Qurmetti otandastar!
Qurmetti Parlament palatalarynyń tóraǵalary, depýtattar, Úkimet músheleri!
Parlamenttiń kezekti sesıasynyń jumysy kúrdeli kezeńde bastalyp otyr.
Elimizde jer-jahanǵa zor qaýip tóndirgen pandemıaǵa qarsy kúres áli de jalǵasýda.
Biz azamattardyń ómirin jáne densaýlyǵyn qorǵaý úshin bar kúsh-jigerimizdi biriktirdik.
Osyndaı syn saǵatta yntymaǵy jarasqan halqymyz judyryqtaı jumyldy.
İndetpen kúres dana halqymyzǵa tán asyl qasıetterdiń arqasynda júzege asty. Ózgege qol ushyn sozyp, tileýles bolý, tosynnan kelgen keselge qarsy turý mańyzdy ekeni anyq baıqaldy.
Dárigerlerge, quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerlerine, áskerı qyzmetshilerge, eriktilerge, kásipkerlerge jáne osyndaı shaqta beı-jaı qalmaǵan barsha azamattarǵa shyn júrekten alǵys aıtamyn. Sizder aıryqsha tabandylyqtyń jáne zor jaýapkershiliktiń jarqyn úlgisin kórsettińizder.
Bul Otanǵa degen shynaıy súıispenshiliktiń kórinisi dep sanaımyn.
Qazirgi kúrdeli jaǵdaıda aldymyzda turǵan basty mindet – áleýmettik-ekonomıkalyq turaqtylyqty, jumys oryndaryn jáne halyqtyń tabysyn saqtap qalý.
Daǵdarysqa qarsy jedel sharalardyń eki toptamasy qabyldandy.
Ýaqytsha tabyssyz qalǵan 4,5 mıllıonnan astam azamatymyz 42 myń 500 teńge mólsherinde kómek aldy. Buǵan 450 mıllıard teńgeden astam qarajat jumsaldy. Osyndaı járdem kórshiles elderde, tipti, basqa iri memleketterde berilgen joq.
Mıllıonnan astam adamǵa azyq-túlik jáne turmystyq zattar qorjyny berildi.
Elbasy – «Nur Otan» partıasy tóraǵasynyń bastamasymen 550 myńnan asa otbasy «Birgemiz» qorynyń qoldaýymen bir jolǵy qarjylaı kómekke ıe boldy.
Pandemıa barlyq memleketter úshin synaq kezeńine aınaldy. Olar indetpen kúres jolynda kóp qıyndyqty bastan ótkerýde. Bir jerde ahýal turaqtansa, ekinshisinde vırýstyń jańa oshaqtary paıda bolýda.
Úkimet jiberilgen qatelikterden sabaq alyp, jumysty jedel jolǵa qoıa bildi.
Eń bastysy – biz azamattardan eshnárseni jasyrmaı, indetten qaıtys bolǵandar týraly aqparattyń barlyǵyn ashyq jarıaladyq. Qanshalyqty ashshy bolsa da, shyndyqty aıtyp otyrmyz. Bul – keıbir memleketterge qaraǵanda Qazaqstannyń utymdy tusy.
Alaıda, ahýaldyń jaqsarýy bosańsýǵa sebep bolmaýǵa tıis. Kúres áli jalǵasýda. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń boljamy boıynsha pandemıany jeńý úshin kem degende 2 jyl qajet.
Aldaǵy aılarda kúsh-jigerimizdi barynsha jumyldyra jumys isteıtin bolamyz. Osyǵan daıyn bolýymyz kerek.
Másele týyndaǵan kezde ǵana shuǵyl qımyldamaı, aldyn ala sharalar qabyldap, barlyǵyn jan-jaqty oılastyryp jumys isteýimiz kerek.
Barlyq sheshimder muqıat tekserilgen boljamdarǵa negizdelýge tıis.
Úkimet naqty shekteýler men beıimdi karantın ádisin engizýde.
Pandemıamen kúres jóninde keshendi baǵdarlama ázirlenedi.
Memleket tarapynan áleýmettik saladaǵy jáne ekonomıkany qoldaýǵa baǵyttalǵan barlyq mindettemeler oryndalatyn bolady. Bul maqsatqa Ulttyq qordan 1 trıllıon teńge bólinýde.
Áleýmettik tólemderdi ındeksasıalaý jumysy jalǵasyn tabady. Osy baǵytta 2023 jylǵa deıin shamamen 1 trıllıon teńgeden astam qarjy bólý josparlanyp otyr.
Biz qazirgi qıyndyqty mindetti túrde eńseremiz. Degenmen, elimizdiń jańa geosaıası ahýaldaǵy uzaq merzimdi damýyn esten shyǵarmaýymyz kerek.
Qazir álem sońǵy 100 jyl ishinde bolmaǵan asa kúrdeli daǵdarysty bastan ótkerýde. Sarapshylardyń aıtýynsha, jahandyq ekonomıkany qaıta qalpyna keltirý úshin keminde
5 jylǵa deıin ýaqyt qajet.
Deı turǵanmen, bolashaqta kósh bastaıtyn memleketterdiń básekege túsý qabileti dál osyndaı daǵdarystar men irgeli ózgerister kezinde shyńdalady.
Qazaqstan jańa álemde óziniń laıyqty ornyn alýǵa tıis.
Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń kóregen saıasatynyń arqasynda ekonomıkanyń damýy úshin berik negiz qalandy, álemdik arenada abyroı-bedelge ıe boldyq.
Sondyqtan, álemniń jańa bolmys-bitimi qalyptasyp jatqan shaqta biz reformalarǵa tyń serpin berýimiz kerek. Bul baǵytta Ult josparyn jáne Bes ınstıtýsıonaldyq reformany negizgi baǵdar etip ustanýymyz qajet.
Biz azamattarymyzdyń laıyqty ómir súrýine jaǵdaı jasaýǵa, olardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa, zań ústemdigin qamtamasyz etýge, jemqorlyqqa qarsy kúresti kúsheıtýge mindettimiz.
Endeshe, is-qımyl jospary qandaı bolmaq?
- NOVAIa MODEL GOSÝDARSTVENNOGO ÝPRAVLENIA
Reformy v etoı sfere sledýet provodıt sıstemno.
Nachnem s togo, chto ızmenım podhody k gosýdarstvennomý ýpravlenıý, kadrovoı polıtıke, sısteme prınátıa reshenıı ı otvetstvennostı za ıh vypolnenıe.
V ýslovıah pandemıı ı krızısa deıstvýıýshaıa sıstema gosýpravlenıa rabotaet na maksımalnyh oborotah. Reshenıe operatıvnyh zadach otnımaet vremá ı resýrsy.
No nı v koem slýchae nelzá vypýskat ız vıdý dalnıı gorızont. Poetomý mnoıý prınáto reshenıe sozdat Agentstvo po strategıcheskomý planırovanıý ı reformam s prámym podchınenıem Prezıdentý.
Podobnyı organ ranee sýshestvoval ı ýspeshno vypolnál vozlojennye na nego zadachı.
Teper on vnov stanet sentralnym zvenom vseı sıstemy gosýdarstvennogo planırovanıa.
Razrabatyvaemye Agentstvom reformy doljny byt konkretnymı, realısıchnymı ı, samoe glavnoe, obázatelnymı k ıspolnenıý vsemı gosorganamı.
Sozdaetsá Vysshıı prezıdentskıı sovet po reformam, reshenıa kotorogo stanýt okonchatelnymı.
Dlá bolsheı obektıvnostı osenkı bystro menáúsheısá sıtýasıı v sostav Agentstva perevodıtsá Komıtet po statısıke.
Tak slojılos, chto v sısteme gosýdarstvennogo planırovanıa glavnym planırovshıkom, ıspolnıtelem ı osenshıkom vystýpaet gosapparat. Eto nepravılno.
Sıstema gosýdarstvennogo planırovanıa doljna obespechıt mobılızasıý vseh chelovecheskıh resýrsov, vovlech chastnyı sektor ı obshestvo v kachestve polnosennyh partnerov na vseh etapah: planırovanıa, ıspolnenıa, osenkı.
Sledýet prekratıt podgotovký gosýdarstvennyh programm s bolshım kolıchestvom pokazateleı ı ındıkatorov. Pora pereıtı na format lakonıchnyh nasıonalnyh proektov, ponátnyh vsem grajdanam.
V kachestve selepolaganıa sledýet opredelıt glavenstvo rezýltata nad prosesom.
Provedenıe stol kardınalnoı reformy potrebýet peresmotra deıatelnostı vsego gosapparata. Zdes vajnoe znachenıe prıobretaet sınergıa v planırovanıı ı realızasıı reform.
Potrebýetsá perezagrýzıt sıstemý gosýdarstvennoı slýjby.
Pandemıa ı perevod bolshınstva sotrýdnıkov gosýdarstvennyh organov na rejım ýdalennoı raboty pokazalı, chto gosapparat mojno ı nýjno sokrashat.
Porýchaıý ýskorıt srokı sokrashenıa gosapparata ı rabotnıkov kvazıgossektora. V etom godý sledýet sokratıt ıh na 10%, a v sledýıýshem godý – eshe na 15%. Takım obrazom, zadachý sokrashenıa chınovnıkov na 25% my reshım ýje v 2021 godý.
V zavısımostı ot rezýltatov ı s ýchetom sıfrovızasıı prımem reshenıe ı o dalneıshem sokrashenıı.
Za schet sekonomlennyh sredstv býdet povyshena zarabotnaıa plata ostavshıhsá rabotnıkov.
Nızkooplachıvaemaıa gosýdarstvennaıa slýjba obhodıtsá obshestvý slıshkom dorogo. Nedoponımanıe etogo voprosa vedet k otrısatelnoı seleksıı, potere kompetensıı, ınısıatıvy ı, samoe glavnoe, – k korrýpsıı.
Poetomý s 1 ıýlá 2021 goda sledýet vnedrıt faktorno-ballnýıý shkalý. Eto prıvedet k ýsılenıý otvetstvennostı ı motıvasıı gosslýjashıh.
My ostro nýjdaemsá v novyh kadrah – professıonalnyh, so svejımı vzgládamı ı ınısıatıvamı. Gosslýjba ne doljna prevrashatsá v zakrytýıý kastý.
V to je vremá vajno obespechıt preemstvennostı ınstıtýsıonalnýıý památ, ne dopýskaıa padenıa professıonalnyh ı etıcheskıh trebovanıı.
Zdes hotelos by ostanovıtsá na voprose ob ınstıtýte otvetstvennyh sekretareı.
Prı vvedenıı dannogo ınstıtýta predpolagalos, chto ıh nesmenáemostosvobodıt mınıstrov ot admınıstratıvno-kadrovoı raboty, obespechıt stabılnostapparata.
Na dele etogo ne proızoshlo. Bolee togo, neredkı slýchaı otsýtstvıa vzaımoponımanıa mejdý mınıstramı ı otvetsekretarámı. V rezýltate stradaet obshee delo.
Spros doljen byt s odnogo cheloveka – mınıstra, naznachaemogo Prezıdentom.
Poetomý ınstıtýt otvetstvennyh sekretareı sledýet ýprazdnıt, ıh obázannostı vozlojıt na rýkovodıteleı apparatov mınısterstv.
Dlá realızasıı vysheýkazannyh predlojenıı porýchaıý prınát paket popravok v zakonodatelstvo o gosýdarstvennoı slýjbe do konsa goda.
Sledýet takje peresmotret voprosy normotvorchestva.
Vo vremá karantına nepovorotlıvostpravovoı sıstemy porodıla effekt «ýzkogo gorlyshka». Prıshlos vvestı rejım CHP ı prınát tak nazyvaemyı «chrezvychaınyı Ýkaz».
No takıe mery ne mogýt byt sıstemnym otvetom na krızısnye sıtýasıı.
Osnovnaıa problema kroetsá v ızlıshneı zakonodatelnoı reglamentasıı deıatelnostı ıspolnıtelnoı vlastı.
My trebýem s mınıstrov ı akımov, no ıh polnomochıa ogranıcheny detalızırovannymı normamı zakonov ı postanovlenıı.
Eto tormozıt rabotý ne tolko gosapparata, no ı zagrýjaet Parlament. Ego Palaty vynýjdeny rassmatrıvat detalızırovannye normy, kotorye moglı by stat kompetensıeı ıspolnıtelnyh organov.
V bystro menáúshemsá mıre nızkaıa skorostprınátıa reshenıı stanovıtsá ýgrozoı nasıonalnoı bezopasnostı.
Poetomý v ramkah Konsepsıı pravovoı polıtıkı, pýtem ızmenenıa zakonodatelstva sledýet obespechıt balans mejdý ýrovnámı pravovoı reglamentasıı.
Medlıt s etım nelzá.
Predstoıt takje reshıt takýıý vajnýıý problemý, kak ýlýchshenıe korporatıvnogo ýpravlenıa kvazıgosýdarstvennymı kompanıamı.
V strane fýnksıonırýıýt desátkı nasıonalnyh kompanıı ı desátkı tysách gosýdarstvennyh predprıatıı. Prı etom krýpnye kvazıgosýdarstvennye organızasıı ıavláútsá aksıonernymı obshestvamı, sel kotoryh – obespechıt prıbyl.
No eslı ım peredaetsá chastgosýdarstvennyh fýnksıı, to ıh deıatelnostdoljna nosıt sýgýbo servısnyı, vspomogatelnyı harakter dlá grajdan ı ekonomıkı.
Vo mnogıh aksıonernyh obshestvah proızoshlo smeshenıe ponátıı. Korporatıvnoe ýpravlenıe prevrashaetsá v dopolnıtelnýıý búrokratıcheskýıý prosedýrý.
Reformý vsego kvazıgossektora nýjno prodoljıt.
Nekotorye reshenıa býdýt obávleny segodná, po ostalnym – Pravıtelstvo predstavıt mne predlojenıa.
- EKONOMICHESKOE RAZVITIE V NOVYH REALIAH
Dlıtelnyı neftánoı sýpersıkl, pohoje, zavershılsá. Sledýet byt gotovym k sovershenno novoı konúnktýre mırovogo rynka.
Sozdanıe po-nastoıashemý dıversıfısırovannoı, tehnologıchnoı ekonomıkı dlá nas ne prosto neobhodımost etot pýt ýje bezalternatıven.
Prı etom, ekonomıka obázana rabotat na povyshenıe blagosostoıanıa naroda.
Ýsılıvaıýshıısá obshestvennyı zapros na spravedlıvoe razdelenıe vygod ot rosta nasıonalnogo dohoda, na effektıvnye sosıalnye «lıfty» obázatelno doljen naıtı polojıtelnyı otvet.
Poetomý novyı ekonomıcheskıı kýrs nasheı strany doljen bazırovatsá na semı osnovnyh prınsıpah:
- Spravedlıvoe raspredelenıe blag ı obázannosteı.
- Vedýshaıa rol chastnogo predprınımatelstva.
- Chestnaıa konkýrensıa, otkrytıe rynkov dlá novogo pokolenıa predprınımateleı.
- Rost proızvodıtelnostı, povyshenıe slojnostı ı tehnologıchnostı ekonomıkı.
- Razvıtıe chelovecheskogo kapıtala, ınvestısıı v obrazovanıe novogo tıpa.
- «Ozelenenıe» ekonomıkı, ohrana okrýjaıýsheı sredy.
- Prınátıe gosýdarstvom obosnovannyh reshenıı ı otvetstvennostza nıh pered obshestvom.
Prı etom my doljny ıshodıt ız nashıh konkýrentnyh preımýshestv ı realnyh vozmojnosteı.
* * *
Qazaqstannyń aldynda turǵan asa mańyzdy mindet – ónerkásiptik áleýetimizdi tolyq paıdalaný.
Osy saladaǵy tabystarymyzǵa qaramastan, ishki naryqtyń zor múmkindikterin áli de bolsa tolyqqandy júzege asyra almaı kelemiz. Óńdelgen taýarlardyń úshten ekisine jýyǵy shetelden ákelinedi.
Ulttyq ekonomıkanyń strategıalyq qýatyn arttyrý úshin tez arada qaıta óńdeý isiniń jańa salalaryn damytý qajet. Bul qara jáne tústi metalýrgıa, munaı hımıasy, kólik qurastyrý jáne mashına jasaý, qurylys materıaldary men azyq-túlik óndirý jáne basqa da salalardy qamtıdy.
Sapalyq turǵydan múlde jańa ulttyq ındýstrıany damytý úshin jańǵyrtylǵan zańnamalyq negiz qajet.
Ónerkásipti retteý jáne oǵan qoldaý kórsetý máseleleri túrli zańnamalyq aktilerde kórinis tapqan. Biraq, ortaq maqsat kórsetilmegen, júzege asyrylatyn saıasat pen sharalardyń arasynda ózara baılanys joq.
Sondaı-aq, jekelegen sektorlardy nemese salalardy retteıtin kóptegen zań bar.
Mysaly, «Elektr energetıkasy týraly» zań, «Kólik týraly» zań.
Óńdeý ónerkásibin damytýdyń qaǵıdattaryn, maqsattary men mindetterin belgileıtin «Ónerkásip saıasaty týraly» birizdi zań jyl sońyna deıin ázirlenýge tıis.
Ónerkásipke qoldaý kórsetýdiń naqty sharalaryn da jetildirý kerek. Bizde júıeli ári birtutas ustanym joq. Sonyń saldarynan sansyz kóp jobaǵa qarajatty ysyrap etip otyrmyz.
Konechno, my sohranım shırokıe «gorızontalnye» mery podderjkı promyshlennostı.
Vmeste s tem, Pravıtelstvý predstoıt opredelıt strategıcheskı vajnye proızvodstva, klúchevye eksportnye prıorıtety, a takje sýshestvenno rasshırıt ınstrýmentarıı mer podderjkı.
Dlá strategıcheskıh proektov sledýet predýsmotret paketnoe predostavlenıe natýrnyh grantov, lgotnogo fınansırovanıa, chastıchnogo garantırovanıa, mehanızmov eksportnoı podderjkı.
Chastkapıtalnyh zatrat ınvestorov mojno vozmeshat pýtem zacheta protıv nalogovyh obázatelstv.
Vajno predýsmotret garantırovannyı zakýp so storony gosýdarstvennogo, kvazıgosýdarstvennogo sektorov ı nedropolzovateleı.
Glavnaıa novela – stabılnostzakonodatelnyh ýslovıı na ves srok realızasıı proekta.
Konechno, etı mery ne ıscherpyvaıýshıe. Konkretnyı ýroven podderjkı býdet zavıset ot obemov kapıtalnyh vlojenıı ı prıorıtetnostı proekta.
V seláh fıksasıı dogovorennosteı mejdý gosýdarstvom ı ınvestoramı býdet vnedren novyı ınstrýment – strategıcheskoe ınvestısıonnoe soglashenıe.
Dannýıý ınısıatıvý sledýet realızovat do konsa goda v ramkah zakonoproekta o vosstanovlenıı ekonomıcheskogo rosta.
Pýl proektov, kotorye voıdýt v strategıcheskıe soglashenıa, Pravıtelstvo sformırýet do aprelá 2021 goda.
Sıstemnogo reshenıa trebýet vopros polnosennogo dostýpa obrabatyvaıýshıh predprıatıı k otechestvennomý syrú po prıemlemym senam.
Porýchaıý Pravıtelstvý do konsa goda razrabotat regýlátornye mehanızmy, obespechıvaıýshıe polnosennýıý zagrýzký syrem kazahstanskıh obrabatyvaıýshıh proızvodstv.
Prámoı effekt na razvıtıe promyshlennostı okazyvaıýt regýlırýemye zakýpkı. Ih obem sostavláet okolo 15 trıllıonov tenge ılı pátýıý chastVVP.
Zadacha Pravıtelstva ı akımov – maksımalno zadeıstvovat etot potensıal.
Po moemý porýchenıý byl prınát novyı zakon, ýlýchshıvshıı sıstemý zakýpok gosorganov.
Odnako zakýpkı nasıonalnyh kompanıı vse eshe ostaıýtsá neprozrachnymı ı malodostýpnymı dlá rádovyh predprınımateleı.
Porýchaıý do konsa goda razrabotat edınyı zakon, rasprostranáúshıısá na vse zakýpkı kvazıgossektora.
Vse regýlırýemye zakýpkı doljny osýshestvlátsá maksımalno prozrachno ı ısklúchıtelno cherez Edınoe okno zakýpok.
Nıkakoe ýlýchshenıe zakonodatelstva ne pomojet, eslı ne býdet sootvetstvýıýsheı pravoprımenıtelnoı praktıkı.
Neredkı slýchaı, kogda deshevye ı nekachestvennye ımportnye tovary vydaıýtsá za otechestvennye ı pobejdaıýt v zakýpochnyh konkýrsah.
Reestr otechestvennyh proızvodıteleı ı ındýstrıalnye sertıfıkaty poka ne stalı realnym barerom dlá ljeproızvodıteleı.
Pravıtelstvo sovmestno s Naspalatoı «Atameken» do konsa goda podgotovát konkretnye predlojenıa po ývelıchenıý kazahstanskogo soderjanıa.
Nasha obshaıa zadacha po otraslı – ývelıchıt obemy proızvodstva v obrabatyvaıýsheı promyshlennostı kak mınımým v 1,5 raza za pát let.
Odnako, tolko meramı promyshlennoı polıtıkı znachıtelnogo progresa v ındýstrıalızasıı ne dostıch.
Kraıne vajno, chtoby denejno-kredıtnaıa, nalogovaıa ı drýgıe klúchevye polıtıkı ne nahodılıs v otryve ot potrebnosteı realnogo sektora. Ob etom skajý dalee.
* * *
Aýyl sharýashylyǵyn damytpaı, básekege qabiletti ekonomıka qurý múmkin emes.
Bul salada sheshimin tappaı kele jatqan ózekti máseleler bar. Atap aıtqanda, jurttyń jerge qol jetkize almaýy, uzaq merzimge beriletin «arzan nesıeniń» bolmaýy, kásibı mamandardyń tapshylyǵy.
Ónimdilikti arttyryp, shıkizat óndirýmen ǵana shektelmeý úshin, sondaı-aq qoıma jáne kólik ınfraqurylymyn damytý maqsatynda shuǵyl sharalar qabyldaý kerek.
Elimizde et, jemis-jıdek, kókónis, qant, bıdaı, maıly daqyldar, sút ónimderin óndirý jáne óńdeý úshin 7 iri ekojúıe qalyptastyrýǵa bolady. Balyq sharýashylyǵyna da erekshe mán bergen jón.
Qosymsha qun qalyptastyrýdyń ózegi sanalatyn iri jobalar mańyzdy ról atqarýǵa tıis.
Vertıkaldi kooperasıa aıasynda jeke qosalqy sharýashylyqtyń áleýetin paıdalanǵan abzal.
Jeke sharýashylyq mıllıondaǵan aýyl turǵyndaryna tabys tabýǵa múmkindik bere alady. Olardy óńirlik azyq-túlik habtaryn qurýǵa jumyldyrý kerek.
Biz gorızontaldi kooperasıanyń áleýetin de esten shyǵarmaýymyz qajet. Onsyz agroónerkásip kesheninde qarqyndy damý bolmaıdy.
Basy birikpegen jeke qosalqy sharýashylyqtar, shyn máninde, ólmestiń kúnin kórip otyr. Bul rette, sapaly ári mol ónim óndirý, úzdiksiz taýar jetkizý týraly sóz qozǵaýdyń ózi orynsyz. Básekege qabiletsizdik pen ımporttan aryla almaı otyrýymyzdyń sebebi de osyda.
Kooperasıa kezinde jer jáne basqa da múlikke qatysty barlyq quqyqtar saqtalady. Kooperasıa sharýashylyqtarǵa shıkizat satyp alý, ónim óndirý jáne ony satýdy uıymdastyrý barysynda kúsh jumyldyrýǵa múmkindik beredi.
Aýyl eńbekkerleriniń aýyr jumysy tym arzan baǵalanady. Bul – jasyryn emes. Tabystyń basym bóligine alypsatarlar kenelip jatady.
Sondyqtan, sýbsıdıa jáne salyq jeńildikterin berý baǵdarlamalary aıasynda aýyldyq jerlerdegi kooperasıany yntalandyrý úshin tıisti sharalar toptamasyn ázirleý qajet.
Taǵy bir mańyzdy másele. Kelesi jyly aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi paıdalaný máselesi boıynsha Jer kodeksiniń keıbir normalaryna qatysty engizilgen moratorıı kúshin joıady.
Jerimiz sheteldikterge satylmaıdy. Biraq, Úkimet aýyl sharýashylyǵy jerlerin tolyqqandy ekonomıkalyq aınalymǵa engizýdiń ózge ádis-tásilderin ázirleýge tıis. Agrarlyq sektorǵa ınvestısıa tartý aýadaı qajet.
Kásibı mamandardyń tapshylyǵy, sondaı-aq agrarlyq ǵylymnyń oıdaǵydaı damymaýy – bul saladaǵy qordalanǵan máseleler. Osy baǵytta atqarýshy bılik tarapynan naqty sharalar qabyldanýy kerek.
Tehnologıalyq turǵydan eskirgen sýarý júıesi úlken kedergi keltirip otyr. Sýdyń 40 paıyzy dalaǵa ketip jatatyn kezderi bolady. Onsyz da sý tapshylyǵynyń zardabyn tartyp otyrǵan elimiz buǵan jol bere almaıdy.
Osy salanyń normatıvtik-quqyqtyq turǵydan rettelýin qamtamasyz etip, zamanaýı tehnologıalar men ınovasıany engizý úshin ekonomıkalyq yntalandyrý sharalaryn ázirleý qajet.
Tekýshaıa gosprogramma razvıtıa APK zavershaetsá v sledýıýshem godý.
Porýchaıý Pravıtelstvý sovmestno s bıznesom nachat razrabotký kachestvenno novogo Nasıonalnogo proekta po razvıtıý APK na pátıletký.
Nashı osnovnye zadachı: samoobespechenıe sosıalno znachımymı prodovolstvennymı tovaramı; stabılnoe povyshenıe dohodov mıllıonov selskıh jıteleı; povyshenıe proızvodıtelnostı trýda v dva s polovınoı raza; ývelıchenıe eksporta prodýksıı APK v dva raza.
* * *
Aktýalnym voprosom ostaetsá razvıtıe transportno-logıstıcheskogo kompleksa.
Realızasıa pervogo etapa programmy «Nurly jol» byla ýspeshnoı, ona pozvolıla soedınıt stolısý strany s regıonamı po «lýchevomý» prınsıpý.
Sformırovan novyı ınfrastrýktýrnyı karkas transportnoı sıstemy, obespechena ıntegrasıa strany v globalnye transportnye korıdory, vosstanovlen ıstorıcheskıı statýs Kazahstana kak svázýıýshego zvena mejdý Azıeı ı Evropoı.
Odnako konkýrensıa v etoı sfere ochen vysoka. V Sentralno-Azıatskom regıone poıavılıs álternatıvnye proekty, kotorye mogýt snızıt tranzıtnyı potensıal Kazahstana.
Poetomý vtoroı etap «Nurly jol» doljen byt naselen na zakreplenıe lıdırýıýsheı rolı transportno-tranzıtnogo sektora nasheı strany.
KonkýrentosposobnostKazahstana doljna rastı za schet proryvnyh ınfrastrýktýrnyh proektov, prıvlechenıa novyh stran ı kompanıı, povyshenıa ýrovná servısa ı skorostı tranzıtnyh marshrýtov.
Zadacha – do 2025 goda rekonstrýırovat ı obespechıt dorojnym servısom 24 tysáchı kılometrov dorog, to estvse respýblıkanskıe dorogı.
* * *
Malyı ı srednıı bıznes perejıvaet slojnye vremena, po sýtı, prınáv na sebá osnovnoı ýdar pandemıı.
Dlá preodolenıa negatıvnyh ekonomıcheskıh posledstvıı bylı predostavleny nalogovye poslablenıa bolee 700 tysácham predprınımateleı. Otsrocheny platejı, dana vozmojnostrefınansırovanıa kredıtov na lgotnyh ýslovıah.
Odnako sıtýasıa vse eshe slojnaıa.
V porádke dopolnıtelnoı pomoshı malomý ı srednemý bıznesý porýchaıý obespechıt gosýdarstvennoe sýbsıdırovanıe prosentnyh stavok do 6% godovyh po vsem deıstvýıýshım kredıtam MSB v postradavshıh sektorah ekonomıkı.
Sýbsıdırovanıe pokroet perıod 12 mesásev, nachınaıa s momenta obávlenıa rejıma CHP, to ests 16 marta tekýshego goda.
Nasıonalnyı Bank osýshestvláet spesıalnýıý programmý popolnenıa oborotnyh sredstv dlá MSB v naıbolee postradavshıh sektorah. Ranee predpolagalos, chto ona zavershıt svoe deıstvıe v etom godý.
V tekýshıh krızısnyh ýslovıah porýchaıý prodlıt deıstvıe dannoı programmy do konsa 2021 goda, a takje rasshırıt ee ohvat.
Na etı selı sledýet predýsmotret dopolnıtelno 200 mıllıardov tenge, dovedá obshıı obem programmy do 800 mıllıardov tenge.
Takje porýchaıý prıostanovıt do konsa goda nachıslenıe platy za arendý dlá MSB po obektam nedvıjımostı, prınadlejashım gosorganam ı kvazıgossektorý.
V nyneshnıh ýslovıah sohranenıe zanátostı ı dohodov naselenıa – absolútnyı prıorıtet. Poetomý vajno na eto vremá snızıt nagrýzký na fond oplaty trýda dlá MSB v naıbolee postradavshıh otrasláh.
Po dannoı kategorıı bıznesa porýchaıý otmenıt ochıslenıa s oplaty trýda vo vnebúdjetnye fondy na srok do konsa goda.
Sledýıýshıı vopros – bıznes-klımat. Eta sfera nýjdaetsá v reformah, poskolký regýlátornaıa sıstema po-prejnemý ostaetsá gromozdkoı, daje karatelnoı.
Bazovye prınsıpy regýlátornoı polıtıkı doljny byt ızmeneny. Gosregýlırovanıe mojet byt opravdano tolko zashıtoı zdorová grajdan ı ekologıı.
Zakonodatelno ı na praktıke sledýet zafıksırovat preobladanıe sýshnostı nad formoı: zdravyı smysl ı soderjanıe mogýt prevalırovat nad jestkımı ıýrıdıcheskımı normamı.
Trehletnıı moratorıı na proverkı predostavláet horoshýıý vozmojnostvnedrıt takoe regýlırovanıe «s chıstogo lısta».
Nachat sledýet s naıbolee korrýpsıogennyh sfer: arhıtektýrno-stroıtelnoı deıatelnostı, sanepıdnadzora, veterınarıı, sertıfıkasıı ı drýgıh.
Porýchaıý v techenıe sledýıýshego goda razrabotat novýıý normatıvno-pravovýıý bazý deıatelnostı malogo ı srednego bıznesa.
Povtorú: lúboe nezakonnoe vmeshatelstvo gosýdarstvennyh strýktýr v predprınımatelskýıý deıatelnost vosprepátstvovanıe rabote bıznesmenov doljny vosprınımatsá kak tágchaıshee prestýplenıe protıv gosýdarstva.
Predprınımatelı v slýchae nepravomernogo najıma na nıh chınovnıkov doljny smelo obrashatsá v organy prokýratýry.
Podderjka predprınımatelstva oznachaet ı osoboe vnımanıe srednemý bıznesý, kotoryı soderjıt v sebe klúchevye komponenty rynochnogo ýspeha.
Takıe kompanıı doljny byt orıentırovany ne tolko na vnýtrennıı, no ı na vneshnıe rynkı. Sledýet ýsılıt ıh eksportnýıý podderjký.
Porýchaıý Pravıtelstvý zapýstıt programmý eksportnoı akselerasıı, napravlennoı na srednıe nesyrevye predprıatıa, chtoby obespechıt selevýıý podderjký ot ıdeı do rezýltata.
Glavnym rezýltatom raboty po razvıtıý MSB doljno stat ývelıchenıe k 2025 godý ego dolı v VVP do 35%, a chısla zanátyh - do 4 mıllıonov chelovek.
* * *
Vajneıshım faktorom ýspeha nasheı raboty stanet perenastroıka «skvoznyh» gosýdarstvennyh polıtık.
Sledýet po-novomý podoıtı k denejno-kredıtnoı polıtıke.
My stolknýlıs s krızısom doverıa k tenge so storony nasıonalnyh ı mejdýnarodnyh ınvestorov.
Nızkıı ýroven dıversıfıkasıı ekonomıkı ı vysokaıa volatılnostkýrsa sderjıvaıýt prıtok ınostrannyh ınvestısıı, osobenno v nesyrevye sektora.
Svoıý negatıvnýıý rol ıgraıýt ı problemy regýlırovanıa valútnogo rynka, dvıjenıa kapıtala. Znachıtelnaıa chasteksportnoı vyrýchkı daje ne zahodıt na vnýtrennıı valútnyı rynok, ostavaıas za rýbejom.
Pravıtelstvý, Nasbanký sledýet zaınteresovyvat eksporterov k prodaje valútnoı vyrýchkı.
Trebýetsá ýsılıt ı stımýlırýıýshýıý rol denejno-kredıtnoı polıtıkı. Segodná ona vo mnogom sderjıvaetsá opasenıamı peretoka sredstv na valútnyı rynok.
Bankı je ne toropátsá kredıtovat realnýıý ekonomıký, poskolký ımeıýt horoshýıý vozmojnostzarabatyvat na valútnom rynke ı ınstrýmentah Nasbanka.
Porýchaıý prınát mery po pereorıentasıı dannoı lıkvıdnostı na kredıtovanıe bıznesa ı prekrashenıý valútnyh spekýlásıı.
Polnomochıı ı fýnksıonala Agentstva po regýlırovanıý fınrynkov ı Nasbanka dlá reshenıa dannoı zadachı vpolne dostatochno.
Ojıdaıý znachıtelnogo ýlýchshenıa sıtýasıı po ıtogam goda.
Negatıvnym faktorom v fınansovom sektore ostaetsá takje dısbalans mejdý kredıtovanıem potrebıtelskogo segmenta ı bıznesa. Sledýet normatıvno sderjıvat bezýderjnoe, poroı bezotvetstvennoe kredıtovanıe potrebıteleı, chto chrevato sereznymı sosıalnymı posledstvıamı.
Nedostatochnaıa fınansovaıa gramotnostgrajdan ne doljna byt povodom dlá navázyvanıa ım kredıtnyh prodýktov.
V etom godý po moemý porýchenıý byla ızmenena zakonodatelnaıa ı normatıvnaıa baza, sýshestvenno ýjestocheny trebovanıa k osenke platejesposobnostı zaemshıka. Mıkrofınansovye organızasıı, lombardy ı drýgıe fınýchrejdenıa, ranee beskontrolno vydavavshıe potrebıtelskıe zaımy, popalı pod gosýdarstvennoe regýlırovanıe.
No rıskı sohranáútsá. Osobenno v perıod krızısa ı padenıa dohodov naselenıa.
Agentstvý po fınregýlırovanıý ı Nasıonalnomý banký neobhodımo prınát dopolnıtelnye regýlátornye mery v chastı povyshenıa otvetstvennostı kredıtnyh organızasıı, a takje po dıfferensıasıı ı snıjenıý predelnyh stavok po kredıtam.
My doljny povysıt doverıe ı k denejno-kredıtnoı polıtıke.
Poetomý prınáto reshenıe sozdat v strýktýre Nasıonalnogo banka Komıtet po denejno-kredıtnoı polıtıke. V ego sostav voıdýt ı nezavısımye chleny.
Kol skoro my govorım o vajnostı spravedlıvogo pereraspredelenıa nasıonalnogo dohoda, to sledýet razrabotat takýıý je nalogovýıý polıtıký, ponátnýıý dlá vseh grajdan strany.
Segodná vzımaetsá okolo 40 razlıchnyh nalogov ı sborov, admınıstrırovanıe ýslojneno ı nosıt ıarko vyrajennyı prınýdıtelnyı harakter.
Porýchaıý Pravıtelstvý sovmestno s Naspalatoı «Atameken» s prıvlechenıem depýtatskogo korpýsa provestı revızıý Nalogovogo kodeksa ı podzakonnyh aktov.
Sel – kardınalnoe ýproshenıe ıspolnenıa nalogovyh obázatelstv ı mınımızasıa kolıchestva nalogov ı platejeı.
Sledýet podýmat ı o dıfferensıasıı nalogovyh stavok kak dopolnıtelnom rychage dıversıfıkasıı ekonomıkı ı popolnenıa búdjeta.
V sektore MSB schıtaıý vozmojnym dat pravo predprınımatelám, rabotaıýshım v naıbolee postradavshıh ot pandemıı sektorah, ýplachıvat roznıchnyı nalog s oborota.
Otdelnogo vnımanıa trebýıýt normy mejdýnarodnogo nalogooblojenıa. Onı doljny maksımalno stımýlırovat prıtok ınostrannyh ınvestısıı ı reınvestırovanıe prıbylı v Kazahstan.
Vmeste s tem, nýjen nadejnyı kontrol za transfertnym senoobrazovanıem ı vyvodom kapıtala ız strany.
Po ekspertnym osenkam, v tenı nahodıtsá okolo tretı VVP strany – ogromnyı potensıal dlá povyshenıa dohodov búdjeta.
Sıfrovızasıa nalogovoı ı tamojennoı sfer serezno pomojet v borbe s «tenevoı ekonomıkoı» vo vseh ee proıavlenıah. Tem bolee, korrýpsıa podpıtyvaetsá ımenno tenevoı ekonomıkoı.
Poetomý porýchaıý pereorıentırovat deıatelnostSlýjby ekonomıcheskıh rassledovanıı Mınısterstva fınansov v osnovnom na borbý s tenevoı ekonomıkoı.
Nam predstoıt vyrabotat novýıý búdjetnýıý polıtıký, berejlıvýıý ı otvetstvennýıý. Fınansırovat sledýet tolko prıorıtetnye napravlenıa ı proekty. Perıod monetarnyh ızlıshestv kanýl v Letý.
Nýjno razrabotat svod klúchevyh búdjetnyh koefısıentov ı pravıl.
Dlá formırovanıa selnoı kartıny trebýetsá vnedrıt tak nazyvaemyı «rasshırennyı búdjet», v kotorom, pomımo gosýdarstvennogo búdjeta, doljny ýchıtyvatsá fınansy vnebúdjetnyh fondov.
Novaıa sıstema búdjetnogo planırovanıa doljna obespechıvat nasıonalnye prıorıtety ı stat podchınennoı chastú sıstemy nasıonalnogo planırovanıa.
Gosorganam sledýet predostavıt búdjetnýıý samostoıatelnost Eto pozvolıt operatıvno reshat zadachı ı ýıtı ot kollektıvnoı bezotvetstvennostı ı volokıty.
Odnako doljen byt ýjestochen ı spros. S etoı selú porýchaıý ýsılıt fýnksıonal Schetnogo komıteta.
Vo ızbejanıe konflıkta ınteresov sledýet predýsmotret otdelnyı porádok ego fınansırovanıa cherez profılnye komıtety Parlamenta, a ne cherez Respýblıkanskýıý búdjetnýıý komıssıý prı Pravıtelstve.
Vajneıshee znachenıe prıobretaet konkýrentnaıa polıtıka.
Neobhodımo serezno raznoobrazıt konkýrentnoe pole, sozdat deıstvıtelno ravnye vozmojnostı dlá kajdogo predprınımatelá, prekratıt monopolızasıý rynkov.
Ne sekret, chto mnogıe rynochnye nıshı plotno «zabetonırovany» daleko ne rynochnymı metodamı. Predprınımatelı ne mogýt voıtı v rynok, a eslı ı sýmelı voıtı, to vynýjdeny podchınátsá chastnym monopolısam.
Antıkonkýrentnye proıavlenıa sohranáútsá povsúdý: rynok ýglá, elektroenergıı, nefteprodýktov, svázı, farmasevtıcheskıh preparatov, ýslýgı aeroportov, ýslýgı JKH, logıstıkı. Spısok mojno prodoljat.
Na regıonalnom ýrovne glavnoı sostavláúsheı kommercheskogo ýspeha zachastýıý ıavláetsá admınıstratıvnyı resýrs.
Nýjno razobratsá s tak nazyvaemymı «monopolnymı ıgrokamı» – gosýdarstvennymı ı chastnymı. Vajno prınát chetkıe pravıla: v kakıh slýchaıah ı v kakoı forme onı sozdaıýtsá, kýda tratıtsá prıbyl. Neobhodım jestkıı obshestvennyı monıtorıń.
Trebýetsá navestı porádok s bırjevoı torgovleı, ı, v pervýıý ochered, v sfere nefteprodýktov, elektroenergıı, ýglá.
Imıtasıa prozrachnostı so storony krýpnyh ıgrokov nedopýstıma.
Poetomý nýjen sılnyı ı nezavısımyı organ po zashıte ı razvıtıý konkýrensıı. Porýchaıý sozdat Agentstvo po zashıte ı razvıtıý konkýrensıı s prámym podchınenıem Prezıdentý.
Vajnýıý rol v razvıtıı ravnopravnoı konkýrensıı ıgraet razgosýdarstvlenıe ekonomıkı.
V sobstvennostı ý sentralnyh gosorganov, akımatov ı holdıńov vse eshe nahodıtsá porádka semı tysách nesosıalnyh obektov.
No ýje aksıomoı zvýchıt fraza, chto gosýdarstvo – ne samyı lýchshıı hozáıstvennık.
Úkimet Jańa jekeshelendirý josparyn qabyldaýǵa tıis. Memleket menshiginde tek áleýmettik nysandar, sondaı-aq memlekettiń qaýipsizdigi men qalypty jumysyn qamtamasyz etetin nysandar ǵana qalýy kerek.
Kvazımemlekettik sektorda ákimshilik-basqarý jumysymen aınalysatyn qyzmetkerlerdiń sanyn, paıdasyz shyǵyndardy jáne basy artyq enshiles kompanıalardy qysqartý jumystary jalǵasyn tabýǵa tıis.
«Báıterek» jáne «QazAgro» holdıńteriniń róline arnaıy toqtalǵym keledi.
Bul kompanıalar ındýstrıalandyrý jáne agroónerkásiptik keshendi damytý isine eleýli úles qosyp, buryn bir-birimen baılanyssyz bolǵan qarjy ınstıtýttarynyń qyzmetin retke keltirdi.
Al, qazir biz múlde jańa jaǵdaıda turmyz. Instıtýsıonaldyq qurylymdy ózgertý – ýaqyt talaby. Sondyqtan, osy eki uıymdy biriktirip, qarjylyq múmkindikteri anaǵurlym zor damý ınstıtýtyn qurǵan jón.
Bul rette, portfeldi kompanıalardyń sany 2 esege azaıyp, shtat sany da 50 paıyzǵa qysqarýǵa tıis.
Elimizdiń halyqaralyq arenadaǵy ekonomıkalyq múddesin belsendi túrde ilgeriletip, ulttyq múddeni qorǵaýda syndarly ustanym jáne kásibı biliktilik tanytý kerek.
Qazaqstannyń ıgiligi úshin Eýrazıa ekonomıkalyq odaǵynyń jáne «Bir beldeý – bir jol» jobasynyń zor múmkindikterin barynsha paıdalanǵan jón.
Álemde qalyptasqan jańa ahýalda elge ınvestısıa tartyp, otandyq taýarlar men qyzmetterdi eksportqa shyǵarý Úkimet úshin erekshe basymdyqqa ıe bolyp otyr.
Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń áleýetin tıimdi paıdalanǵan jón.
Qarjy ortalyǵy tikeleı jáne portfeldi ınvestısıalar tartýdyń negizgi quralyna aınalýǵa tıis.
* * *
Túıindeı kele aıtarym, ishki jalpy ónimniń abstraktili ósimimen jurtty qýanta almaımyz. Halyqqa turaqty jumys oryndary, qolaıly jol, aýrýhanalar men mektepter, sapaly azyq-túlik kerek.
Ekonomıkalyq reformalar azamattardyń tabysyn arttyryp, turmys sapasynyń joǵary standartyn qamtamasyz etkende ǵana ózin-ózi aqtap, qoldaýǵa ıe bolady. Osyny árdaıym este ustaýymyz qajet.
III. SBALANSIROVANNOE TERRITORIALNOE RAZVITIE
Neobhodımo sýshestvenno perestroıt podhody k terrıtorıalnomý ı prostranstvennomý razvıtıý strany.
Nashı regıony raznátsá po ekonomıcheskoı ı proızvodstvennoı spesıalızasıı, ýrovnú jıznı, kachestvý gosýdarstvennyh ýslýg.
Poetomý terrıtorıalnoe razvıtıe sledýet vystraıvat s ýchetom konkýrentnyh preımýshestv raznyh regıonov.
Predstoıt bolee aktıvno raskryt promyshlennyı potensıal ıýga ı ıýgo-vostoka strany.
Zdes sosredotochena polovına trýdovyh resýrsov gosýdarstva, kachestvennye rabochıe mesta krıtıcheskı vajny dlá razvıtıa etıh regıonov.
Pomımo tradısıonnoı podderjkı agrarnogo sektora sledýet obratıt samoe sereznoe vnımanıe na glýbokýıý pererabotký selhozprodýksıı, razvıtıe pıshevoı, tekstılnoı promyshlennostı, proızvodstvo stroıtelnyh materıalov ı drýgıe promyshlennye sektora.
Indýstrıalızasıa vajna ne tolko dlá reshenıa sosıalnyh voprosov ı povyshenıa ýrovná dohodov, ona formırýet novýıý mentalnostgrajdan, adaptırýet ıh k sovremennomý mırý. A eto odın ız bazovyh faktorov konkýrentosposobnostı nasıı.
Trebýetsá novoe vıdenıe razvıtıa regıonov, gde fýnksıonırýıýt krýpnye metalýrgıcheskıe predprıatıa. Eto, v pervýıý ochered, Vostochno-Kazahstanskaıa, Karagandınskaıa ı Pavlodarskaıa oblastı.
Dannye regıony mogýt stat sentramı vysokotehnologıchnyh, naýkoemkıh proızvodstv ı tehnıcheskıh ýslýg.
Zapadnye regıony Kazahstana doljny stat sentrom prıtájenıa ınvestısıı v stroıtelstvo neftehımıcheskıh kompleksov, sozdanıe novyh proızvodstvennyh sıklov vysokogo peredela. To, chto ý nas do sıh por net neftehımıı ı gazopererabotkı vysokıh peredelov – eto, kak govorıtsá, «nı v kakıe vorota ne lezet».
Osobenno vajno prıdat «vtoroe dyhanıe» nashım monogorodam. Zdes bolshaıa otvetstvennostvozlagaetsá na gradoobrazýıýshıe predprıatıa. Bez ıh deıatelnogo ýchastıa eta zadacha ne býdet vypolnena.
V prıgranıchnyh regıonah Kazahstana ı Rossıı projıvaet pochtı 30 mıllıonov chelovek, raspolojeno neskolko gorodov-mıllıonnıkov. Tesnoe vzaımodeıstvıe s rossııskımı vlastámı ı organızasıamı dlá prodvıjenıa kazahstanskıh tovarov, prıvlechenıa ınvestısıı – ochen vajnyı faktor razvıtıa kazahstanskogo prıgranıchá.
Strategıcheskı vajnoı ostaetsá problema polnogo raskrytıa potensıala sela. Realızasıa programmy «Aýyl – el besigi», napravlennoı na reshenıe naıbolee ostryh problem na sele, býdet prodoljena.
Novyı podhod k regıonalnomý razvıtıý pozvolıt ýpravlát prosesom ýrbanızasıı, obespechıt poetapnost«mıgrasıonnyh voln», ızbejat perenaselennostı ı sosıalnoı naprájennostı v krýpnyh gorodah.
- SOSIALNOE BLAGOPOLÝCHIE GRAJDAN – GLAVNYI PRIORITET
Sosıalnoe blagopolýchıe grajdan nerazryvno svázano, prejde vsego, s jılıshnym voprosom.
V rynochnyh ýslovıah dostýpnostjılá dlá grajdan osnovana na nalıchıı dohodov ı sposobnostı samostoıatelno reshat etý zadachý.
V ramkah moego porýchenıa byl prorabotan vopros ıspolzovanıa naselenıem chastı svoıh pensıonnyh nakoplenıı. Eto osobenno aktýalno seıchas.
Ýje v 2021 godý 700 tysách vkladchıkov ENPF smogýt ıspolzovat chastsvoıh nakoplenıı na prıobretenıe jılá, lechenıe ılı dlá peredachı v ýpravlenıe fınansovym kompanıam.
Porýchaıý Pravıtelstvý sovmestno s Nasıonalnym Bankom do konsa tekýshego goda prınát vse neobhodımye normatıvno-pravovye akty ı provestı podgotovıtelnýıý rabotý.
Dannaıa reforma stanet takje deıstvennym ınstrýmentom «obelenıa» trýdovyh otnoshenıı, sozdanıa stımýlov dlá ýchastıa v pensıonnoı sısteme.
Grajdanam s dohodamı, nedostatochnymı dlá samostoıatelnogo reshenıa jılıshnyh voprosov, býdet okazyvatsá effektıvnaıa sosıalnaıa podderjka.
S etogo goda nachala rabotat programma «5-10-25». Vydeleno 390 mıllıardov tenge. Realızasıa dannoı programmy doljna postoıanno nahodıtsá pod kontrolem Pravıtelstva.
Jılıshnye problemy ocherednıkov nýjno reshat bolee operatıvno.
Seıchas akımaty samostoıatelno stroıat dlá nıh arendnoe jıle. Iz-za búdjetnyh ı zakýpochnyh prosedýr na eto ýhodıt dlıtelnoe vremá.
Nazrela neobhodımostvnesenıa ızmenenıı v etý shemý. Sredstva sledýet napravlát ne tolko na stroıtelstvo, no ı na sýbsıdırovanıe arendnoı platy. V pervyı je god ohvat dannoı meroı ývelıchıtsá v 10 raz, bolee sta tysách semeı polýchat konkretnýıý pomosh.
Ýporádochıt etý rabotý ıa porýchıl «Otbasy banký», sozdavaemomý na baze «Jılstroısberbanka». Rýkovodstvo banka neset personalnýıý otvetstvennostza etot vopros.
Medlenno realızýetsá programma «Nurly jer» v chastı stroıtelstva ındıvıdýalnogo jılá.
Eto v osnovnom svázano s nızkımı tempamı obýstroıstva terrıtorıı, tak kak po zakonodatelstvý zemlı mogýt predostavlátsá tolko prı nalıchıı vodo- ı elektrosnabjenıa.
Dom na zemle – eto ne tolko jıle, on mojet stat ekonomıcheskım podsporem dlá grajdan s nızkımı dohodamı, osobenno dlá mnogodetnyh semeı.
Pravıtelstvo ı akımaty obázany ýskorıt obespechenıe komýnıkasıamı ýchastkov pod sosıalnye chastnye doma, v tom chısle cherez gosýdarstvenno-chastnoe partnerstvo.
Proshý depýtatov vzát «pod krylo» reshenıe etoı vajnoı problemy. Neýjelı my ne smojem obespechıt dostýpnym jılem trýdáshıhsá na sele, zastavıt rabotodateleı stroıt arendnye doma cherez sýbsıdırovanıe zatrat ı, v konechnom schete, ýlýchshıt kachestvo jıznı nashıh mnogochıslennyh sograjdan?
* * *
Predmet sereznoı obespokoennostı – semeıno-demografıcheskaıa sıtýasıa.
K sojalenıý, kajdaıa shestaıa semá v Kazahstane ne mojet ımet deteı. Sosoprosy pokazyvaıýt, chto okolo 20% kazahstansev schıtaıýt eto vesomym osnovanıem dlá razvoda.
Prognozy OON v otnoshenıı rosta naselenıa Kazahstana v sravnenıı s nashımı sosedámı po Sentralnoı Azıı neýteshıtelnye.
Porýchaıý Pravıtelstvý zapýstıt s 2021 goda spesıalnýıý programmý «Ańsaǵan sábı». Nado ývelıchıt kolıchestvo kvot po programmam EKO do 7 tysách, to estv 7 raz
Osoboe vnımanıe nýjno ýdelıt voprosam bezopasnostı ı ohrany prav deteı.
My znachıtelno ýjestochılı ýgolovnýıý otvetstvennostza deıstvıa seksýalnogo haraktera v otnoshenıı nesovershennoletnıh. No problema ostaetsá ostroı.
Takıe prestýpnıkı zaslýjıvaıýt bolee sýrovogo nakazanıa, bez prava na pomılovanıe ı dosrochnoe osvobojdenıe. Onı doljny soderjatsá v ýchrejdenıah maksımalnoı bezopasnostı.
Kajdoe podobnoe delo doljno byt na osobom kontrole organov prokýratýry. Bezdeıstvıe ılı halatnoe otnoshenıe so storony sosıalnyh ı pravoohranıtelnyh organov býdet strojaıshe nakazyvatsá.
V selom, nam neobhodıma novaıa paradıgma sosıalnoı polıtıkı.
Sfera sosıalnogo obespechenıa regýlırýetsá 17 zakonamı ı desátkamı podzakonnyh aktov. Eto prıvelo k slojnostı ı razroznennostı regýlırovanıa. Rezýltat – razmytostotvetstvennostı gosýdarstva, neponımanıe grajdanamı sobstvennyh prav.
Porýchaıý Pravıtelstvý prıstýpıt k razrabotke Sosıalnogo kodeksa strany.
Sledýet prınát mery po sıfrovızasıı sosıalnyh platejeı. Dlá etogo nýjno vnedrıt sıfrovoı «sosıalnyı koshelek» grajdanına, a takje sozdat sootvetstvýıýshýıý tovaroprovodáshýıý sıstemý.
Nashemý obshestvý predstoıt ızmenıt vosprıatıe trýdovyh sennosteı, naýchıt molodoe pokolenıe senıt trýd, ne delıt ego na prestıjnyı ı neprestıjnyı.
K sojalenıý, molodye lúdı, hotát razbogatet momentalno, otsúda ıh povalnoe ývlechenıe lotereıamı, stavkamı v býkmekerskıh agentstvah. V obıhode popýlárnymı stalı neýmestnye anekdoty o gastarbaıterah, ýnıchıjıtelnoe otnoshenıe k ıh trýdý.
V etı trevojnye mesásy my voochıý ýbedılıs v neprehodáshem znachenıı trýda.
Ogromnyı front raboty prodelan mladshım medısınskım personalom, rabotnıkamı komýnalnyh slýjb, sfery ýslýg. Eto nastoıashıı trýdovoı podvıg. Lúdı, ego sovershıvshıe, ne ostanýtsá bez vnımanıa gosýdarstva.
- QOLJETİMDİ ÁRİ SAPALY BİLİM
Koronavırýs indetiniń saldarynan dúnıe júzindegi mektep oqýshylary men stýdentterdiń basym kópshiligi qashyqtan oqýǵa kóshti. Bul jumystyń tásili men mazmunyn túbegeıli ózgertýde.
Qashyqtan oqytý isin uıymdastyrýda Úkimettiń jibergen qatelikterin jaqsy bilemiz.
Ashyǵyn aıtqanda, áli kúnge deıin naqty bir onlaın-platforma joq. Muǵalimder, oqýshylar jáne ata-analar kúndiz-túni «WhatsApp»-tan bas kótermeıtin boldy.
Tolyqqandy oqý úderisi úshin qajetti barlyq fýnksıalary bar biryńǵaı onlaın bilim berý platformasyn shuǵyl ázirleý qajet.
Degenmen, sapaly bilim alý úshin ádettegideı sabaqqa qatysyp, muǵalimdermen jáne synyptastarmen aralasýdyń orny bólek. Sondyqtan, sanıtarlyq talaptardy saqtaı otyryp, bilim alýdyń qalyptasqan dástúrli tásiline qaıta kóshýdiń tártibin ázirlegen jón. Bul, ásirese, mektepter úshin mańyzdy.
Kúndelikti máselelerdi sheshýmen qatar, balalardyń bárine birdeı múmkindik týǵyzý úshin júıeli sharalar qabyldaý qajet. Balalarymyz qaı jerde tursa da, qandaı tilde oqysa da sapaly bilim alýy kerek.
Bilim salasyndaǵy basty máseleniń biri – ustazdar jalaqysynyń azdyǵy.
Men 2021 jyldyń qańtar aıynan bastap muǵalimderdiń eńbekaqysyn 25 paıyzǵa kóbeıtý jóninde sheshim qabyldadym. Jalaqy mólsheri aldaǵy ýaqytta da arta beredi.
Bul maqsatqa aldaǵy úsh jylda qosymsha 1,2 trıllıon teńge bólinedi.
Nam nýjno reshıt problemý vsestoronnego razvıtıa rebenka do postýplenıa v shkolý. Stavlú zadachý k 2025 godý obespechıt 100-prosentnyı ohvat deteı do 6 let doshkolnym vospıtanıem ı obýchenıem.
Stroıtelstvom tolko gosýdarstvennyh detskıh sadov etý zadachý ne reshıt. Nýjno prıvlech chastnyı bıznes, naıtı novye formy podderjkı, vklúchaıa vaýchernyı mehanızm fınansırovanıa. Rodıtelı smogýt vybrat lúboı detskıı sad ılı shkolý, rasplatıtsá tam vaýcherom ot gosýdarstva.
Spesıalısty obosnovanno ýtverjdaıýt, chto gosýdarstvennaıa podderjka tolko odarennyh shkolnıkov mojet ýsılıt sosıalnýıý dıstansıý mejdý detmı. Eto nedopýstımo.
V svázı s etım gosýdarstvo podderjıt tak nazyvaemye «obychnye» shkoly. Eto takje pomojet preodolet razryv mejdý gorodom ı selom v sfere obrazovanıa.
V seláh povyshenıa ýrovná gramotnostı grajdan, ıh sıfrovyh znanıı porýchaıý Pravıtelstvý razrabotat Konsepsıý nepreryvnogo obrazovanıa. V etom dokýmente nýjno predýsmotret aktıvnoe vnedrenıe álternatıvnyh varıantov neformalnogo obrazovanıa, prıznanıe rezýltatov samostoıatelnogo obýchenıa, sertıfıkasıý professıonalnyh navykov.
My takje doljny pereorıentırovat vsú sıstemý professıonalnogo obrazovanıa na formırovanıe kompetensıı, vostrebovannyh na rynke trýda.
Stavka býdet sdelana na podgotovký novoı volny predprınımateleı. Poetomý predmet «Osnovy predprınımatelstva» doljen ızýchatsá na vseh ýrovnáh obrazovanıa – ot shkol do VÝZov.
Neobhodımo obratıt samoe sereznoe vnımanıe na sportıvnyı, tvorcheskıı potensıal podrastaıýshego pokolenıa.
V ýslovıah defısıta fınansovyh sredstv net smysla soderjat professıonalnye sportıvnye klýby polnostú za gosýdarstvennyı schet. Mıllıardy tenge ız búdjeta gosýdarstva ı kvazıgoskompanıı rashodýıýtsá neeffektıvno.
Prıorıtet nýjno otdat massovomý sportý, fızkýltýre ı, konechno, detám. V kajdoı oblastı, krýpnyh raıonnyh sentrah sledýet otkryt sportıvnye seksıı.
Trebýetsá vozobnovıt deıatelnost«detskıh krýjkov», gde predstavıtelı ıýnogo pokolenıa moglı by postıgat azy tvorchestva ı remeslennıchestva.
Sovremennye realıı byvaıýt nastolko opasnymı dlá deteı, chto ıh energıý ı lúboznatelnostnýjno napravıt v pravılnoe rýslo. Ved detı eto býdýshee nashego gosýdarstva.
Rabotý akımov býdem osenıvat ı po etomý krıterıý.
Neskolko slov o kachestve vysshego obrazovanıa. V proshlom godý ıa porýchıl zakryt ýchebnye zavedenıa, zanımaıýshıesá «pechatanıem» dıplomov.
Rabota ıdet trýdno ız-za soprotıvlenıa vlıatelnyh lıs, vovlechennyh v prıbylnyı obrazovatelnyı bıznes. No problemý nýjno reshıt. Premer-Mınıstr doljen vzát dannyı vopros na osobyı kontrol.
Ǵylym salasyn damytý týraly da aıtqym keledi.
Bul máselede bizge tyń kózqaras pen jańa tásilder kerek, sondaı-aq, halyqaralyq tájirıbege arqa súıeýimiz qajet.
Úkimetke jyl saıyn álemniń jetekshi ǵylymı ortalyqtarynda 500 ǵalymnyń taǵylymdamadan ótýin qamtamasyz etýdi, sondaı-aq, «Jas ǵalym» jobasy aıasynda zertteý júrgizý úshin 1000 grant bólýdi tapsyramyn.
Ǵylymdy qarjylandyrýdyń jáne qoldaýdyń mańyzdy kózi – iri kásiporyndardyń, ásirese shıkizat salasyndaǵy kompanıalardyń qarajaty.
Tapqan tabystyń 1 paıyzyn ǵylym men tehnologıany damytýǵa berý týraly qoldanystaǵy norma talaptary saqtalmaı otyr. Kóp jaǵdaıda bul qarajat kompanıalardyń ishinde bóliniske túsip ketedi.
Úkimetke osy qarajatty jınaqtaý isin ortalyqtandyrýdy jáne onyń búdjet arqyly jalpyulttyq ǵylymı basymdyqqa saı bólinýin qamtamasyz etýdi tapsyramyn.
İri bıznes ókilderi óńirlik ýnıversıtetterdiń ǵylymı qyzmetin qamqorlyqqa alsa, nur ústine nur bolar edi.
Bizge elimizdi ǵylymı-tehnologıalyq turǵydan damytý jónindegi arnaýly baǵdarlamalyq qujat qajet. Onyń basty mindeti ulttyq deńgeıdegi naqty máselelerdi sheshýge ǵylymnyń áleýetin paıdalaný bolmaq.
- RAZVITIE SISTEMY ZDRAVOOHRANENIA
Krızıs, vyzvannyı pandemıeı, nas mnogomý naýchıl. Naprımer, senıt trýd vracha. A ved medısınskıe rabotnıkı kogda-to okazalıs na perıferıı gosýdarstvennogo vnımanıa.
Razýmeetsá, vajnostprofessıı vracha doljna podkreplátsá ı materıalno.
Porýchaıý prı blıjaıshem ýtochnenıı búdjeta vydelıt 150 mıllıardov tenge na vyplatý stımýlırýıýshıh nadbavok medısınskım rabotnıkam za vtoroe polýgodıe.
My delaem eto seıchas, v perıod krızısa, my doljny delat eto ı na sıstemnoı osnove.
2023 jylǵa qaraı dárigerlerdiń jalaqysy ekonomıkadaǵy ortasha jalaqydan eki ese artyq bolady.
Dári-dármekpen qamtamasyz etý máseleleri sheshildi, biraq otandyq farmasevtıka salasyn aıaǵynan tik turǵyzý kerek. Barlyq negizgi dári-dármekter men medısına buıymdary Qazaqstanda óndirilýge tıis. Bul – ulttyq qaýipsizdik máselesi.
Kelesi jyldan bastap osy baǵytta naqty nátıje kútemin.
Taǵy bir másele – medısınalyq ınfraqurylymdy damytý.
Jyl sońyna deıin elimizdiń aımaqtarynda 13 jańa juqpaly aýrýlar aýrýhanasy salynady.
Al, 2025 jylǵa qaraı densaýlyq saqtaý salasyna arnalǵan 20 zamanaýı kópsalaly nysan paıdalanýǵa beriledi. Bul – osy maqsatqa oraı 1,5 trıllıon teńgege jýyq ınvestısıa tartylady degen sóz.
Elbasynyń bastamasymen Nur-Sultan jáne Almaty qalalarynda 2 kópsalaly medısınalyq ortalyq salynady. Bul ortalyqtar elimizdiń betke ustar mekemelerine aınalyp, ınovasıalyq ósimge jáne qoldanbaly medısınanyń damýyna tyń serpin beretin bolady.
Pravıtelstvý predstoıt kardınalno peresmotret podhody k organızasıı pervıchnoı medısınskoı pomoshı.
Ona doljna stat bolee mobılnoı ı dostýpnoı shırokomý krýgý naselenıa, v tom chısle selchanam.
Sledýet prınát mery po vozrojdenıý transportnoı medısıny dlá otdalennyh regıonov.
Chtoby sozdat effektıvnoe selskoe zdravoohranenıe v techenıe treh let ponadobıtsá obespechıt vse selskıe naselennye pýnkty feldshersko-akýsherskımı pýnktamı ı vrachebnymı ambýlatorıamı.
Pandemıa ostro postavıla vopros o podgotovke doktorov redkıh spesıalnosteı: epıdemıologov, ınfeksıonıstov, reanımatologov, pýlmonologov, kardıologov.
Porýchaıý Pravıtelstvý sostavıt dolgosrochnyı (mojet byt na 10 let) prognoz obespechenıa kadramı medısınskıh ýchrejdenıı.
Mery po dalneıshemý razvıtıý nasıonalnogo zdravoohranenıa pozvolát polnostú osnastıt neobhodımym oborýdovanıem vse medısınskıe organızasıı, na 50% obnovıt koechnyı fond, zamenıt ýstarevshýıý ınfrastrýktýrý, dovestı ojıdaemýıý prodoljıtelnostjıznı do 75 let.
VII. EKOLOGIA I ZASHITA BIORAZNOOBRAZIA
Ohrana okrýjaıýsheı sredy ı ekologıcheskoe razvıtıe vyhodát na pervyı plan kazahstanskoı povestkı dná.
Etım voprosom zanımaetsá ves sıvılızovannyı mır, ı nam negoje ostavatsá v storone ot magıstralnoı tendensıı.
Razrabotan proekt novogo Ekologıcheskogo kodeksa, prızvannyı reshıt selyı rád sıstemnyh problem. Proshý Parlament rassmotret ı prınát etot vajnyı dokýment do konsa goda.
Pravıtelstvý porýchaıý prıstýpıt k realızasıı praktıcheskıh mer po ýlýchshenıý ekologıcheskoı sıtýasıı. Sledýet ýtverdıt dolgosrochnye plany sohranenıa ı rasıonalnogo ıspolzovanıa bıologıcheskogo raznoobrazıa.
V techenıe pátı let býdet osýshestvlena posadka bolee 2 mıllıardov derevev v lesnom fonde ı 15 mıllıonov – v naselennyh pýnktah. Eta aksıa prıvedet k masshtabnomý ozelenenıý nasheı strany. Ostro stoıt vopros narashıvanıa zelenogo poıasa vokrýg stolısy.
Zakonodatelno ı normatıvno nýjno zashıtıt nasıonalnye parkı ı drýgıe prırodnye bogatstva Kazahstana, ýjestochıt ýgolovnoe ı admınıstratıvnoe presledovanıe grajdan, sovershaıýshıh pravonarýshenıa v etoı sfere.
Neobhodımo ýdelıt doljnoe vnımanıe ekologıcheskomý vospıtanıý podrastaıýshego pokolenıa v shkolah ı výzah. Ekologıcheskýıý aksıý «Birge – taza Qazaqstan», prızvannýıý ýkrepıt ekologıcheskıe sennostı v obshestve, sledýet provodıt na sıstematıcheskoı osnove.
Vajnaıa zadacha – aktıvnoe razvıtıe kúltýry ekologıcheskogo týrızma vnýtrı strany.
V srednesrochnoı perspektıve rost ekonomıkı doljen stanovıtsá vse bolee «zelenym». Poetomý ýje seıchas sledýet zalojıt osnový dlá glýbokoı dekarbonızasıı.
Porýchaıý Pravıtelstvý v sotrýdnıchestve s naýchnym obshestvom ı chastnym sektorom razrabotat paket predlojenıı po «zelenomý rostý».
Pravıtelstvý sovmestno s grajdanskım sektorom predstoıt takje razrabotat zakonoproekt «O zashıte jıvotnyh». Otnoshenıe k jıvotnym ıavláetsá merılom sıvılızovannostı lúbogo gosýdarstva, a ý nas s etım daleko ne vse v porádke.
VIII. ÁDİLETTİ MEMLEKET AZAMATTARDYŃ MÚDDESİN QORǴAÝ JOLYNDA
Zań ústemdigi ornyqpasa jáne azamattardyń qaýipsizdigine kepildik berilmese, áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń birde-bir mindeti tabysty júzege asyrylmaıdy.
«Halyq únine qulaq asatyn memleket» – bul, shyn mánisinde, «Ádiletti memleket» qurý tujyrymdamasy.
Azamattardyń máselelerin tyńdap, kórip qana qoıý jetkiliksiz. Eń bastysy – durys jáne ádil sheshim shyǵarý qajet.
Azamattar múddesine qyzmet etetin memlekettiń jańa standarttaryn ázirleý úshin kóp jumys atqarýymyz kerek. Osy turǵyda quqyq qorǵaý jáne sot júıelerine negizgi ról júkteledi. Bul salaǵa reforma asa qajet.
Realnoststremıtelno menáetsá. Chem bolshe sılovye strýktýry býdýt polagatsá na peredovye metody raboty, tem bolshe ý nıh shansov vpısatsá v kontekst mejdýnarodnoı praktıkı.
Nyneshnáá sıtýasıa v strane predávláet novye trebovanıa k pravoohranıtelnym organam, kotorye doljny ıdtı navstrechý zaprosam grajdan.
Odnako v rabote pravoohranıtelnoı sıstemy v sılý ınersıı proshlogo po-prejnemý preobladaet obvınıtelnyı ýklon. Neredkı slýchaı, kogda grajdane neobosnovanno vovlekaıýtsá v orbıtý ýgolovnogo presledovanıa.
Operatıvnye sotrýdnıkı, vyıavláúshıe prestýplenıa, ı sledovatelı, prınımaıýshıe prosesýalnye reshenıa, rabotaıýt v podchınenıı ý odnıh ı teh je nachalnıkov, dlá kotoryh glavnoı zadacheı ıavláetsá raskrytıe prestýplenıa ı napravlenıe dela v sýd. No prava ı svobody grajdan ne doljny stradat v ýgodý pokazatelám.
Chto kasaetsá prokýrorskogo nadzora, to on nosıt zapozdalyı harakter. Prokýrory znakomátsá s obstoıatelstvamı del tolko pered napravlenıem v sýd.
Sledýet modernızırovat ýgolovnýıý sferý po prımerý razvıtyh stran OESR. Nam nýjna model, obespechıvaıýshaıa svoevremennýıý zashıtý prav grajdan ı otvechaıýshaıa vysokım mejdýnarodnym standartam. Schıtaıý neobhodımym vnedrıt v Kazahstane trehzvennýıý model s chetkım razdelenıem polnomochıı.
Polısıa doljna vyıavlát prestýplenıa, ýstanavlıvat prıchastnyh lıs, sobırat ı zakreplát ýlıkı.
Prokýror obázan davat nezavısımýıý osenký sobrannym dokazatelstvam, presekat narýshenıa prav grajdan, ne dopýskat vovlechenıa dobrosovestnyh grajdan v ýgolovnyı proses, podderjıvat obvınenıe v sýde.
Sýd býdet rassmatrıvat jaloby na deıstvıa organov ı vynosıt okonchatelnyı verdıkt po delý.
Takoı podhod ýkrepıt sıstemý sderjek ı protıvovesov, sozdast na kajdom etape effektıvnye fıltry.
Eshe raz podcherkıvaıý: zakonnostı spravedlıvostdoljny byt obespecheny po ýmolchanıý. Nýjno pomnıt, chto ot oshıbok v ýgolovnyh delah zavısát sýdby lúdeı.
Po ýgolovnym delam ýje s 2021 goda sledýet zakonodatelno vozlojıt na prokýrora obázannostsoglasovanıa klúchevyh prosesýalnyh reshenıı, zatragıvaıýshıh prava ı svobody cheloveka.
Vajno obespechıt stabılnostýgolovnogo ı ýgolovno-prosessýalnogo zakonodatelstva.
Ego chastye korrektırovkı otrısatelno vlıaút na pravoprımenenıe ı ne pozvoláút narabotat edınoobraznýıý sledstvennýıý ı sýdebnýıý praktıký.
Reshenıa, kasaıýshıesá prımenenıa zakonodatelstva, zachastýıý prınımaıýtsá bez nadlejashego analıza ı prognozırovanıa, ıshodá ız ýdobstva pravoprımenıteleı. Poetomý predstoıt vyrabotat novye ponátıa «admınıstratıvnogo» ı «ýgolovnogo» pravonarýshenıı. Obshestvý ı ıýrıdıcheskoı obshestvennostı stanet ponátnoı logıka ýstanovlenıa nakazanıa za pravonarýshenıa.
Vo vsem progresıvnom mıre ınstıtýt polısıı razvıvaetsá na osnove servısnoı modelı. My toje zaıavılı o perehode na takýıý model, no poka rabota prıvela tolko k fragmentarnym rezýltatam.
Nazrela bolee selostnaıa reforma mestnoı polıseıskoı slýjby po prınsıpý «polısıı shagovoı dostýpnostı», gde klúchevaıa rol otvodıtsá ýchastkovomý ınspektorý.
Sledýet zakonodatelno povysıt statýs ýchastkovogo ınspektora, predostavıt emý vse vozmojnostı dlá prodýktıvnoı raboty. On doljen byt ýznavaemym, dostýpnym, avtorıtetnym dlá grajdan, aktıvno zashıshat ıh prava.
Vajno naýchıt sotrýdnıkov pravoohranıtelnyh organov vestı otkrytyı dıalog s lúdmı. Eto napravlenıe doljno stat prıorıtetnym v sısteme podgotovkı ı podbora kadrov.
Mnogo govorıtsá o razvıtıı sıstem vıdeonablúdenıa, no prı etom pomeshenıa samıh pravoohranıtelnyh organov zachastýıý tak ı ostaıýtsá «slepymı» zonamı.
Porýchaıý vvestı sploshnoe vıdeonablúdenıe v penıtensıarnyh ýchrejdenıah, slýjebnyh pomeshenıah polısıı.
Strýktýrý Mınısterstva vnýtrennıh del trebýetsá peresmotret, osvobodıv ego ot neprofılnyh fýnksıı, chto povysıt effektıvnostraboty etogo vajnogo vedomstva.
Ýchıtyvaıa, chto my vstýpılı v epohý prırodnyh ı tehnogennyh katastrof, polagaıý neobhodımym vossozdat Mınısterstvo po chrezvychaınym sıtýasıam.
Problemy ımeıýtsá ı v rabote po profılaktıke prestýpnostı. Nýjno pereorıentırovat nadzor prokýratýry na effektıvnoe reshenıe problem, s kotorymı obrashaıýtsá grajdane ı bıznes.
Ý nas tak povelos, chto stoıt poıavıtsá na gorızonte solıdnomý ınvestorý, sılovye ı kontrolırýıýshıe organy týt je sbegaıýtsá ego proverát.
Pravıtelstvý ı Parlamentý predstoıt zakonodatelno ogradıt bıznes ot chrezmernogo vmeshatelstva sılovyh strýktýr.
Trebýıýt peresmotra deıstvýıýshıe porogı prıvlechenıa bıznesa k ýgolovnoı otvetstvennostı za nalogovye pravonarýshenıa.
Lúbye sledstvennye deıstvıa v otnoshenıı zaregıstrırovannyh predprınımateleı mogýt osýshestvlátsá tolko s sanksıı sýda ılı prokýrora. Nado rassmotret ı takoı varıant.
Vajnyı krıterıı pravovogo gosýdarstva – besprıstrastnoe ı spravedlıvoe pravosýdıe.
Sýd doljen byt sostázatelnym, a sýdıa – svobodnym ot storony obvınenıa. Dlá etogo neobhodımo obespechıt ravenstvo advokata ı prokýrora.
Ýkreplenıe doverıa obshestva k sýdam doljno stat prıorıtetnoı selú. Ee dostıjenıe vozmojno tolko sovmestnymı ýsılıamı gosýdarstva ı samogo sýdeıskogo korpýsa.
Sýdebnaıa sıstema ne mojet byt zamknýtoı korporasıeı. Vysshemý sýdebnomý sovetý ı Verhovnomý sýdý sledýet aktıvızırovat rabotý po prıvlechenıý k otpravlenıý pravosýdıa novyh professıonalnyh kadrov.
Sýdebnaıa sıstema nýjdaetsá v spesıalıstah v oblastı nalogooblojenıa, nedropolzovanıa, ıntellektýalnoı sobstvennostı, korporatıvnogo prava.
Otbor sýdeı doljen soprovojdatsá osveshenıem v SMI, chtoby obshestvo znalo, za kakıe zaslýgı te ılı ınye kandıdaty bylı prınáty na rabotý.
Nýjno razvıvat ı álternatıvnye sposoby razreshenıa sporov, chto pozvolıt nahodıt kompromıssy bez ýchastıa gosýdarstva. Takıe ınstıtýty horosho pokazalı sebá v razvıtyh stranah.
Pochtı desát let nazad my prınálı Zakon «O medıasıı». No do nastoıashego vremenı nı odın gosýdarstvennyı organ ne zanımaetsá ego razvıtıem, vnátnaıa gosýdarstvennaıa polıtıka otsýtstvýet.
Dannoe polojenıe del sledýet ıspravıt.
Prı Admınıstrasıı Prezıdenta sozdaetsá predstavıtelnaıa Komısıa po reforme pravoohranıtelnoı ı sýdebnoı sıstemy.
Sybaılas jemqorlyqpen kúres barynsha júıeli sıpat alýda. Jemqorlyqtyń paıda bolý sebepterine kóbirek nazar aýdarylyp, aldyn alý jumystary júrgizilýde.
Endi jemqorlyqqa aparatyn faktorlardy anyqtaý úshin memlekettik organdar men kvazımemlekettik sektordyń normatıvtik aktileri men jumys úderisine jemqorlyqqa qarsy kúres turǵysynan arnaıy taldaý júrgizgen jón.
Sonymen qatar, sybaılas jemqorlyqpen kúres jaýapqa tartylýdan qoryqqan sheneýnikterdi derbestik, bastamashyldyq jáne jedel áreket etý qasıetterinen aıyrmaýǵa tıis.
Biz memlekettik baqylaýǵa balama retindegi qoǵamdyq baqylaý ınstıtýtyn qoldaı otyryp, tıisti quqyqtyq negiz qalyptastyrýymyz kerek.
Memlekettik organdardyń, kvazımemlekettik sektordyń qoǵam aldyndaǵy ashyqtyǵyn jáne eseptiligin qamtamasyz etýge jol ashatyn «Qoǵamdyq baqylaý týraly» zańdy ázirlep, qabyldaýdy tapsyramyn.
Qoǵamdyq keńesterdiń rólin arttyra túsý kerek. Olardy satyp alýdy uıymdastyratyn komısıalardyń jumysyna tartý qajet. Sondaı-aq, kvazımemlekettik sektorda qoǵamdyq keńester qurý múmkindigin qarastyrý kerek. Parlament qaraýyndaǵy tıisti zań jobasyn jyl aıaǵyna deıin qabyldaǵan jón.
Sonymen qatar, Qoǵamdyq keńesterdiń quramyna túrli áleýmettik top ókilderin keńinen tartý qajet. Mysaly, biz múmkindigi shekteýli adamdar osyndaı uıymdardyń jumysyna aralasyp, óz únderin jetkizýi úshin qolaıly jaǵdaı jasaýymyz kerek.
Olar árqashan memlekettiń erekshe nazarynda bolýǵa tıis.
Kvazımemlekettik qurylymdardyń qarjy-sharýashylyq qyzmetin, búdjet qarajatyn paıdalaný jónindegi málimetterdi jáne basqa da qundy derekterdi búkil qoǵamǵa qoljetimdi etý úshin biryńǵaı aqparattyq resýrs qurý asa mańyzdy bolyp otyr.
Memlekettik organdardyń sheshimi jónindegi aqparattyń ashyqtyǵy azamattyq qoǵammen syndarly dıalog ornatýǵa septigin tıgizedi.
Aqparatqa qol jetkizý máseleleri jónindegi zań jobasyn múmkindiginshe osy sesıanyń aıaǵyna deıin qabyldaý kerek.
Sondaı-aq, sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúrestiń jańa tásilderin engizgen jón dep sanaımyn.
2021 jyldan bastap memlekettik qyzmetshilerdiń, depýtattardyń, sýdıalardyń shetel bankterinde esepshotqa ıe bolýy, qolma-qol aqsha jáne baǵaly zattar saqtaýyna qatysty jemqorlyqpen kúres aıasynda jańa shekteýler engizý kerek.
Memlekettik qyzmetshiniń nemese kvazımemlekettik mekeme basshysynyń qos azamattyǵy anyqtalǵan jaǵdaıda olar qyzmetinen bosatylady.
Quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń, sýdıalardyń, para berýshilerdiń jáne paraqorlyqqa deldal bolǵandardyń sybaılas jemqorlyǵy úshin jazany qataıtý turǵysynan Qylmystyq kodekske ózgerister engizý kerek.
Sybaılas jemqorlyqqa qatysty qylmys jasaǵandarǵa shartty túrde merziminen buryn bosatý sharasy qoldanylmaıdy.
Jemqorlyqpen ustalǵandardyń memlekettik qyzmette jáne kvazımemlekettik sektorda jumys isteýine ómir boıy tyıym salatyn qaǵıda qatań saqtalýy kerek.
Biz sybaılas jemqorlyq derekteri týraly habarlaǵan adamdardy zań júzinde qorǵaıtyn júıe qalyptastyrýymyz qajet.
Krıtıcheskı vajno prınát novye mery po zashıte prav cheloveka.
Dlá mená eta problema ıavláetsá prıorıtetnoı.
Kak ı ves mır, Kazahstan toje stolknýlsá s nezashıshennostú grajdan ot travlı v ınternete. V pervýıý ochered ot etogo stradaıýt detı. Onı osobenno ostro vosprınımaıýt ınternet-travlú, kotoraıa, k sojalenıý, prıvodıt k pechalnym posledstvıam.
Prıshlo vremá prınát zakonodatelnye mery po zashıte grajdan, osobenno deteı, ot kıberbýllınga. Nýjno ýsılıt ı drýgıe mery po zashıte prav deteı, v chastnostı prısoedınıtsá k Fakúltatıvnomý protokolý k Konvensıı o pravah rebenka, kasaıýshemýsá prosedýry soobshenıı.
Aktýalnym ostaetsá ı vopros sovershenstvovanıa nasıonalnogo zakonodatelstva po borbe s pytkamı.
Etot dokýment, ýstanavlıvaıýshıı ýgolovnýıý otvetstvennostza pytkı, nýjno prıvestı v sootvetstvıe s polojenıamı Mejdýnarodnoı Konvensıı protıv pytok ı drýgıh jestokıh, beschelovechnyh deıstvıı.
V nasheı povestke dná nahodıtsá ı borba s torgovleı lúdmı. Zdes Kazahstan v glazah mejdýnarodnogo soobshestva vygládıt nevajno.
Pravoohranıtelnym organam predstoıt ýlýchshıt prosedýrý rassledovanıı takıh prestýplenıı. Onı doljny strogo nakazyvatsá v sýdebnom porádke.
Dannaıa vajnaıa zadacha trebýet skoordınırovannyh deıstvıı gosorganov.
Nadeıýs na skoroe prınátıe sootvetstvýıýshıh zakonov v Parlamente.
- SIFROVIZASIA – BAZOVYI ELEMENT VSEH REFORM
Sıfrovızasıa – eto ne sledovanıe modnoı tendensıı, a klúchevoı ınstrýment dostıjenıa nasıonalnoı konkýrentosposobnostı.
Prejde vsego, predstoıt ýstranıt sıfrovoe neravenstvo, obespechıt maksımalnyı dostýp k ınternetý ı kachestvennoı svázı vseh grajdan.
Segodná eto takaıa je bazovaıa potrebnost kak dorogı ı elektrıchestvo.
Detı ız sosıalno ýıazvımyh semeı doljny byt obespecheny kompúternoı tehnıkoı ı kachestvennym ınternetom. Do konsa etogo goda kajdoe selo s naselenıem bolee 250 chelovek polýchıt dostýp v ınternet.
My vıdım, s kakımı problemamı stalkıvaıýtsá lúdı prı naznachenıı pensıı ı posobıı. Voroh býmag, hojdenıe po mýkam.
Neobhodımo polnostú osıfrovat etı prosesy. «Begat» doljny «dannye», a ne lúdı.
Nýjno stremıtsá k otkazý ot ıspolzovanıa býmagı v mejvedomstvennom vzaımodeıstvıı ı prı obshenıı s grajdanamı.
Porýchaıý do konsa goda otmenıt naıbolee vostrebovannye spravkı ı býmajnye podtverjdenıa, obespechıt sıfrovoe podtverjdenıe ınformasıı.
Polojıtelnaıa praktıka ýje ımeetsá po adresnoı, ımýshestvennoı ı drýgım podobnym spravkam.
Ýdostoverenıa lıchnostı, dıplomy, prava doljny prınımatsá gosorganamı v elektronnom vıde.
Dlá ýproshenıa vzaımodeıstvıa naselenıa s elektronnymı servısamı sledýet shıroko prımenát bıometrıý na ýrovne gosýdarstvennyh ýslýg ı v chastnom bıznese.
Rabota s «dannymı» doljna vyıtı na novyı ýroven. Obespechenıe edınoı sıstemy baz dannyh, ıh dalneıshee razvıtıe – odna ız glavnyh zadach Pravıtelstva.
Poka eta rabota ne vystroena doljnym obrazom, v tom chısle ız-za domınırovanıa v IT-otraslı ráda gosýdarstvennyh ı affılırovannyh s nımı kompanıı.
Mınısterstva ı akımaty toje ımeıýt ınformasıonno-analıtıcheskıe ılı IT-strýktýry, kotorye zashıshaıýt tolko ýzkovedomstvennye ınteresy v ýsherb obsheı strategıı.
Razvıtıe rynka IT, ınjınırıńovyh ı drýgıh vysokotehnologıchnyh ýslýg – eto ne tolko sozdanıe dobavlennoı stoımostı ı rabochıh mest vnýtrı strany, vse bolshe vozmojnosteı poıavláetsá ı dlá eksporta takıh ýslýg za rýbej. Vajno raskryt dannyı potensıal.
Perspektıvnym napravlenıem vıdıtsá vzaımodeıstvıe IT-otraslı s nasıonalnym bıznesom.
Krýpnye gosýdarstvennye ı chastnye kompanıı tratát desátkı mıllıardov tenge na razrabotkı ı prılojenıa ınostrannyh ıgrokov.
Pravıtelstvý sledýet naladıt vzaımovygodnoe sotrýdnıchestvo mejdý promyshlennostú ı IT-otraslú. Eto pozvolıt sformırovat sıfrovye tehnologıcheskıe platformy, kotorye mogýt stat dvıjýsheı sıloı sıfrovoı ekosıstemy kajdoı otraslı.
My prınálı zakony, pozvoláúshıe Kazahstaný stat odnım ız mejdýnarodnyh habov po obrabotke ı hranenıý «dannyh». Tolko za proshlyı god v sıfrovoı maınıng bylo prıvlecheno bolee 80 mıllıardov tenge ınvestısıı. No ostanavlıvatsá na etom nelzá, sledýet prıvlekat v straný mırovyh sıfrovyh gıgantov. Inache eto sdelaıýt drýgıe gosýdarstva.
V techenıe pátı let nýjno dovestı obem ınvestısıı v etý otrasl do 500 mıllıardov tenge.
H. AZAMATTARDYŃ MEMLEKETTİ BASQARÝ İSİNE QATYSÝY
Biz «Halyq únine qulaq asatyn memleket» qurýdy qolǵa aldyq. Buǵan deıin aıtqanymdaı, bul – memlekettik organdar tek azamattardyń kúndelikti máselesine baılanysty jaýap qatýy tıis degen sóz emes. Bul, eń aldymen, bılik pen qoǵam arasyndaǵy turaqty dıalog.
Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi azamattyq dıalogty damytý isine tyń serpin berdi. Keńes elimizdegi jalpyulttyq dıalog úderisin ornyqtyryp, óz mısıasyn oryndady. Sonyń nátıjesinde saıası reformalar toptamasy júzege asyrylýda.
Atap aıtqanda, «Beıbit jınalystardy uıymdastyrý jáne ótkizý tártibi týraly» demokratıalyq turǵydan múlde jańa zań qabyldandy. «Saıası partıalar týraly», «Saılaý týraly», «Parlament jáne onyń depýtattarynyń mártebesi týraly» zańdarǵa ózgerister engizildi.
Sondaı-aq, Qylmystyq kodekstiń 130-shy babyn qylmys sanatynan alyp tastaý jáne 174-shi babyn izgilendirý úshin ózgerister qabyldandy.
Jumysty sapaly ári jedel atqarǵany úshin Parlamentke rızashylyǵymdy bildiremin.
Bul – saıası saladaǵy reformalarymyzdyń bastamasy ǵana. Ony jańǵyrtý isi jalǵasa beredi. Memlekettik bıliktiń barlyq derlik ınstıtýttaryn reformalaý kerek.
Jańǵyrtýdyń negizgi maqsaty – tutas memlekettiń tıimdiligin arttyrý.
Eger azamattarymyzdyń ál-aýqatyn shyn máninde jaqsartqymyz kelse, olardyń ózderin osy iske belsendi túrde tartqan jón. Aldaǵy saıası reformalardyń barlyǵy halyqty memleket basqarý isine keńinen qatystyrýǵa baǵyttalýy kerek.
Mysaly, qoǵamdyq pikir saýalnamalary aýyl ákimderiniń saılaý arqyly qyzmetke kelýine qatysty suranystyń artqanyn kórsetip otyr.
Bul mańyzdy qadamdy jan-jaqty oılastyryp, dáıekti túrde júzege asyrǵan jón. Mundaı júıeniń qalaı jumys isteıtinin naqty bilýimiz kerek.
Alaıda, bul máseleniń sheshimin keıinge qaldyrýǵa bolmaıdy.
Kelesi jyly birqatar aýyldyq okrýg ákimderiniń ókilettik merzimi aıaqtalady. Aýyl ákimderiniń tikeleı saılaýyn ótkizýge bolady dep oılaımyn.
Jergilikti bılik ókilderiniń saılanbaly bolýymen qatar, memlekettik basqarý deńgeıleri arasyndaǵy quzyretterdi bólý jáne jergilikti ózin-ózi basqarý isin aıqyndap alýymyz qajet.
Asa mańyzdy máseleniń biri – aımaqtardy búdjetten qarjylandyrý modelin ázirleý.
Bul rette, «ortalyq pen óńir» arasyndaǵy qarym-qatynastan bólek, qarajattyń óńir ishinde bólinýine aıryqsha nazar aýdarý kerek.
Jergilikti búdjetterdi bekitý barysynda baqylaýdy kúsheıtý qajet. Sebebi, bólingen qarajat kóp jaǵdaıda turǵyndardyń shynaıy qajettiligine jumsala bermeıdi.
Bir-eki kósheni jyl saıyn qaıta-qaıta jóndeı berý, ımıjdik is-sharalarǵa jumsalatyn tıimsiz shyǵyndar azamattarymyzdyń narazylyǵyn týdyrýda. Bul – oryndy.
Infraqurylymdyq jáne áleýmettik bastamalarǵa aýdandar men eldi mekenderdiń búdjetinen qarajat bólý úshin qoǵamdyq saraptama júrgizilýge tıis. Bul rette, onlaın saýalnamany da qoldanǵan jón.
Neobhodımo ýsılıt fınansovye vozmojnostı mestnogo samoýpravlenıa. Dlá etogo predstoıt rasshırıt ımýshestvennye prava ı ývelıchıt dohody búdjetov selskıh okrýgov.
Eto doljno stat sledýıýshım etapom razvıtıa «búdjetov narodnogo ýchastıa».
Do 1 dekabrá tekýshego goda Pravıtelstvo razrabotaet normatıvnýıý bazý ı mehanızmy reshenıa etoı vajnoı problemy.
Sledıt za optımalnym rashodovanıem mestnyh resýrsov prızvany predstavıtelnye organy – maslıhaty. No ıh mnenıe zachastýıý ıgnorırýetsá. Eto ýje polıtıcheskıı anahronızm.
Polagaıý vozmojnym nadelıt maslıhaty fýnksıeı sbora podpıseı ı sostavlenıa petısıı po razvıtıý regıona ılı mestnym problemam, kotorye ne nahodát svoego reshenıa poroı desátıletıamı.
Sledýet takje ýsılıt revızıonnye komıssıı maslıhatov. Porýchaıý Pravıtelstvý ı Schetnomý komıtetý podgotovıt paket sootvetstvýıýshıh popravok v zakonodatelstvo.
Nýjno vnedrıt obázatelnye onlaın-translásıı zasedanıı maslıhatov. Dıskýssıı narodnyh ızbrannıkov, ıh obshestvenno-polıtıcheskıı oblık ne doljny byt «taınoı za semú pechatámı» dlá obshestva.
Predlagaetsá poetapno razgranıchıt polnomochıa organov mestnogo gosýdarstvennogo ýpravlenıa ı mestnogo samoýpravlenıa.
Neobhodımo povysıt statýs organov mestnogo samoýpravlenıa – shodov ı sobranıı. Ih mnenıe otnosıtelno aktýalnyh problem na mestah doljno ýchıtyvatsá raıonnymı maslıhatamı dlá prınátıa konkretnyh reshenıı.
Otdelno sledýet ostanovıtsá na voprose samoýpravlenıa v gorodah.
Zapýshena reforma po vnedrenıý ınstıtýta obedınenıı sobstvennıkov ımýshestva (OSI). Prınát sootvetstvýıýshıı zakon, vse mnogokvartırnye kompleksy poetapno pereıdýt na etý formý ýpravlenıa.
Reforma prızvana naladıt ýchet mnenıı jılsov po ýpravlenıý sobstvennostú, podochetnostı prı rashodovanıı sredstv na soderjanıe ı remont.
Pravıtelstvo ı akımy doljny obespechıt realızasıý etoı vajnoı reformy. Ved OSI, po sýtı, bazovyı element ınstıtýta samoorganızasıı ı samoýpravlenıa.
Prıshlo vremá razrabotat novýıý Konsepsıý razvıtıa mestnogo samoýpravlenıa. Parlament na ee baze prımet paket sootvetstvýıýshıh zakonov.
Nado prıznat, formalızm ı otsýtstvıe operatıvnostı vse eshe shıroko prısýtstvýıýt v rabote gosorganov. Grajdane vynýjdeny trebovat reshenıa svoıh lokalnyh problem ý sentralnoı vlastı, obrashatsá s jalobamı k Glave gosýdarstva.
Poetomý pora delegırovat bolshe polnomochıı ı otvetstvennostı mestnym rýkovodıtelám.
Blagodará sosıalnym setám problemy, ne nahodáshıe reshenıa na mestah, stanovátsá ızvestnymı vseı strane.
Nado sozdat edınyı legıtımnyı ınstıtýt onlaın-petısıı dlá ınısıırovanıa grajdanamı reform ı predlojenıı. Takoı mehanızm doljen byt polnostú zashıshen ot kakıh-lıbo manıpýlásıı.
Pravıtelstvý vo vzaımodeıstvıı s grajdanskım obshestvom predstoıt razrabotat normatıvno-pravovýıý bazý ı reshıt vse tehnıcheskıe voprosy, kasaıýshıesá etogo vajnogo proekta.
El azamattarynyń múddesin qorǵaý jónindegi mańyzdy mısıany burynǵydaı saıası partıalar atqara beredi.
«Nur Otan» partıasy óziniń is-qımyly arqyly qoǵamymyzdaǵy jetekshi saıası kúsh ekenin dáleldep otyr. Partıa aldaǵy reformalardy júzege asyrýǵa belsene atsalysyp, óziniń áleýetin tolyqtaı paıdalanatyn bolady.
Sonymen birge, men, Memleket basshysy retinde, shyn mánindegi kóppartıalyq júıeni damytýǵa kúsh salýǵa mindettimin.
Biz bir orynda turǵan joqpyz. Saıası júıemizdi jańa jaǵdaıǵa beıimdep, ony birtindep jetildirip kelemiz. Saıası reformalar qoǵamymyzǵa qajet, sondyqtan olar mindetti túrde óz jalǵasyn tabady.
Demokratıanyń basty jaýy – bilimsizdik pen popýlızm. Osyny esten shyǵarmaǵan jón.
Azamattarymyz reformalarǵa qoldaý bildiredi dep senemin. Olar jańa saıası múmkindikterdiń arqasynda qoǵamda «haıpokratıanyń» beleń alýyna jol bermeıdi dep úmittenemin.
Aıtylǵan barlyq reformalardyń, ózgeristerdiń tabysty júzege asýy barshamyzdyń birligimizge, otanshyldyǵymyzǵa jáne azamattyq jaýapkershiligimizge baılanysty.
Hİ. ULTTYŃ JAŃA BOLMYSY
Qazirgi mindet – halqymyzdyń jańa bolmysyn qalyptastyrý, tutas ult sapasyn arttyrý.
Adamdy jáne qoǵamdy ýaqyt talabyna saı jetildirý qajettigin ómirdiń ózi kórsetip otyr.
Jańarǵan ult qana jańǵyrǵan eldiń jetistigin jahan jurtyna tanyta alady.
Men halqymyzdyń álem úlgi tutarlyq jaqsy qasıetteriniń kóbirek bolǵanyn qalaımyn.
Ultymyz jańa sapaǵa kóshýi úshin bizdiń kúndelikti ómirlik ustanymdarymyz da ózgerýi kerek.
Qazaq qoǵamynda jańa qaǵıdattar jáne jańa baǵdarlar saltanat qurýǵa tıis.
Ult ustazy Ahmet Baıtursynuly: «Bilimdi bolýǵa oqý kerek. Baı bolýǵa kásip kerek. Kúshti bolýǵa birlik kerek. Osy kerekterdiń jolynda jumys isteý kerek» deıdi.
Bul kózqaras búgingi kúni óte mańyzdy.
Birinshiden, jıyrma birinshi ǵasyrdyń urpaǵy tereń bilimdi bolǵany jón.
Ekinshiden, jas býyndy erinbeı eńbek etýge beıimdeý qajet.
Úshinshiden, kez-kelgen isti kásibı daǵdy arqyly júzege asyrǵan durys.
Tórtinshiden, temirdeı tártip jáne joǵary jaýapkershilik barshamyzdyń boıymyzda bolýy kerek.
Besinshiden, ádildikten aınymaǵan jón. Ádildik – qoǵam damýynyń mańyzdy sharty. Ádilettilik – ásirese, el-jurttyń taǵdyryn sheshý úshin asa qajet qasıet.
Altynshydan, bizge keregi – adaldyq, uqyptylyq, tıanaqtylyq. Bárimiz naǵyz qazaqty dál osyndaı keıipte kórgimiz keledi. Biz sonda ǵana básekege qabiletti memleket, zıatker ult qalyptastyra alamyz.
Qazaq zıalylarynyń jańa kezeńdegi mindeti – ult bolmysynyń jańa qaǵıdattaryn ornyqtyrý. Sondaı-aq, ult sapasyn arttyrýǵa atsalysý.
Jańǵyrǵan qoǵam jat ádetterden birtindep arylýy kerek.
Ysyrapshyldyq pen dańǵazalyq qoǵamnyń da, adamnyń da abyroıyn tógedi. Jaýapsyzdyq, nemquraılylyq búkil eldi qasiretke ushyratady. Al, bos sózdilik pen bóspelik, maqtanshaqtyq qoǵamnyń damýyn tejeıdi. Bul týraly uly Abaı «Óńkeı jalǵan maqtanmen, shynnyń betin boıaıdy» dep ashyq aıtqan. Bul másele búgingi kúni de ózekti bolyp otyr.
Bıik muratqa jeteleıtin eńbek degen uly uǵymdy ár azamattyń sanasyna sińirgenimiz jón.
Bizdiń elimizde «Jaýapty memleket – jaýapty qoǵam – jaýapty adam» júıesi berik ornyǵýy kerek.
Qurmetti otandastar!
Aldymyzda aýqymdy ári kúrdeli mindetter tur. Solardy tabysty júzege asyrý úshin tyń tásil, jańasha oılaý, jalpyulttyq yntymaq jáne ózara qoldaý qajet.
Bizdiń strategıalyq baǵytymyz – aıqyn. Túıtkildi tustarymyz ben kemshilikterimizdi jaqsy bilemiz.
Búgin men búkil qoǵam aldynda daǵdarys jaǵdaıynda atqarylatyn is-sharalardyń josparyn baıandadym. Onyń jemisti júzege asýy árqaısymyzǵa baılanysty.
Barshamyz óz-ózimizdi damytýǵa kúsh salýymyz kerek. Zamana synaǵy bizden úzdiksiz qozǵalysty, myqty kúsh-jigerdi jáne tabandy eńbekti talap etip otyr.
Sondyqtan, elimizdiń baqytty ári jarqyn keleshegi ár azamattyń qajyrly qyzmetine baılanysty bolmaq.
Ár býynnyń mańdaıyna túrli synaq jazylǵan.
Biz tól tarıhymyzda taǵdyrdyń túrli synynan árdaıym súrinbeı óttik. Elimiz eń kúrdeli degen mindetterdi sheshe alady. Biz buǵan daıynbyz.
Biz – halqymyzdyń Táýelsizdik jolyndaǵy san ǵasyrlyq arman-tilegine qol jetkizgen urpaqpyz.
Keler jyly Táýelsizdigimizge 30 jyl bolady. Bul mereıli data – Egemen elimiz úshin asa mańyzdy meje. Bul – jańa tarıhı kezeńniń basy.
Bizge memlekettiń bolashaǵy úshin zor jaýapkershilik júktelip otyr.
Birligimiz ben yntymaǵymyz myǵym bolsa, barlyq qıyndyqty jeńip, maqsatymyzǵa jetemiz.
Bul bizdiń qolymyzdan keledi.
Men buǵan kámil senemin.
Elimiz árqashan aman bolsyn.
Barshańyzǵa raqmet.
