Halyq dinı nemese basqa da suraqtar men kez kelgen istiń sheshiminde "Moldeke, siz ne deısiz?", – dep moldaǵa júginetin. Ol bolsa, kez-kelgen máseleni danalyqpen zerdelep, ár nárseni óz ornyna qoıyp beretin-di. Bul degenińiz, ımamnyń asqaq abyroıynyń kórinisi edi. Qazaqtyń atyn álemge áıgili etken Abaı atamyz bilimdi kimnen alyp edi? Árıne, molladan aldy. Ákesi alǵashynda Semeıdegi Ǵabduljappar degen tatar moldaǵa beredi. Artynan budan shyǵaryp, Ahmet Rıza degen moldaǵa tapsyrǵan. Ekeýi de meshitte ımamdyq qylatyn. Abaı atamyz bolsyn, basqa da zıalylarymyzdyń kópshiligi meshittiń janyndaǵy shaǵyn ǵana medreselerde bilim alǵan.
Al búgin she? Qazirgi qoǵamda ımamnyń alatyn orny qandaı? Árıne, keńestik kezeńmen salystyra almaımyz. Imamǵa degen azda bolsyn qurmet bar. Alaıda, sol bir kezdiń sarqyndary qalǵannan ba, álde ımamdarymyz osynshalyqty qurmetke laıyqtaý bolmaǵannan ba, áıteýir, keıde kóńilge kóleńke túsiretin kórinister kezdesip jatady.
Al, odan burynǵy dáýirde she? Odan áli de bolsa alystaý sıaqty. Biz moldany qashan izdeımiz?
Imam – kemeńger keńesshi, qınalǵanǵa qamqor, jurtqa janashyr, úlkenge ini, kishige aǵa, shákirtke ulaǵatty ustaz edi. Keıin keńestik kezeń kelip, kózi ashyq jandar jappaı jazaǵa ushyrap, aman qalǵandarynyń mindetteri memlekettik qaýlylarmen belgilenip, sheneýnikterdiń baqylaýynda boldy. Olardyń bar qyzmeti ıslam dininiń jón-joralǵylaryn atqarýshy retinde ǵana kórinip, dinı erkindikke shekteý qoıyldy. Shekteý tek moldalarǵa ǵana qoıylǵan joq, sonymen birge jalpy jurttyń dinı rásimderdi atqarý men qulshylyq qylýyna tyıym salyndy. Ol azdaı, barlyq qurmetke laıyq ımam-moldalardyń artynan qyńyr-qısyq maqaldar men ángimeler shyǵaryldy. "Dúmshe molda – din buzar", "Ańqaý elge – aramza molda", "Nadan molda namaz qoı", "Saýatsyz moldanyń sáldesi úlken", "Sopy sumnan shyǵady" syndy sózder arqyly moldalarǵa qarsy úgit pen olardyń abyroıyna nuqsan keltirýdi kózdedi. Bulaqtyń kózi bitse, sý tartylatyny sekildi, halyqqa rýhanı azyq pen jaqsylyqqa shaqyryp, jamandyqtan tyıyp júrgen janashyr jandarǵa degen kózqarasty ózgertýdegi maqsat, halyqty dinnen alshaqtatyp, sol arqyly rýhty álsiretý edi.
Al búgin she? Qazirgi qoǵamda ımamnyń alatyn orny qandaı? Árıne, keńestik kezeńmen salystyra almaımyz. Imamǵa degen azda bolsyn qurmet bar. Alaıda, sol bir kezdiń sarqyndary qalǵannan ba, álde ımamdarymyz osynshalyqty qurmetke laıyqtaý bolmaǵannan ba, áıteýir, keıde kóńilge kóleńke túsiretin kórinister kezdesip jatady. Al, odan burynǵy dáýirde she? Odan áli de bolsa alystaý sıaqty. Biz moldany qashan izdeımiz? Aqyn Muhamedjan Tazabekov aıtqandaı:
Bul qazaqqa ımam men ıman kerek,
Kisi ólgende nemese tús kórgende.
Nemese jańa týǵan sharananyń qulaǵyna azan aıtyp, at qoıý, nekelesý kezinde molda kerek. Tipti, keıbir baýyrlarymyz jaqyny dúnıeden ozǵanda janazasyn shyǵarýǵa ımamdy shaqyrǵanymen, óz bilgenin jasaǵysy keledi. Sharıǵatqa qarsy ekenin aıtqysy kelgenimen, «Moldeke, aqyıesi biz – ózimiz bilemiz. Siz janazasyn shyǵarsańyz boldy» degendeı syńaı tanytyp jatady. «Bizdiń de atalarymyz qajy bolǵan, biz de bir nárseni bilemiz» dep sharıǵat týrasynda ımamǵa aqyl aıtqysy keletinder de kezdesip qalyp jatady. Osyndaıda Alashtyń aıaýly perzentiniń biri Mirjaqyp Dýlatulynyń:
Áıteýir, ata-babam musylman dep,
Dúrmekti qoıatuǵyn keldi keziń, – degen asyl sózi eriksiz eske oralady. «Keńesip pishilgen ton kelte bolmas». Atalarymyzdan qaǵıda. Óıtkeni olar dinge qatysty bolsyn, meıli basqa da túıindi máselede aqsaqaldy abyzben, el syılaǵan moldamen keńesip sheshetin edi. Sharıǵatqa kelgende moldanyń sózine qulaq asatyn. Al búginde keńesti qaltaly jannan suraý, sonyń degenine «lápbaı» dep bas shulǵyp turý ádetke aınalyp bara jatqandaı. Árıne, kópke topyraq shashýdan aýlaqpyz. Imam-moldalarymyzdan da keńes alyp, kóńilderi tolyp júrgen jandar da jeterlik. Deıturǵanmen, ımamdy as bergende quran oqytý men janaza shyǵarý úshin ǵana kerek qylatyndar az emes myna qoǵamda. Sonymen birge moldaǵa sadaqa berý de saltymyzǵa aınalyp barady. Kez kelgen adam sadaqa bergen kezde oqyǵan quran, jasaǵan duǵasy qabyl bolsyn degen nıette bolatyny ras. Keıde sadaqany berip turyp, artynsha sony ózimiz sóz qylyp jatatynymyz qyzyq.
Bizdiń ata-apalarymyz ne úshin ımamdardy sonshalyqty qadirlep, ózderine úlgi tutty eken? Onyń syry mynada tárizdi. Jalpy, halyqtyń sanasynda ımamdy basqa qyzmetkerlerden ereksheleıtin birneshe sıpat bar.
Bálkim sony tanyp, sol sebepti de ımamnyń aldyna shyqpaǵan bolar.
Imam qoǵamdaǵy adamdardyń júrekterinde qasıetti sanalatyn dinı mekemeni basqarady. Ol Allanyń úıi – meshit! Adamdar meshitke kelgen kezde saýapqa ıe bolarmyz degen nıetpen ımamǵa baǵynyshty syńaı baıqatady. Imam adamdardyń júrekterinen úlken rýhanı oryn alady, olar ımamǵa úlken qurmetpen qaraıdy. Aıtatyny Allanyń sózi, paıǵambardyń hadısi bolǵandyqtan, ımamnyń sózderi qashanda qasıetti kórinedi. Onyń aıtqanyn oryndaý men isterin qaıtalaý arqyly Allaǵa jaqyndaımyz dep senedi. Adamdardyń kóbisi bastaryna bir qıynshylyq tússe, járdem izdep meshittegi ımamǵa barady. Kóptegen adamdar ımam júrgen jerde bereket bolady dep senedi, sondyqtan onyń ózderiniń úılerine kelýin, onymen qol alysýlaryn, onyń duǵasyna ıe bolǵandaryn maqtan tutady. Kópshilik ımam qatysqan ár jıyn ońdy bolady dep senedi, sol sebepten dúnıege náreste kelse, jas jubaılar nekelesse, hatym jasasa, bireý dúnıeden qaıtsa mindetti túrde onyń qatysýyn kútedi. Imam keshigip jatsa, onyń kelýin kútken túrde rásimniń atqarylýyn da keshiktiredi.
Imam osyndaı qasıetterimen de adamdardyń arasynda ardaqty sanalatyn shyǵar, bálkim! Álbette, ımam da adamdardyń ózine shynaıy kórsetip jatqan qurmetin jeke basynyń dúnıelik paıdasyna aınaldyrmaı, kerisinshe, adamzattyń dúnıe-aqyrettik baqyty úshin bar kúsh-jigerin salýy kerek. Imamnyń adamdardan qalaıtyny sadaqa emes, olardyń týra jolǵa kelýin tileýi. Adamdardyń dúnıege kelý sebebi men ómir súrý maqsatyn jetkizýi úshin, olarǵa shynaıy janashyrlyqpen qaraýy, osy arqyly ıslamdy tanytýy ımamnyń basty mindeti. Eger ımam bul isterdi atqarmasa, adamdardyń quqyna zulymdyq qylǵan bolady. Sol sebepti de, ımamdarǵa túsinikpen qarap, olarǵa qoldan kelgeninshe qurmet kórsetý ár adamnyń óz enshisinde.
Ardaq Núsiphanuly,
Taldyqorǵan óńirindegi ortalyq «Iman» meshitiniń naıb ımamy
