Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forým (WEF) jarıalaǵan jyl saıynǵy Global Risk Report baıandamasynda Qazaqstan aldaǵy eki jylda qarýly qaqtyǵystar qaýpi óte joǵary 12 memlekettiń qataryna jatqyzylypty. Osyndaı dolbar ótkende Májilis qabyrǵasynda da aıtylyp qalǵan edi. Bul qanshalyqty shynaıy dúnıe? Buǵan Qorǵanys mınıstrligi janyndaǵy Áskerı-strategıalyq zertteýler ortalyǵy egjeı-tegjeı jaýap qatty, dep jazady Dalanews.kz.
WEF jarıalaǵan baıandamada aldaǵy eki jylda qarýly qaqtyǵystar qaýpi óte joǵary aımaqqa Qazaqstanmen qatar Armenıa, Kot-d'Ivýar, Estonıa, Malı, Rýmynıa, Iemen, Kongo, Izraıl, Polsha, Mysyr jáne Saýd Arabıasy da jatqyzylypty.
"Degenmen, bul boljam daýly ári naqtylaýdy qajet etedi. Qazirgi áskerı-saıası jaǵdaı, Qazaqstannyń júrgizip otyrǵan dıplomatıasy jáne onyń iri ınvestısıalyq jobalaryn eskersek, qarýly qaqtyǵystar elimiz úshin birinshi kezektegi qaýip bolyp tabylmaıdy", - degen ortalyq sarapshylary bul rette birqatar dálelderdi alǵa tartady.
Qazaqstan: dıplomatıa jáne turaqtylyq - halyqaralyq dıplomatıadaǵy belsendi róli
Qazaqstan beıbitshilik pen dıplomatıalyq úderisterge belsendi qatysýshy retinde tanymal. Elimiz Sırıa boıynsha kelissózderdi qosa alǵanda (Astana prosesi), halyqaralyq qaqtyǵystarda birneshe ret araǵaıyn memleket retinde áreket etti. Bul Qazaqstannyń beıtarap jáne turaqty memleket retindegi bedelin nyǵaıta túsedi jáne onyń qaqtyǵystarǵa aralasýdan góri, olardy sheshýge umtylatynyn kórsetedi.
Qazaqstannyń kórshiles eldermen aýmaqtyq daýlarynyń joqtyǵy
Qazaqstannyń kórshiles eldermen arada terıtorıaǵa qatysty talastary joq. Shekaralarymyz resmı túrde rettelip, shegendelgen, bul memleketaralyq qaqtyǵystardyń yqtımaldyǵyn edáýir tómendetedi.
Halyqaralyq seriktestermen baılanystardy nyǵaıtý
Qazaqstan BUU, EQYU jáne SHYU sıaqty halyqaralyq uıymdarmen belsendi túrde yntymaqtastyq ornatqan. Mundaı baılanystar turaqtylyqty nyǵaıtýǵa jáne yqtımal qaqtyǵystardyń aldyn alýǵa yqpal etedi.
Ekonomıkalyq dıplomatıa
Jańa Jibek joly jáne Orta dáliz sıaqty strategıalyq ınfraqurylymdyq jobalar Qazaqstannyń aımaqtaǵy ekonomıkalyq rólin nyǵaıtady. Elimiz sheteldik kapıtal úshin "tynysh aılaq" bola otyryp, halyqaralyq ınvestorlardy tartý úshin turaqtylyqty saqtaýǵa múddeli.
WEF boljamdarynda tirkelgen qatelikter
Global Risk Report baıandamalary paıdaly taldaý quraly bolǵanymen, qarýly qaqtyǵystar boljamy turǵysynda dóp basyp aıta bermeıtini birneshe ret baıqalǵan. Mysaly:
- Irak soǵysy (2003 j.): WEF boljamdarynda geosaıası shıelenis pen aımaqtyq turaqsyzdyq qaýpine qaramastan, Amerıkanyń Irakqa basyp kirý yqtımaldyǵy joǵary ekendigi aıtylmady.
Darfýrdaǵy qaqtyǵys, Sýdan (2003 jyldan bastap): Kópjyldyq daǵdarysqa ákelgen etnıkalyq jáne resýrstyq qaqtyǵystar aıtarlyqtaı qaýip retinde aıqyndalmady. - Grýzın-Reseı soǵysy (2008 j.): Kavkaz yqtımal shıelenis aımaǵy retinde atalǵanymen, Ońtústik Osetıa tóńiregindegi jaǵdaıdyń naqty ýshyǵý senarıi boljanbady.
- Arab kóktemi (2010–2012 jj.): Aımaqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq problemalary belgili bolǵanyna qaramastan, Soltústik Afrıka men Taıaý Shyǵystaǵy aýqymdy narazylyqtar men tóńkerister sarapshylar úshin kútpegen jaǵdaı boldy.
- Qyrym daǵdarysy jáne Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy áskerı qaqtyǵys (2014 jyldan bastap): Qyrymnyń Reseıge qosylýy jáne odan keıingi Donbasstaǵy qaqtyǵys WEF baıandamasynda yqtımal senarı retinde qarastyrylmady.
- Ekinshi Qarabaq soǵysy (2020 j.): Armenıa men Ázirbaıjan arasynda soǵys qımyldarynyń qaıta bastalýy uzaqqa sozylǵan shıeleniske qaramastan WEF úshin kútpegen jaǵdaı boldy.
- Efıopıadaǵy azamattyq qaqtyǵys (2020 jyldan bastap): gýmanıtarlyq daǵdarysqa ulasqan federaldy úkimet pen Tygraı halyqtyq maıdany arasyndaǵy qaqtyǵys ta WEF boljamdarynda atalmady.
"Bul mysaldar Global Risk Report baıandamasynyń turaqsyz aımaqtardaǵy qarýly qaqtyǵystardyń yqtımaldyǵyn jıi durys baǵalaı bermeıtinin jáne kóbinese jalpy úrdisterge kóbirek nazar aýdaratynyn kórsetedi, bul onyń dáldigi sapasyn tómendetedi", - dep tujyrymdaıdy sarapshylar.
Qorytyndylaı kele, Global Risk Report baıandamasy árdaıym naqty jaǵdaıdy dál kórsete bermeıdi jáne Qazaqstan úshin qarýly qaqtyǵystardyń joǵary qaýpi týraly boljamy daýly bolyp tabylady. Tarıhı turaqtylyq, dıplomatıalyq belsendilik jáne Qazaqstannyń álemdik arenadaǵy róli, buǵan kerisinshe dálel. Qazaqstan Ortalyq Azıadaǵy turaqtylyq pen beıtaraptyqtyń úlgisi bolyp qala beredi.
"Joǵaryda tizgen qatelikter WEF baıandamalaryn túpkilikti boljam retinde emes, taldamalyq resýrs retinde qabyldaý kerektigin kórsetedi. Qazaqstan úshin basymdyq beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaý bolyp tabylady jáne Astana muny táýelsizdik alǵan sátten bastap tabysty túrde pash etip keledi", - deıdi otandyq vedomstvo sarapshylary.
Anyqtama: Áskerı-strategıalyq zertteýler ortalyǵy QR Úkimetiniń 2008 jylǵy qaýlysyna sáıkes qurylǵan. Ortalyq óz qyzmeti kezeńinde Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq qaýipsizdigi múddesi úshin 100-den astam ǵylymı, zertteý jumystary men ádistemelerdi; 6 normatıvtik quqyqtyq aktiniń jobasy, Ulttyq qorǵanys ýnıversıteti úshin 31 oqý quralyn; 46 áskerı ulttyq standartty ázirledi.
Buǵan deıin saıtymyzda Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmnyń (World Economic Forum, WEF) jyl saıyn júrgizetin saýalnama aıasynda qarýly qaqtyǵystar, tabıǵı apattar jáne aqparattyq soǵys 2025 jylǵy negizgi jahandyq táýekelderge aınalatynyn boljap otyrǵanyn jazǵanbyz.
