتوبۋسپەن تاسىمالداۋى وزدەرىنە دە، حالىققا دا ءتيىمدى. مىنە، سونىڭ ارقاسىندا وڭتۇستىك وڭىردە ارزانشىلىق. ءقازىر اتالعان ايماقتىڭ اۋىلدى جەرلەرىندە تۇراتىن جاستاردىڭ كوپشىلىگى الماتىعا كەلىپ، جۇمىس ىستەپ، اقشا تاۋىپ ءجۇر. ولار اي سايىن تاپقان 100-150 مىڭ تەڭگەسىن وسى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى ارقىلى اۋىلدارىنا جولدايتىنىن تالاي رەت كوردىم. جۇرگىزۋشىلەرىنە 500 تەڭگە بەرسە بولعانى. ال ەگەر 100 مىڭ تەڭگەنى بانك ارقىلى اۋدارساڭىز، قارجى ينستيتۋتتارى قىزمەت اقىسىن بۇلداپ 2-3 مىڭ تەڭگەنى قاعىپ الادى. وسىنداي جايتتاردى ەسكەرەتىن بولساق، ەكى اراداعى اۆتوبۋستار تەك جولاۋشى تاسىمالىمەن عانا ەمەس، وزگە دە ماڭىزدى مىندەتتەردى موينىنا الىپ وتىرعانىن بايقايسىڭ، – دەپ تانىسىم كوكەيگە تۇنعان ويىن جايىپ سالدى. راسىندا دا ەكى اراعا قاتىناپ جۇرگەن اۆتوبۋستاردى قىسپاققا الىپ، ابىروي تاپپاسىمىز انىق. جەكەلەگەن بىرەۋلەر ءوز مۇددەسىن كۇيتتەپ، پوليسيا مەن جۋرناليستەردىڭ قولىمەن وت كوسەۋى مۇمكىن. سوندىقتان بىزدەر ءار ماسەلەگە ەلدىك مۇددە تۇرعىسىنان قاراپ، باعامداۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك.
نۇرلان جۇماحان
