1-taraý. Azyq-túlik rıteıli naryǵynyń aǵymdaǵy jaı-kúıi

Tamaq ónimderin óndirý

Ulttyq statısıka búrosy Qazaqstanda óndiriletin tamaq ónimderiniń jalpy kólemi týraly derekterdi keltirmeıdi, alaıda ónimderdiń jekelegen sanattarynyńóndirisi týraly derekterdi jarıalaıdy. USB azyq-túlik ónimderiniń negizgi 17 sanatyn keltiredi, olar osy zertteýde óndiris kólemi boıynsha 3 topqa bólingen.

Eń kóp óndiriletin tamaq ónimderiniń top 5flagmandyq tobyna dándi daqyldar men ósimdik unynan jasalǵan un (2023 jyly olar 3,38 mln tonna óndirildi), ósimdik maıy (672 myń tonna), suıyq sút (619 myń tonna), jańa pisken nan (513 myń tonna), sondaı-aq et jáne taǵamdyq sýbónimder (408 myń tonna) sanattary kiredi. Aıta ketý kerek, USB-da usynylǵan azyq-túlik ónimderiniń 17 negizgi sanatynyń ishinde dándi daqyldardan jasalatyn un óndirý kólemi boıynsha sońǵy 5 jyl boıy (2019 jyldan 2023 jylǵa deıin) búkil óndiris kóleminiń 50-53% -yn turaqty túrde ıelenip keledi.

Derekkóz: USB

Atalǵan toptyń ishinde 2023 jyly óndiristiń eń eleýli ósimi - et pen tamaq ónimderiniń ósimi 16% -dy qurady. 2019 jylmen salystyrǵanda bul sanat úshten birinen astamkólemge ósti, biraq ósimdik maıy óndirisi odan da kópósimdi - 41% kórsetti.

Ekinshi nemese orta top azyq-túlik ónimderiniń 4 sanatynan turady, olardyń óndirisi 2023 jyly 100 myńtonnadan astamdy qurady - bul qant (252,8 myń tonna), sútónimderi (249 myń tonna), makaron (158,6 myń tonna) jánekondıterlik ónimder (105,9 myń tonna).

Osy sanattardyń ishinen bir jylda kondıterlikónimder óndirisi barynsha 7% -ǵa artty, al eń eleýli tómendeý qant óndirisinde (birden tórtten bir bólikke) baıqaldy. Bes jyl ishinde óndiristiń eń kóp ósimi - sútónimderinde (8%) boldy.

Derekkóz: USB

Azyq-túliktiń qalǵan toǵyz sanaty (3 top) 2023 jyly 6,5 bastap 68,6 myń tonnaǵa deıingi kólemdeóndirildi. Shujyq pen uqsas buıymdar 68,3 myń tonna, shyryndar - 68,1 myń lıtr, margarın men taǵam maılary - 61,3 myń tonna kóleminde óndirildi.

Jarma men un 55,3 myń tonna, irimshik pen súzbe - 44,9 myń tonna, sary maı men sút spredteri - 30,9 myń tonna, júgeri krahmaly - 22,8 myń tonna, qatty túrdegi sút - 6,5 myń tonna óndirildi.

Bul ónimderdiń ishinde bir jylda júgeri krahmalyóndirisi 46% -ǵa ósti. Sondaı-aq, sary maı men sútspredteri óndirisinde (18%), sondaı-aq irimshik pen súzbeóndirisinde (13%) aıtarlyqtaı ósim baıqalýda. Eńaıtarlyqtaı tómendeý - jarma men un óndirisinde (eki esegejýyq - 45%).

Bes jyl ishinde osy sanattaǵy ónimderdiń ishinde eńkóp ósim - qatty nysandaǵy sút óndirisinde (eki esedenastam) jáne júgeri krahmalynda (89%) baıqaldy. Eń eleýli tómendeý - jarma men un óndirisinde (38%).

Derekkóz: USB

Tómende jyldar boıynsha óndiristiń ósý dınamıkasyboıynsha jıyntyq keste berilgen, onda sanattar az kólemnen (qatty túrdegi sút), eń kóbine (un) suryptalǵan. Bul jerde úzdik 5 sanatta 2019 jyldan bastap ósimdikmaıynyń (jylyna 11%) jáne azyq-túlik ónimderi bar ettiń(8%) eń jaqsy ortasha jyldyq ósý qarqyny bar ekeninkórýge bolady. Eń az óndiriletin ónimderdiń ósý qarqynyaıtarylqtaı joǵary, mysaly, qatty sútte - 27% atap ótýge bolady. Barlyq óndiristik kólemniń jartysyn alatynmaıda tartylǵan un toqyraýda jáne jylyna ortashaósimniń 1% -yn ǵana kórsetip otyr.

Derekkóz: USB jáne Freedom Finance Global jeke esepteýleri

USB basqa sanattary

Basqa derekterinde USB basqa da sanattardy, sondaı-aq keıbir jaǵdaılarda taýarlardyń kishi sanattaryn bólip kórsetedi. Bir jyl ishinde (2022 jyldan 2023 jylǵa deıin) maqsary, maıburshaq jáne raps maıy sıaqty ónimderdiń óndirisi kóbirek ósti. Bir jyl ishinde olardyń óndiris kólemi tıisinshe 3,2 jáne 1,5 esege ósti. Bir jylda aıtarlyqtaı ósim kórsetken taǵy bir ónim - konák. Onyń óndirisi 1,5 esege, 2022 jylǵy 18,1 mln lıtrden 2023 jyly 27,2 mln lıtrge deıin ósti. Alaıda, atalǵan 4 ónimniń óndirisi 2024 jylǵy qańtar-maýsym aralyǵynda aıtarlyqtaı tómendedi, 2023 jylǵy qańtar-maýsymmen salystyrǵanda konák jáne raps maıy óndirisi shamamen eki esege, maıburshaq jáne maqsary maıy óndirisi 16-20% -ǵa tómendedi.

Sondaı-aq óndiristiń toqsannan astam ósýin bir jylda tátti nan (41% -ǵa, 28-den 39,7 myń tonnaǵa deıin), konservilengen jemister men jańǵaqtar (37% -ǵa, 7,5-ten 10,2 myń tonnaǵa deıin), balmuzdaqtar (25,5% -ǵa, 42-den 52,7 myń tonnaǵa deıin ósim) kórsetti.

Derekkóz: USB jáne Freedom Finance Global jeke esepteýleri

Óndirisi bir jylda eń kóp tómendegen ónimderge USB joǵaryda aıtylǵan undy (3-sýretti qarańyz), iri qaramaldyń qosalqy ónimderin (44% -ǵa, 4,58-den 2,55 myńtonnaǵa deıin tómendeý), shymyrly sharapty (44% -ǵa, 2,82-den 1,58 mln lıtrge deıin tómendeý) jatqyzady. Maqtamaıy men shubat óndirisi shamamen sol 40% -ǵa tómendedi. Qant (2-sýretti qarańyz), jańa aýlanǵan balyq (51,2-den37,8 myń tonnaǵa deıin), kúnbaǵys maıy (160,5-ten 120,2 myń tonnaǵa deıin) óndirisi shırek esege tómendedi. Sharapóndirisi taǵy 20% -ǵa tómendedi (32,9 mln lıtrden 26,2 mlnlıtrge deıin).

Derekkóz Freedom Finance Global USB jáne jeke esepteýleri

Tıep jóneltý jáne qaldyqtar

Ulttyq statısıka búrosynyń derekterinen kórinipotyrǵandaı, sońǵy bes jylda azyq-túlik ónimderinińkóptegen sanattary boıynsha tıep jóneltý (ıaǵnı taýardytasymaldaýshyǵa nemese satyp alýshyǵa berý) kólemibirneshe ese ósken. Máselen, bir jyl ishinde konáktaaıtarlyqtaı ósim baıqaldy (4,7 ese, 4,4-ten 21 mln lıtrgedeıin – onyń 16 mln-y Almaty oblysynyńkásiporyndaryna tıesili, taǵy 1,05 mln lıtr qaldyqretinde esepke alynǵan). Sondaı-aq, sharap jóneltýboıynsha aıtarlyqtaı ósim baıqalýda (1,4 ese, 3,36 mlnlıtrden 7,93 mln lıtrge deıin - onyń 4,1 mln-y Jambyloblysyna, 3,8 mln-y Almaty oblysyna, 319 myń lıtriqaldyqtarǵa tıesili).

Jún men teri óndirisinde de aıtarlyqtaı ósimbaıqalady (1,3 ese, 367-den 839 tonnaǵa deıin). Sondaı-aq, kúnbaǵys maıyn jóneltý kólemi ósýiniń kórsetkishi joǵary- (57% -ǵa, 178,6-dan 280,6 myń tonnaǵa deıin, onyń 122,5 myńy Abaı oblysynyń kásiporyndaryna tıesili, taǵy 42,8 myń tonna qaldyqta).

İri qara mal etin jóneltý ósimi 33% -dy qurady - (24,5 myń tonnadan 32,5 myń tonnaǵa deıin, onyń shamamen 9 myńtonnasy Pavlodar jáne Soltústik Qazaqstan oblystarynyńkásiporyndaryna tıesili, qaldyqta - 727 tonna), 28%-ǵa - qus eti (40,9-dan 52,4 myń tonnaǵa deıin, onyń 51,2 myńyAqmola oblysynyń kásiporyndaryna tıesili, 153 tonnaqaldyqta), sary maı men sút spredterinde ósimniń tórttenbir bóligine (18,7 myń tonnadan 23,4 myń tonnaǵa deıin, onyń 8,7 myńy – kásiporyndarda).

Tıep jóneltýdiń tómendeýi jarma jáne un (bir jylda eki ese, 50,5-ten 25,8 myń tonnaǵa deıin), qant jáne maqta maıy (43%), sary maı (22%) jáne shampan (20%) sanattarynda eń kóp baıqalady. 2019 jylmen salystyrǵanda maqta maıy (eki eseden astam), shampan (32%), nan (23%) jáne qant (19%) jóneltilimderiniń neǵurlym kúshti tómendeýi baıqalady.

EAEO-ǵa kirmeıtin elderden Qazaqstanǵa azyq-túlik ımporty

Qazaqstanǵa tamaq ónimderiniń ımporty men eksportynyń kólemin baǵalaý ekonomıkalyq qyzmet túrleriniń taýar nomenklatýrasynyń kodtaryna (SEQ TN) sáıkes júrgiziletin usynylatyn statısıkanyń belgili bir qıyndyqtarymen baılanysty. Sondaı-aq, EAEO elderiniń aýmaǵynan/aýmaǵyna taýarlardy ákelý men áketýdi esepteý qıyndyq týdyrady.

2023 jyly Qazaqstanǵa ákelingen azyq-túlik ónimderiniń negizgi sanattary - EAEO-ǵa kirmeıtin eldermen ımport pen eksport týraly aıtqanda, «basqa jerde atalmaǵan nemese engizilmegen tamaq ónimderi» (SEQ TN kody 2106) boldy. Osy sanattaǵy ákelingen taýarlardyń quny 172,5 mln dollardy qurady. Bul naqty qandaı ónim ekendigin durys anyqtaý múmkin emes - tipti 10 belgiden turatyn sanatqa bólingende de bul somanyń 121,7 mln dollary «basqalary» sanatyna tıesili. Alaıda, keıbir ashyq derekterge súıensek, SEQ TN (2106909808) osy sanatyna taǵamdyq qospalar (atap aıtqanda, BAQ-tyń keıbir túrleri) jatqyzylýy múmkin.

Osy aýqymdy jáne belgisiz sanattaǵy negizgi ımporttaýshy Italıa (39,1 mln dollar somaǵa), AQSH (24,2 mln dollarǵa), Fransıa jáne Germanıa (13,8 jáne 13,1 mln dollar) boldy. Osy oraıda aıta ketý kerek, bul sanat eń iri ǵana emes, eń jyldam ósetin sanattardyń biri bolyp tabylady: 2022 jyly ımport kórsetkishi 124,2 mln dollardy qurady (2023 jyly - 39%), al 2024 jyldyń jartysynda bul kórsetkish 198,7 mln dollardy qurady.USB boljamy boıynsha osyndaı dınamıkada jyl sońyna qaraı kórsetkish shamamen 400 mln dollardy quraıdy.

Derekkóz: Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettikkirister komıteti (MKK), Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Mańyzdylyǵy boıynsha ekinshi sanat – «quramynda temeki, qalpyna keltirilgen temeki, nıkotın nemese tutandyrýsyz  tartýǵa arnalǵan temekini nemese nıkotındi almastyrǵyshtary bar ónim; quramynda nıkotın bar jáne nıkotınniń adam aǵzasyna túsýine arnalǵan ózge de ónimder» (SEQ 2404 TN). Bul sanattaǵy ımporttyń jalpy somasy 2023 jyly 118,6 mln dollardy qurady. Olardyń 96,2 mln dollary (olardyń 96 mln-y Qytaıǵa tıesili) «quramynda nıkotın bar ózge de ónimder» dep atalatyn 2404120000 kodyna tıesili boldy, alaıda ashyq kózderdegi aqparatqa qaraǵanda, bul nıkotındi jetkizýdiń elektrondyq júıelerine arnalǵan suıyqtyqtar, ıaǵnı veıpterge arnalǵan suıyqtyqtar týraly bolyp otyr. Bul rette maýsym aıynyń sońynan bastap Qazaqstanda veıp satýǵa tyıym salynǵan jáne 2024 jyldyń shildesindegi derekter boıynsha atalǵan sanat aıtarlyqtaı «otyryp qalmaq». Sońǵy derekter boıynsha (2024 jyldyń maýsym aıynyń sońynda) osy sanattaǵy ımport quny 18 mln dollardy qurady - tyıym salý kúshine engenge deıin de tómendeýi anyq. Eger birinshi jartyjyldyqtaǵy kórsetkishti jyl boıy ekstrapolasıalaıtyn bolsaq, 2024 jyldyń sońyna qaraı 36,1 mln dollar kóleminde ımportty kútýge bolar edi, alaıda, veıpterge tyıym salynýyn eskersek, kórsetkish shamamen 18 mln. deńgeıinde qalýy yqtımal. Aıta keteıik, 2023 jyl osy sanattaǵy ósim boıynsha rekordtyq kórsetkish boldy: 2022 jyly 2404 kody boıynsha ımport kólemi bar bolǵany 14,6 mln dollardy qurady.

Derekkkóz: Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettikkirister komıteti (MKK), Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Importtyń kólemi boıynsha úshinshi sanaty – «kólemi80% -dan kem shoǵyrlanǵan denatýrasıalanbaǵan etıl spırti, tunbalar, lıkerler jáne spırtti ishimdikter» (SEQ TN kody 2208). 2023 jyly ımport kólemi 117 mln dollardy qurady. Munda úsh negizgi ımporttaýshy bar - 37 mln dollarmen Ulybrıtanıa, 17 mln dollarmen Irlandıa jáne 13,5 mln dollarmen Ózbekstan. Bul kodtyń ishindeishimdiktiń birneshe túri bar. Eń mańyzdy sanat - 53,6 mln dollarmen vıskı (33 mln dollar - Ulybrıtanıalyq, taǵy16,3 – Irlandıalyq vıskı), 20,3 mln dollarmen araq (onyń7 mln dollary Shvesıaǵa tıesili), 8,4 mln dollarmen konák (onyń ishinde 5 mln - Fransıadan alynatyn ónim). Taǵy 4,9 mln dollar lıkerlerge tıesili (eń iri ımporttaýshy - 1,9 mln dollarmen Germanıa). Importtyń kólemi boıynsha2023 jyly bul alkogól túrleriniń ósimi edáýir joǵaryboldy (31% -ǵa, 89 mln dollarmen). 2024 jyly birinshijartyjyldyq nátıjesine qaraǵanda (41,7 mln dollar) ımport aıtarlyqtaı báseńdedi jáne jyl sońyna qaraıkórsetkish 2022 jylǵa qaıta oralady (alaıda alkogóldińmaýsymdyq faktory bar ekenin eskerý kerek jánejeltoqsan aıynyń kórsetkishi úlken ósimdi qamtamasyz etýimúmkin).

Derekkóz: Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettikkirister komıteti (MKK), Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Mańyzdylyǵy boıynsha tórtinshi sanat – «úı qusynyńeti men sýbónimderi (taýyq, úırek, qaz, kúrketaýyq jánemysyr taýyq)». Bul kod boıynsha (0207) ımport kólemi2023 jyly 109,1 mln dollardy qurady. Sanattaǵy negizgiımporttaýshy retinde AQSH (87 mln dollar), ekinshi oryndaÝkraına (17,7 mln dollar) boldy. Negizgi kishi sanaty - 0207142001 – «úı taýyqtarynyń úıilmegen jartysy nemeseshırek bóligi, muzdatylǵan». Aıta keteıik, bul sanat 2023 jyly 124,6 mln dollardan tómendep, 2024 jyldyń qańtar-maýsym aılaryndaǵy nátıjege súıensek (43,5 mln dollar)qazir de tómendeýin jalǵastyrýda.

 

Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik kiristerkomıteti (MKK), Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Besinshi orynda - shokolad. Onyń Qazaqstanǵaımportynyń kólemi 2023 jyly 106,2 mln dollardyqurady. Eń iri ımporttaýshy - Germanıa (26,5 mln dollar), odan keıin - Túrkıa (23,7 mln dollar), úshinshi oryn - Ýkraınada (19,8 mln dollar). Bir jyl ishinde ımport kórsetkishi 69% -ǵa ósti, al 2024 jyldyń birinshijartyjyldyǵynyń qorytyndysy boıynsha (61,9 mln dollar) jyldyq nátıje 120 mln dollardan asýy múmkin.

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

6-dan 10-ǵa deıingi oryndar - topta tómendeınfografıkada kórsetilgen.

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Qazaqstannan azyq-túlik eksporty

Qazaqstandyq eksporttyń negizgi sanattaryımporttan aıtarlyqtaı erekshelenedi. Qazaqstaneksporttaıtyn azyq-túlik taýarlaryna jatatyn taýarlarsanattarynyń ishindegi absolúttik kóshbasshy bıdaı menmeslın (bıdaı men qara bıdaı qospasy) bolyp tabylady. 2023 jyly ol 1,84 mlrd dollarǵa eksporttaldy. Bıdaıeksporttalǵan negizgi el Ózbekstan (797,3 mln dollarǵa), odan keıin Túrkimenstan (176,6 mln dollar) jáne Italıa(172,5 mln dollar) boldy. Bir jylda kórsetkish 2% -ǵatómendedi. 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵyndakórsetkish 492,9 mln dollarǵa teń, alaıda bul eksporttyńtómendegenin mindetti túrde dáleldemeıdi, sebebi bıdaı - maýsymdyq taýar.

Derekkóz: Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettikkirister komıteti (MKK), Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Eksport boıynsha ekinshi orynda bıdaı jáne qarabıdaı uny tur. Olar taǵy 564,1 mln dollarǵaeksporttaldy. Un áketilgen negizgi el 368 mln dollar somaǵa Aýǵanstan boldy. Ekinshi oryn - 165,2 mln dollarmen Ózbekstanda. Aıta keteıik, 2022 jylmensalystyrǵanda un eksportynyń kórsetkishi 737,7 mln dollardan shırek esege qatty tómendedi. Bul negizinenAýǵanstanǵa eksporttyń tómendeýine baılanysty (554 mln dollardan), al Ózbekstanǵa eksporttaý odan da kóp boldy(2022 jylǵy kórsetkish - 139,6 mln dollar). 2024 jyldyńbirinshi jartyjyldyǵynda eksport kólemi 235,1 mln dollardy qurady.

Derekkóz: Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettikkirister komıteti (MKK), Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Eksport kólemi boıynsha úshinshi oryn - kúnbaǵys, maqsary nemese maqta maıy sanatynda. 2023 jyly ol 332,2 mln dollarǵa eksporttaldy. Bul eksporttyń negizgi bóligieki elge tıesili - Ózbekstan (133,5 mln dollar) jáne Qytaı(125,3 mln dollar). Bir jyl ishinde kórsetkish 2% -ǵatómendedi (339 mln dollardan), al 2024 jyldyń birinshijartyjyldyǵynda kórsetkish 191,6 mln dollardy qurady.

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Tórtinshi oryn - arpada. Ol 263,4 mln dollarǵaeksporttaldy, negizgi satyp alýshy Qytaı boldy (185,4 mln dollar). Bir jyl ishinde kórsetkish 213,2 mln dollardanshırek esege ósti. 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵyndaeksport 78,2 mln dollardy qurady.

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Eń eleýli eksporty bar azyq-túlik taýarlarynyńbestigin zyǵyr tuqymy jabady. Ol 219 mln dollarǵaeksporttaldy. Onyń 135,8 mln dollary Qytaıǵa, taǵy 40,9 mln dollary Belgıaǵa tıesili. Ótken jylmensalystyrǵanda kórsetkish úshten bir bólikke (343,2 mlndollardan) tómendedi. 2024 jyldyń birinshijartyjyldyǵynda eksport kórsetkishi 76,6 mln dollardyqurady, sondyqtan 2024 jyldyń qorytyndysy boıynshakórsetkish odan ári tómendeýi múmkin. Degenmen, buljaǵdaıda maýsymdylyq faktory da oryn alǵan bolýymúmkin.

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Altynshy orynnan onynshy orynda «kúnbaǵystuqymy», «keptirilgen, arshylǵan burshaq kókónisteri», «sebindilerdiń jáne uqsas ónimderdiń kebekteri», «ósimdikmaılaryn nemese maılardy shyǵarý kezinde alynatyn basqada qatty qaldyqtar» jáne iri qara mal eti sıaqty sanattarornalasqan.

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

EAEO elderinen azyq-túlik ımporty

EAEO elderinen ákelinetin ónimder (oǵan Qazaqstannanbasqa tórt el - Armenıa, Belarýs, Qyrǵyzstan jáne Reseıkiredi) erekshelenetin rásimge baılanysty jeke esepteledi. Bul týraly derekter negizgi ımport pen eksporttan bólekesepteledi. Bul rette ákelý jáne áketý boıynsha aldyńǵyqatarly ónimderdiń sanattary erekshelenedi.

2023 jyly EAEO elderinen ımporttyń negizgisanaty qalǵan eldermen eksport boıynsha eń basty sanat - bıdaı jáne meslın boldy. Importtyń kólemi 355 mlndollardy qurady, búkil derlik ımport Reseıge tıesiliboldy. 2022 jylmen salystyrǵanda kórsetkish ózgergenjoq. Birinshi jartyjyldyqta kórsetkish 314,7 mlndollardy qurady, bul 2022 jáne 2023 jyldardaǵy jyldyqkórsetkishterge teń. Osylaısha, 2024 jyly nátıjeaıtarlyqtaı joǵary bolýy múmkin.

Ekinshi orynda - aýqymdy sanattaǵy nan, unnanjasalǵan kondıterlik ónimder, tátti nan men pechene. EAEOelderinen ımport kólemi 230,9 mln dollardy qurady (onyń208,6 mln dollary - Reseıden, 21 mln - Qyrǵyzstannan, 1,2 mln - Belarýsten).

Úshinshi oryndy - 208 mln dollarǵa ımporttalǵanqant aldy (203 mln dollar - Reseıden, 5,04 mln –Belarýsten ımport).

Tórtinshi oryn - shokoladta jáne quramynda kakaobar tamaq ónimderinde. Import kólemi 188,6 mln dollardyqurady (184,2 mln Reseıge, 4 mln Belarýske tıesili).

Besinshi oryn - qospalary bar mıneraldy jánegazdalǵan sýlardy qosa alǵanda, sý sanatynda. EAEOelderinen osy sanat boıynsha ımport 153 mln dollardyqurady, onyń 148,5 mln dollary Reseıge, 3,6 mln dollaryQyrǵyzstanǵa tıesili.

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

 

6-dan 10-ǵa deıingi orynda taýarlardyń mynadaısanattary ornalasty: shujyqtar jáne etten jasalǵan uqsasónimder ($116,8 mln); irimshik pen súzbe ($114,9 mln); tamaqónimderi ($90,9 mln), basqa jerde atalmaǵan nemeseengizilmegender ($113,9 mln); jemister, jańǵaqtar; kúnbaǵys, maqsary nemese maqta maıy ($88,6 mln).

 

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

EAEO elderine azyq-túlik eksporty

Qazaqstannan EAEO elderine azyq-túlikeksportyna keler bolsaq, shyǵarylatyn basty ónim «quramynda qospalary bar mıneraldy jáne gazdalǵansýlardy qosa alǵanda» sanaty bolyp tabylady. Bul sanatEAEO elderinen keletin ımport boıynsha besinshi sanat, aleksport boıynsha kósh bastap tur. Áketý kóleminińkórsetkishi 106,4 mln dollarǵa teń (92,8 mln dollarQyrǵyzstanǵa, 13,4 mln dollar Reseıge tıesili), bul 2022 jylǵy kórsetkishten 17% -ǵa artyq (90,6 mln). 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynyń kórsetkishi 57,2 mlndollarǵa teń - 2024 jyldyń sońyna qaraı eksport ótkenjylmen salystyrǵanda kóbirek bolýy múmkin.

Qazaqstannan EAEO elderine eksporttaý boıynshaekinshi oryn - shylym men sıgara. 2023 jyly olar EAEOelderine 78,3 mln dollarǵa shyǵaryldy. Bul - 2022 jylǵykórsetkishten (46,8 mln dollar) úshten ekige kóp. 2024 jyldyń birinshi jartysynda eksport kólemi 30,9 mlndollardy qurady, 2024 jyly eksporttyń jalpy kólemi 60 mln dollardan sál asady. 2023 jyly temeki negizinenQyrǵyzstanǵa (56,8 mln dollar) jáne Armenıaǵa (21,5 mln dollar) shyǵaryldy.

Úshinshi oryn – «basqa jerde atalmaǵan nemeseengizilmegen tamaq ónimderinde» (BAQ-tyń keıbir túrleribolýy múmkin). Olardyń eksporty 52,8 mln dollardyqurady (onyń 49,7 mln-y Reseıge, taǵy 2,36 mln-yQyrǵyzstanǵa eksport), bul 2022 jylǵa qaraǵanda 3,5 esekóp.

Tórtinshi oryn - úı qusynyń eti men sýbónimderinde. EAEO elderine eksport kólemi 2023 jyly 50,8 mlndollardy qurady (35,8 mln dollar - Reseıge, taǵy 14,1 mlndollar - Qyrǵyzstanǵa eksport).

Besinshi oryn - shokoladta. Eksport kólemi 44,7 mlndollardy qurady - 2022 jylǵy kórsetkishten bir jarym eseartyq (29 mln dollar). 38 mln dollar Reseıge, taǵy 6,3 mlndollar Qyrǵyzstanǵa eksportqa tıesili. 2024 jylǵyqańtar-maýsym kórsetkishine (25,8 mln dollar) qaraǵanda, aǵymdaǵy jyly EAEO elderine shokolad eksporty odan áriartatyn bolady.

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Topta 6-dan 10-orynǵa deıin taýarlardyń mynadaısanattary ornalasty: makaron ónimderi ($33,4 mln); nan, unnan jasalǵan kondıterlik ónimder, tátti nan, pechene($33 mln); qanttan jasalǵan kondıterlik ónimder (aqshokoladty qosa alǵanda) ($24,2 mln); dámdi-hosh ıistiqospalary bar nemese olarsyz shaı ($21,3 mln); konsentrasıasy 80% -dan kem denatýrattalmaǵan etılspırtispırttik tunbalar, lıkerler jáne basqa da spırttikishimdikter ($19,7 mln).

Derekkóz: MKK, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Tamaq ónimderin óndirýdegi maýsymdylyq

Azyq-túlik óndirisindegi maýsymdylyq týraly aıtarbolsaq, jyldyń basynda, qańtarda bul kórsetkish boıynshaósim aıqyn baıqalady. Alaıda aqpan aıynda óndirisstandartty kórsetkishterge qaıta oralady. Azdap tómendeýmamyrda bastalyp, shildege deıin saqtalady (degenmen, 2024 jyly maýsymda ósim baıqaldy). Tamaq ónimderinóndirý boıynsha eń joǵarǵy aılar qyrkúıek jánejeltoqsan bolyp tabylady.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Bul rette sýsyndardy óndirý jaǵdaıy birshama ózgeshe. Qańtar, azyq-túlik ónimderindegideı, óndirisi eń az aıbolyp tabylady. Alaıda, sýsyndar óndirisiniń azyq-túlikóndirisinen aıyrmashylyǵy, mundaǵy óndiris mınımýmdary qańtarǵa ǵana emes, kúzge de qatysty. Sýsyndar óndirisiniń shyńy maýsymǵa keledi, shilde mentamyzda tómendeıdi, al qyrkúıekte qańtarǵa deıinsaqtalatyn erekshe kúrt tómendeý bastalady. Aqpan - aıtarlyqtaı ósý aıy, sáýir aıynda azdap tómendeýbastalady, - alaıda mamyr aıynan bastap maýsym aıynyńshyńynda aıtarlyqtaı ósý bastalady.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Temeki ónimderiniń óndirisine keletin bolsaq, tamaqónimderi men sýsyndar óndirisiniń barynsha tómendeýiqańtarda tirkeledi. Óndiristiń turaqty joǵary kórsetkishi - shilde-qarasha aılarynda.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Importtalatyn ónimderdiń maýsymdylyǵy

Qazaqstanǵa azyq-túlik ónimderin ákelý týraly jalpyderekter jarıalanbaıdy, alaıda ımporttyń neǵurlymeleýli sanattaryn ákelýdiń maýsymdylyǵyn baǵalaýǵabolady. Osy taldaý sheńberinde eseptilik nysandaryndaǵykeıbir aıyrmashylyqtarǵa baılanysty biz SEQ TNkodtarynyń jalpy qurylymyna sál ǵana júginýge májbúrbolamyz. Sondyqtan tańdalǵan top-5 sanat biz joǵarydapaıdalanǵan sanattardan erekshelenedi.

EAEO-ǵa jatpaıtyn elderdiń ımporty boıynsha 2024 jylǵy qańtar-maýsymdaǵy negizgi sanattar - shokolad, et, qospaly sý, spırtti ishimdikter men shaı. Biz osy ónimderdińbir jylda ákeliný maýsymdylyǵyn qadaǵaladyq. Joǵarydabelgilengen óndiristegi qańtar aıyndaǵy tómendeý taýarlarımporty jaǵdaıynda da ózekti. Jyldyń birinshi aıyndaımport boıynsha tómendeý tek shaı men shokolad boıynshatirkelgen joq. Qalǵan sanattar edáýir sıredi, bul ásirese2023 jylǵy jeltoqsanda óte kúshti ósim kórsetken etjaǵdaıynda baıqalady, al qańtarda qarasha aıyndaǵykórsetkishten áldeqaıda tómen «otyryp qaldy».

«Shokolad» sanaty qazanǵa qaraı ósimdi kórsetedi, kelesi shyńy sáýir bolyp tabylady. Joǵaryda atapótilgendeı, et qazannan jeltoqsanǵa deıin óte kúshti ósimkórsetti, sodan keıin qańtarda qatty tómendedi, sodan keıinturaqty ósýge kóshti, maýsymda azdap tómendedi. «Hoshıistendirgishter qosylǵan sý» sanaty qańtarǵa deıintómendegenin kórsetedi, sodan keıin ósýge kóshedi (maýsymdaazdap tómendeý bastalady). Spırttik ishimdikter ımportyshildede kúrt ósip, sodan keıin shamamen birdeıkórsetkishterde ustalady, qańtarda tómendep, mamyrǵadeıin qaıta ósedi. Shaı ımporty jyl boıy turaqty.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynabaǵa ındeksi

Baǵa ındeksin Ulttyq statısıka búrosy apta saıynǵynegizde ólsheıdi. Esepti daıyndaý kezindegi eń ózektiderekter 2024 jylǵy 13 tamyzǵa jatady. USB áleýmettikmańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń 19 túri qunynyńózgerýin baǵalaıdy. Indeks bir jyldaǵy, jyl basynanbergi kezeńde, aı basynan bergi kezeńde, bir aptadaǵykezeńde paıyzben ólshenedi.

Aı basynan bergi kezeńde jáne bir aptadaǵy ózgeristershamaly - kórsetkish 99% -dan 101,7% -ǵa deıin ózgeredi. Osyǵan baılanysty biz jyl basynan bastap jáne jylishindegi qunnyń ózgerýine sholýǵa basty nazar aýdarmaqpyz.

Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynabaǵa ındeksi jyl basynan beri ózindik «esepteý núktesi»bolyp tabylady: ol 100% quraıdy, ózgerister soǵanqatysty ólshenedi. Áleýmettik mańyzy bar taýarlardyńeń qatty qymbattaǵan sanaty - kartop. Jyldan jylǵaqunynyń kórsetkishi 115,2% -dy qurady, al jyl basynanberi (maýsymdylyq faktory esebinen) kórsetkishtiń ósýi142,2% -dy qurady (ıaǵnı tamyzdyń ortasynda kartop jylbasyna qaraǵanda bir jarym ese qymbat bolyp shyqty).

Ekinshi orynda - taýyq eti (USB túsindirmesine sáıkesáńgime ortan jilik pen oǵan irgeles jatqan jilinshik súıek týraly bolyp otyr), ol jyl ishinde 4,7% -ǵa, jyl basynanberi 10,1% -ǵa qymbattady. Ósim boıynsha úshinshi oryndytuzdalmaǵan sary maı aldy, ol bir jylda 3,5% -ǵa, jylbasynan beri 8,8% -ǵa qymbattaǵan.

Baǵanyń ósýi boıynsha taýarlardyń bestigine, budanbasqa, jylyna 3,5% -ǵa jáne jyl basynan beri 6,6% -ǵaqymbattaǵan sút (pasterlengen, maılylyǵy 2,5%), sondaı-aq 2024 jyldyń basynan bastap jylyna 6,1% -ǵajáne 6,4% -ǵa qymbattaǵan nan (birinshi surypty bıdaı unynan jasalǵan) kiredi.

Bir jylda eń kóp tómendegen qaraqumyq jarmasyboldy: bir jylda ol úshten bir bólikke, jyl basynan beri29,9% -ǵa arzandady. Sondaı-aq eń kóp arzandaǵantaýarlarǵa oramjapyraq (bir jylda tórtten bir jáne jylbasynan bastap 17%) jáne pıaz (bir jylda -22%, biraq jylbasynan bastap + 22% - maýsymdylyq áser etedi) jatady. Kúnbaǵys maıy bir jylda 18% -ǵa jáne jyl basynan beri14% -ǵa, qumsheker 4% -ǵa arzandady (biraq jyl basynanberi 3% -ǵa qymbattady).

 

Derekkóz: USB

Naqty qalalar bólinisinde qunnyń ózgerý kórsetkishi el boıynsha ortasha kórsetkishten aıtarlyqtaı erekshelenýimúmkin. Tutastaı alǵanda, barlyq azyq-túlik boıynshabaǵalary tómendegen qalalar Túrkistan men Jezqazǵanboldy. Sonymen qatar, Semeı, Taraz jáne Qaraǵandybaǵalary eń kóp ósken qalalar bolyp shyqty.

Eń qymbattaǵan jekelegen taýarlary bar qalalar arasyndaTaldyqorǵan (un men maı baǵasy ortashadan eń kúshti), Taraz (eń kóp qymbattaǵan nan jáne kúrish), Petropavl(qymbattaǵan kúrish jáne kartop), Qaraǵandy (sary maı men súzbe qymbattady), Aqtaý (kartop) bar.

Jekelegen arzan taýarlary bar qalalar - Atyraý (un), Qyzylorda (kúnbaǵys jáne sary maı), Qonaev (taýyq eti), Kókshetaý (sút), Astana (kartop).

Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵa ındeksi 2023 jylǵy15 tamyzdan bastap 2024 jylǵy 13 tamyzǵa deıin. Derekkóz: USB

Negizgi azyq-túlik taýarlaryna bólshek saýdabaǵalarynyń dınamıkasy

Bólshek saýda baǵalaryn Ulttyq statısıka búrosykóbirek san - 58 pozısıa boıynsha baǵalaıdy.

Eki jyl ishinde eń qymbattaǵan azyq-túlik sanatykúrish boldy, ol jalpy Qazaqstan boıynsha 59% -ǵa, al úshjylda 88% -ǵa qymbattady. Qymbattaýy boıynsha ekinshiorynda karamel tur: eki jylda ol - 45%, al úsh jylda - 75% qymbattaǵan. Úshinshi orynda - 40% ósimmen kespe tur (úsh jylda - 82%). Tórtinshi orynda – maıǵa salynan maıbalyq, ol 39% (úsh jylda 65%) qymbattady. Eń qatty qymbattaǵan bes taýardyń sońǵysy jyltyrlatylmaǵankámpıtter bolyp otyr – baǵasy 38% (úsh jylda 70%)ósken.

Bul rette osy ýaqyt ishinde arzandaǵan taýarlar da bar. Eki jylda pıaz qatty arzandady (35% -ǵa, biraq úsh jylda21% -ǵa ósti). Odan keıin qaraqumyq jarmasy (-29%, úshjylda -3%), kúnbaǵys maıy (eki jylda - shırek, úsh jylda - 16% arzandady). Qum qunynyń tómendeýi boıynshatórtinshi oryn qumshekerde (-23%), biraq úsh jylda olaıtarlyqtaı qymbattady - 48%. Bestikti lımondy jabýda - eki jylda ol 14% -ǵa arzandady, biraq úsh jylda 11% -ǵaqymbattady).

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Qalalardyń azyq-túlik quny boıynsha qymbattyǵyna(jáne arzandyǵyna) keletin bolsaq, eń qymbat azyq-túlikAqtaýda tirkelgen. Eń qymbat un, pechene, dámdeýishter, kúrish, qaraqumyq jáne arpa jarmasy, súzbe, sary maı, margarın men shoshqa eti, taýyq jáne pisirilgen shujyq, baýyr men skýmbrıa, kámpıt, sábiz, qıar, alma, órikqaq, banan jáne araq. Ekinshi oryn - Jezqazǵanda (jeti taýar): munda eń qymbat makaron, sút, taýyq sany, kartop, qyryqqabat jáne pıaz, sondaı-aq lımon bar. Eń qymbatazyq-túlik sany boıynsha úshinshi orynda - Astana, olaraltaý - vermıshel men kespe, jumyrtqa, sıyr eti jánejartylaı ystalǵan shujyq, maıshabaq. Tórtinshi oryn - elimizdiń eń iri qalasy - Almatyda, olar beseý - qaımaq penaıran, jylqy eti men maıbalyq, ashytqy.

Eń arzan ónimder sany boıynsha kóshbasshy - Aqtóbe, olardyń sany 10: birinshi surypty bıdaı nany, joǵary surypty bıdaı uny, pechene, tuz, jumyrtqa, kúnbaǵys maıy, taýyq jáne jartylaı ystalǵan shujyq, maıshabaq jáne qumsheker. Ekinshi oryndy Kókshetaý menTúrkistan qalalary bólisedi, onda 7 arzan taýar bar. Kókshetaýda bul - tary, qaraqumyq jarmasy, qaımaq, súzbe, maıonez, órikqaq jáne araq. Túrkistanda bul - sút, baýyr, maıbalyq, kartop jáne oramjapyraq, pıaz jáne qyzylsha.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Úı sharýashylyqtarynyń azyq-túlikke shyǵystary

Ulttyq statısıka búrosynyń derekterine sáıkesQazaqstanda 2024 jyldyń birinshi toqsanynda bir úısharýashylyǵynyń ortasha tutyný shyǵystary toqsanyna856,6 myń teńgeni (aıyna shamamen 214,1 myń teńge) qurady. USB ádisnamasyna sáıkes úı sharýashylyǵy - birnemese odan da kóp jeke tulǵalardan turatyn, birgeturatyn, óz tabystary men múlkin tolyq nemese ishinarabiriktiretin jáne taýarlar men qyzmetterdi birlesiptutynatyn ekonomıkalyq sýbekt. Tutynýshylyq shyǵystar dep USB tutyný taýarlary men qyzmetterin satyp alýǵabaǵyttalǵan úı sharýashylyqtarynyń aqshalaıshyǵystarynyń bir bóligin aıtady. Tutyný shyǵystaryazyq-túlik taýarlaryn, azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlardyjáne aqyly qyzmetterdi satyp alýǵa jumsalatynshyǵyndardy qamtıdy.

Óńirge baılanysty tutyný shyǵystary qatty ózgerýde - Mańǵystaý oblysynda 1,025 mln teńgeden Qostanaıoblysynda 673,7 myń teńgege deıin. Kósh basynda Ulytaýoblysy (1,02 mln teńge), Túrkistan oblysy (963 myń teńge), Almaty jáne Astana (tıisinshe 956 jáne 955 myń teńge) tur.

Qostanaı, sondaı-aq Soltústik Qazaqstan (702 myń), Shyǵys Qazaqstan (721 myń), Abaı (746 myń) jáne Aqmola(758 myń teńge) oblystarynda tutyný shyǵystary eń az. Kólemi boıynsha Qazaqstannyń kólemi boıynsha úshinshiqalasy - Shymkent - tutynýshylyq shyǵystar boıynshatoqsanyna úı sharýashylyǵyna 768 myń teńgemen sońynanaltynshy orynda tur.

Derekkóz: USB

El boıynsha ortasha eseppen alǵanda úısharýashylyqtarynyń azyq-túlik taýarlarynashyǵystary toqsanyna 477 myń teńgeni, jalpy tutynýshyǵystarynan 56% quraıdy. Eń kóp shyǵyndar - Mańǵystaý jáne Túrkistan oblystarynda (648 jáne 599 myń teńge), Ulytaý, Jambyl jáne Atyraý oblystarynda(toqsanyna 557, 552 jáne 543 myń teńge). Azyq-túliktaýarlaryna Qostanaı, Soltústik Qazaqstan jáne Aqmolaoblystarynda (352, 370 jáne 378 myń teńge), Abaı jáneShyǵys Qazaqstan oblystarynda (411 jáne 414 myń teńge) eń az jumsalady.

Barlyq tutyný shyǵystarynan azyq-túlik taýarlarynajumsalatyn shyǵyndardyń úlesi Mańǵystaý, Túrkistanjáne Jambyl oblystarynda eń joǵary, bárinen tómen - Qaraǵandy (49%), Aqmola (50%) oblystarynda jáneAstanada (50%).

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Azyq-túlik taýarlarynyń naqty túrleri boıynsha - tamaq ónimderi men alkogólsiz sýsyndarǵa óńirgebaılanysty 85% -86% -dan (Pavlodar jáne SoltústikQazaqstan oblystarynda) 97% -ǵa deıin (Jambyl jáneTúrkistan oblystary) jumsalady.

El boıynsha ortasha kórsetkish 92% -ke teń. Úıden tystamaqtanýǵa ortasha eseppen qazaqstandyq úısharýashylyqtary 4% jumsaıdy. Eń kóp úles Pavlodaroblysy men Astanada (8%), eń az úlesi Jambyl oblysynda(0,4%). Mańyzdylyǵy boıynsha úshinshi sanat - temekiónimderi, olarǵa ortasha qazaqstandyq úı sharýashylyǵyazyq-túlik taýarlaryna jumsalatyn shyǵyndardyń 3% -ynjumsaıdy (eń joǵary - Aqmola oblysynda - 7%, eń tómengi- Mańǵystaý oblysynda - 0,6%). Qazaqstandyq úı sharýashylyǵyndaǵy alkogóldi ishimdikterge orta eseppen azyq-túlik taýarlaryna jumsalǵan shyǵynnyń 1,3% -y jumsalady. Eń kóp degende Soltústik Qazaqstan jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynda (2,6-2,5%), eń az degende Túrkistan oblysynda (0,3%).

2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha ortasha qazaqstandyq úı sharýashylyǵy tutyný shyǵyndaryna jylyna 3,34 mln teńge (aıyna 279 myń teńge) jumsady. Bir jyl ishinde bul shyǵyndar 13% -ǵa ósti. Azyq-túlik jáne alkogólsiz sýsyndar shyǵyny da osyndaı mólsherge, al azyq-túlik taýarlaryna - tutastaı alǵanda 14% -ǵa ósti.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

 

2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha ortashaqazaqstandyq úı sharýashylyǵy tutyný shyǵyndarynajylyna 3,34 mln teńge (aıyna 279 myń teńge) jumsady. Birjyl ishinde bul shyǵyndar 13% -ǵa ósti. Azyq-túlik jánealkogólsiz sýsyndar shyǵyny da osynshaǵa, al azyq-túliktaýarlaryna - tutastaı alǵanda 14% -ǵa ósti.

Azyq-túlik jáne alkogólsiz sýsyndar shyǵyndarynyńósimi boıynsha kóshbasshy - Shymkent, jyldyq ósim 24% qurady. Odan keıin Jambyl jáne Ulytaý oblystary 22%, sondaı-aq 21% ósimmen Qostanaı oblysy keledi. Pavlodaroblysynda (5%), Almaty oblysynda (7%), sondaı-aqQyzylorda oblysynda azyq-túlik jáne alkogólsizsýsyndarǵa jumsalatyn shyǵyndar eń az ósti. Ósimkórsetkishi Almatyda - 11%, Astanada - 18%.

Azyq-túlik taýarlaryna eń úlken ósim Shymkent (25%), Ulytaý jáne Qostanaı oblystarynda (23%). Eń tómengiósim - 5% - Pavlodar oblysynda.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Temeki ónimderine jáne alkogóldi ishimdiktergejumsalatyn shyǵystar aıtarlyqtaı ózgerdi. Qazaqstandatemeki ónimderine ortasha eseppen 15% -ǵa kóp qarjyjumsala bastady. Eń úlken ósim - Shymkent (61%), Qostanaı jáne Atyraý oblystarynda (39% jáne 37%), sondaı-aq Abaı jáne Aqmola oblystarynda (35%). Úshóńirde: Shyǵys Qazaqstan, Aqtóbe jáne Túrkistanoblystarynda (4%, 6% jáne 9%) temeki ónimderineshyǵystar tómendedi.

Alkogóldi ishimdikterge jumsalatyn shyǵyn el boıynsha ortasha eseppen 12% -ǵa ósti. Eń kóp ósim Ulytaý (2,1 ese) jáne Mańǵystaý (92%) oblystarynda boldy. Aqtóbe jáne Túrkistan oblystarynda (-31% jáne -20%), sondaı-aq Jetisý, Qyzylorda jáne Almaty oblystarynda (-19%, -15% jáne -12%) shyǵystar azaıdy.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

2020 jylmen salystyrǵanda tutyný shyǵyndary 48% -ǵa ósti. Eń kóp ósim Jambyl (69%), Qostanaı, Túrkistanjáne Batys Qazaqstan oblystarynda (58-59%), eń az - Almaty (31%), Qaraǵandy jáne Atyraý oblystarynda(41%) tirkeldi.

Azyq-túlik taýarlaryna jalpy el boıynsha ortashaósim 42% -dy qurady, óńirler boıynsha - Qaraǵandyoblysynda 26% -dan Jambyl oblysynda 71% deıin. Azyq-túlik pen alkogólsiz sýsyndarǵa shyǵystardyń ósýiorta eseppen 39% -dy qurady, Qaraǵandy oblysynda 21% -dan Jambyl oblysynda 70% -ǵa deıin.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Temeki ónimderi men alkogóldi ishimdikterge keletinbolsaq, Qazaqstan boıynsha temeki ónimderine jumsalatynshyǵyn ortasha eseppen 38% -ǵa, al alkogóldi ishimdiktergejumsalatyn shyǵyn 13% -ǵa ósti. Temeki ónimderine shyǵyn ósimi boıynsha kóshbasshy - Mańǵystaý oblysy, bul jerde ósim - 3,3 eselendi. Sondaı-aq, Shymkent (2,3 ese ósim), Qaraǵandy oblysy, Astana jáne Qyzylorda oblysy (73- 78%) ósim kóshbasshylarynda. Eń tómengi ósim - Túrkistan oblysy men Almatyda (11%).

Alkogóldi ishimdikterge jumsalatyn shyǵyn orta eseppen 13% -ǵa ósti. Eń kóp ósim - Jambyl oblysynda, 2,4 ese, sondaı-aq Shyǵys Qazaqstan (61%) jáne Mańǵystaý (56%) oblystarynda. Bes óńirde alkogólge jumsalatyn shyǵyndar Túrkistanda - 58%, Aqtóbe oblysynda - 30%, Atyraý oblysynda - 19%, Pavlodar oblysynda - 18% tómendedi.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

«Azyq-túlik jáne alkogólsiz sýsyndar» sanatynda 11 shaǵyn sanat bar. Qazaqstannyń úı sharýashylyqtaryshyǵyndarynyń úshten biri 2023 jyldyń birinshitoqsanynda et pen et ónimderine tıesili. Sondaı-aq, irisanattar arasynda nan ónimderi men jarma ónimderi (16%), sút ónimderi (11%), jemister (9%), kókónister menkondıterlik ónimder (7%) bar.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

 

Óńirlerde et jáne et ónimderine shyǵyndardyń 27% -ynan (Soltústik Qazaqstan oblysynda) 41% -ǵa deıin(Jambyl jáne Atyraý oblystarynda) tıesili. Sútónimderine 7% -dan (Túrkistan oblysynda) 14% -ǵa deıin(Mańǵystaý oblysynda) azyq-túlikke jumsalady. Jemisterúlesi - 7% -dan (Almaty oblysynda) 11% -ǵa deıin (BatysQazaqstan oblysynda), kókónister - 5% -dan (SoltústikQazaqstan oblysynda) 8,4% -ǵa deıin (Shymkentte), kondıterlik ónimder - 4,9% -dan (Shymkentte) 8,2% -ǵadeıin (Jetisý oblysynda).

Bir jyl ishinde (2022 jyldan 2023 jylǵa deıin) qazaqstandyqtardyń shyǵyndary jumyrtqa (22%), jemis-jıdek (21%), balyq jáne teńiz ónimderi (19%) jánesút ónimderine (18%) kóbeıdi. Bul rette jekelegenóńirlerde úı sharýashylyqtarynyń jumyrtqaǵajumsalatyn shyǵystarynyń ósýi 32-34% (Qaraǵandy, Abaı, Soltústik Qazaqstan jáne Ulytaý oblystary), jemisterge - 40-44% (Jambyl jáne Ulytaý oblystarynda), balyqqa - 38% (sol Ulytaý oblysynda), sút ónimderine - 38% (Shymkentte) jetti.

Bul rette, 2023 jylǵy málimetter boıynsha, jalpytutyný shyǵystarynda tamaq ónimderin satyp alýǵaarnalǵan úı sharýashylyqtary shyǵystarynyń úlesikóbinese 50-den 60% -ǵa deıin quraıdy. Mundaı úısharýashylyqtary - 28,3%. Azyq-túlikke jumsalatynbarlyq tutyný shyǵystarynyń 60-tan 70% -ǵa deıinjumsaıtyn úı sharýashylyqtarynyń jıiligi boıynshakelesi sanaty - olardyń 23,4%. Tutyný shyǵystarynyń 40-tan 50% -ǵa deıin úı sharýashylyqtarynyń 22,8% tamaqónimderine tıesili. Barlyq tutyný shyǵyndarynyń 30-40% -dan astamyn azyq-túlikke jumsaıtyn úısharýashylyqtarynyń úlesi 11,3% -dy, 70% -dan astamy - 9,3% -dy, 20-dan 30% -ǵa deıin - 4% -dy, 20% -dan kemi - 0,9% -dy quraıdy.

 

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Bul rette, 2023 jylǵy málimetter boıynsha, jalpytutyný shyǵystarynda tamaq ónimderin satyp alýǵaarnalǵan úı sharýashylyqtary shyǵystarynyń úlesikóbinese 50-den 60% -ǵa deıin quraıdy. Mundaı úısharýashylyqtary - 28,3%. Azyq-túlikke jumsalatynbarlyq tutyný shyǵystarynyń 60-tan 70% -ǵa deıinjumsaıtyn úı sharýashylyqtarynyń jıiligi boıynshakelesi sanaty - olardyń 23,4%. Tutyný shyǵystarynyń 40-tan 50% -ǵa deıin úı sharýashylyqtarynyń 22,8% tamaqónimderine tıesili. Barlyq tutyný shyǵyndarynyń 30-40% -dan astamyn azyq-túlikke jumsaıtyn úısharýashylyqtarynyń úlesi 11,3% -dy, 70% -dan astamy - 9,3% -dy, 20-dan 30% -ǵa deıin - 4% -dy, 20% -dan kem - 0,9% -dy quraıdy.

Halyqtyń tamaq ónimderine shyǵystary

2024 jyldyń birinshi toqsanynda halyqtyń tutynýshyǵyndary, USB derekterine sáıkes, ortasha eseppen 256,9 myń teńgeni quraıdy. Bir aı ishinde Qazaqstannyń ortashaturǵyny tutyný shyǵyndaryna 64,2 myń teńgejumsaıdy. Onyń 35,8 myń teńgesi azyq-túlik taýarlaryna, 15,1 myń teńgesi azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlarǵa, 13,4 myń teńgesi aqyly qyzmetterge tıesili.

Eń kóp tutyný shyǵyndary - Almatyturǵyndarynda, aıyna 91 myń. Sondaı-aq, iri qalaazyq-túlik taýarlaryna jumsalatyn shyǵyndar boıynshakóshbasshy (49,3 myń) bolyp tabylady. Bul retteazyq-túlikke jatpaıtyn taýarlarǵa jumsalatyn shyǵyndarboıynsha Almatyda (18,6 myń kórsetkish) birden úsh óńirbar: bul - 20,6 myń Qaraǵandy oblysy, 20,4 myń Aqmolaoblysy jáne 20,3 myń Soltústik Qazaqstan oblysy.

Aqyly qyzmet kórsetý shyǵyndarynyń kórsetkishiboıynsha Astana turǵyndary kósh bastady (olardyńkórsetkishi - 23,6 myń teńge, almatylyqtar - 23,2 myńteńge).

Azyq-túlik taýarlaryna eń az aqshany Qyzylordaoblysynyń turǵyndary jumsaıdy - 27,8 myń teńge, altutyný shyǵyndary qurylymyndaǵy azyq-túliktaýarlaryna shyǵyndardyń eń tómen úlesi Qaraǵandyoblysynyń turǵyndarynda - 49%. Bul óńirdiń turǵyndary azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlarǵa (ortasha qazaqstandyq kórsetkish 23% bolǵan kezde 27%) jáne aqyly qyzmetterge (ortasha qazaqstandyq kórsetkish 21% bolǵan kezde 24%) tutynýshylyq qyzmetterge jumsalatyn jalpy shyǵyndardyń úlesin Qazaqstan boıynsha ortasha qaraǵanda aıtarlyqtaı kóp jumsaıdy.

Azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlar men aqyly qyzmetterge Túrkistan oblysynyń turǵyndary (9,4 myń jáne 8 myń) az jumsaıdy, bul rette olar tutyný shyǵyndaryndaǵy azyq-túlik taýarlaryna jumsalatyn shyǵyndar úlesi boıynsha kóshbasshylar qatarynda (Mańǵystaý jáne Jambyl oblystarymen birge). Bul oblys 45,8 myń teńge kórsetkishimen jalpy tutynýshylyq shyǵyndar boıynsha sońǵy orynda tur.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Úıden tys tamaqtaný shyǵyndary 0,4% -dan (Jambyloblysynda) 8% -ǵa deıin (Astana men Pavlodar oblysynda) quraıdy. El boıynsha ortasha kórsetkish 4% -ǵa teń. Temeki ónimderine el boıynsha ortasha eseppenqazaqstandyqtardyń azyq-túlik taýarlaryna jumsaǵanshyǵyndarynyń 2,8% tıesili. Eń joǵary kórsetkish - Aqmola (6,8%) jáne Soltústik Qazaqstan (6,4%) oblystarynda, eń tómen kórsetkish - Mańǵystaý (0,6%) jáne Túrkistan (0,7%) oblystarynda. Alkogóldiishimdikterge qazaqstandyqtar azyq-túlik taýarlaryna ózbúdjetinen orta eseppen 1,3% jumsaıdy. Eń joǵarykórsetkish - Soltústik Qazaqstan jáne Shyǵys Qazaqstanoblystarynda (2,5%), odan tómen - Mańǵystaý (0,2%), Túrkistan jáne Qyzylorda (0,3%) oblystarynda.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Azyq-túlik jáne alkogólsiz sýsyndar arasyndaQazaqstandaǵy shyǵystardyń úshten birine jýyǵy:

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Eń kóp tutynylatyn tamaq ónimderi

Tutyný kólemine keletin bolsaq, USB málimetinshe, 2023 jyly eń kóp tutynylatyn ónim sanaty - sút jáne sútónimderi. Qazaqstanda ortasha eseppen jan basynashaqqanda aıyna shamamen 19 kılogramm tutynady. Bulónimderdiń edáýir kishi sanattary - shıki sút (bir adamǵa 1,1 lıtr), aıran (1 lıtr), súzbe jáne qaımaq (bir adamǵa aıyna0,37 jáne 0,33 kılogramm).

Derekkóz: USB

Tutyný boıynsha ekinshi orynda - bir adamǵa aıyna 10 kılogramǵa jýyq nan ónimderi men jarma ónimderi. Mundaeń kóp qoldanylatyn qosymsha sanat - 1 surypty unnanjasalǵan bıdaı nany (bir adamǵa aıyna 2,4 kılogramm). Odan keıin - joǵary surypty bıdaı uny (1,5 kılogramm), kúrish (1,3 kg), birinshi surypty bıdaı uny (bir adamǵaaıyna 1,1 kg).

Derekkóz: USB

Nan ónimderi men jarmalarǵa et (jáne et ónimderi), kókónister men jemister birdeı kórsetkishpen keledi - olardy jan basyna shaqqanda aıyna 6,4-6,7 kılogrammtutynady. Elimizdegi eń tanymal et túri - sıyr eti, ony biradamǵa aıyna ortasha eseppen 2,1 kılogramm tutynady. Onyń artynan bir adamǵa 590 gram jumsalatyn tartylǵan et. Jylqy eti sondaı derlik mólsherde tutynylady - 560 gram. Qoı eti 440 gram, taýyq eti 420 gram mólsherinde tutynylady. Jartylaı ystalǵan shujyq 330 gram, qaınatylǵan shujyq - 220 gram, shoshqa eti - 270 gram.

Derekkóz: USB

Kókónisterdiń eń tanymal túrleri (olardy jalpytutyný - bir adamǵa aıyna 6,5 kılogramm) - qol pıaz (aıyna1,6 kg), sábiz (aıyna 1 kg), oramjapyraq (920 gram), qyzanaq jáne qıar (tıisinshe bir adamǵa 740 jáne 660 gram).

Derekkóz: USB

Jemistiń eń kóp tutynylatyn túrleri (jalpy tutyný - bir adamǵa aıyna 6,4 kg) - alma. Olardy Qazaqstanda biradamǵa aıyna 1,55 kılogramm mólsherinde tutynady. Olardyń artynan 1 kılogramm kórsetkishi bar qarbyzjúredi. Aıyna 470 gram - banan, 340 gram - mandarın, 270 gram qaýyn men júzim, 130 gram órik pen shabdaly, 120 gram almurt pen 100 gram apelsın tutynady.

Derekkóz: USB

USB jeke sanatqa jatqyzatyn kartopty aıyna 3,7 kılogramm mólsherinde tutynady. Qant jáne kondıterlikónimder - 3,5 kılogramm (onyń ishinde tikeleı qant - aıynashamamen 40% - 1,5 kg, odan keıin shokolad kámpıtteri - aıyna 0,2 kg).

Úı sharýashylyqtarynyń sanattary jáne óńirlerboıynsha úı sharýashylyqtarynyń tamaq ónimderintutyný

Bir adamnan turatyn úı sharýashylyqtarynda tutynýortasha qazaqstandyq úı sharýashylyǵyna qaraǵandaárdaıym shamamen eki ese joǵary. Eki adamnan turatyn úısharýashylyqtarynda tutyný ortasha kórsetkishtenshamamen úshten bir esege joǵary. Úı sharýashylyǵyndaǵyadamdar sanynyń ósýine qaraı tómendeýi jalǵasýda - sebebi, kóp jaǵdaıda bir nemese eki adamnan turatyn úısharýashylyǵy - eresek adamdardan turatyn úısharýashylyǵy, al úsh adamnan bastap - balalardy qosaalǵanda jasyna baılanysty anaǵurlym az azyq-túliktutynýy múmkin.

Derekkóz: USB, Freedom Finance Global menshikti esepteýleri

Óńirge baılanysty azyq-túlik ónimderiniń negizgisanattaryn tutyný aıtarlyqtaı aıyrmashylyǵy bar. Eńkóp tutynylatyn ónim túri - sút jáne sút ónimderi - biradamǵa aıyna 18,9 kg ortasha deńgeıde Shymkent qalasyndaaıyna 13 kılogramm mólsherinde, al eń joǵary kórsetkishAqmola oblysynda 24 kılogramm mólsherinde ǵanapaıdalanylady. Maksımým men mınımým arasyndaǵyaıyrmashylyq - 1,85 ese.

Astyq ónimderi men jarmany Astana men Almatyda eńaz tutynady (tıisinshe bir adamǵa 8,2 jáne 8,4 kılogramm). Eń kóp paıdalaný - Túrkistan oblysynda, 14,4 kılogramm. Mınımým men maksımým arasyndaǵy aıyrmashylyq - 1,77 ese. Et jáne et ónimderin eń az Shymkent qalasynda (4,8 kg), eń kóp - Aqmola, Atyraý jáne Jetisý oblystarynda (7,8 kılogramm, aıyrmashylyq 1,62 ese) tutynady.

Jemis-jıdekter men kókónisterdi Abaı oblysynda eńaz tutynady - aıyna bir adamǵa 4,5 jáne 4,7 kılogramm. Jemisterdi eń kóp tutyný - Astana men Almatyda (Abaıoblysymen aıyrmashylyq - 1,72 ese), kókónisterdi - Túrkistan oblysynda (8,4 kg, Abaı oblysymenaıyrmashylyq - 1,79 ese).

Kartopty tutyný eń az - sol Abaı oblysynda - 2,4 kılogramm, eń kóbi - Batys Qazaqstan oblysynda - 4,8 kılogramm. Aıyrmashylyǵy - eki ese. Qantty jánekondıterlik ónimderdi tutyný Shymkentte eń tómen (2,7 kılogramm), eń joǵary - Ulytaý oblysynda (4,9 kılogramm), aıyrmashylyq - 1,82 ese.

2-taraý. QR halqyna áleýmettik saýalnama júrgizý

Zertteý dızaıny jáne áleýmettik-demografıalyq portret

Aǵymdaǵy taraý úshin onlaın saýalnama (Computer-assisted Web Interview), Qazaqstan Respýblıkasynyńturǵyndary arasynda jalpy irikteý kólemi 3001 respondent bolyp tabylady.

Respondentter sany eń kóp qalalar:

- Almaty: 610 respondent.

- Astana: 391 respondent.

- Shymkent: 330 respondent.

1050 myńnan astam turǵyny bar qalalardan 250 respondent qatysty

Saýalnamaǵa 49,3% áıelder jáne 50,7% erkekterqatysty. Jas bólinisi 18-54 jas aralyǵyndaǵyqatysýshylar úshin birkelki boldy - 20-21%. Saýalnamaǵaqatysýshylardyń 18% 55 jastan asqan. Balalary barlar 43,9% jáne balalary joqtar 54,1%. Óz tabys deńgeıin«uzaq ýaqyt paıdalanýǵa arnalǵan zattardy satyp ala alamyn» - 39,5% jáne «azyq-túlik pen kıimge aqsha jetedi»- 34.1% dep baǵalady. Bul zertteý túrli qalalar men jastoptaryndaǵy halyqtyń keń aýqymyn qamtı otyryp, Qazaqstan turǵyndarynyń iriktemesiniń jalpydemografıalyq jáne áleýmettik sıpattamalaryn bildiredi.

Tamaq ónimderin satyp alý oryndary

Qazaqstandyqtar azyq-túlik ónimderin kóbineseonlaın - jelilik sýpermarketterden (76,4%), úıdiń janyndaǵy dúkenderden (57,4%) jáne bazarlarda/naryqtarda/jármeńkelerde (55,1%), sırek jaǵdaıdafermerlerden/ alyp-satarlardan qoldan (8,1%) satypalady eken.

Onlaın satyp alýdy respondentterdiń sany aıtarlyqtaı az. Osylaısha, suralǵan árbir besinshi adam azyq-túlikke marketpleısterde jáne azyq-túlik jetkizýservısterinde (19,2%), al árbir onynshy adam - Arbuz jáneAirba Fresh (8,6%) sıaqty azyq-túlik dúkenderindetapsyrys beredi.

Áleýmettik-demografıalyq sıpattamalar bólinisindetanymal satyp alý oryndary:

Jelilik sýpermarketter:

- Astana men Almaty qalasynyń turǵyndary (tıisinshe91,3% jáne 85,2%);

- nekede turatyn qazaqstandyqtar (78,7%) jáne úshadam turatyn úı sharýashylyqtary (79,5%);

- joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilimi barrespondentter (tıisinshe 83,3% jáne 89,5%);

- materıaldyq jaǵdaıy ortasha nemese ortashajaǵdaıdan joǵary respondentter (tıisinshe 82,2% jáne82,9%).

Bazarlar, naryqtar jáne jármeńkeler:

- respondentterdiń eń jas toby - 55 jas jáne odanjoǵary (68,3%);

- Almaty qalasy (59,6%), Shymkent qalasy (61,6%) jáne halqy 50 myńnan 100 myńǵa deıingi qalalar (65,1%) turǵyndary;

- 4 jáne 6 adam mólsherindegi úı sharýashylyqtary(tıisinshe 59,9% jáne 62%).

Úıdiń janyndaǵy dúkender:

- halqy 100 myńnan 250 myńǵa deıingi qalalar (64,1%);

- materıaldyq jaǵdaıy ortashadan tómenrespondentter (61,9%).

Satyp alý jıiligi

Respondentter kúndelikti negizde azyq-túlik ónimderinkóbinese úıdiń janyndaǵy dúkenderden satyp alady (54%). Aptasyna 1-2 ret kóbinese bazarlarda/naryqtarda/jármeńkelerde (39,2%), fermerlerden/ alyp-satarlardan qoldan (38,5%), mamandandyrylǵan dúkenderden (37,4%), jelilik sýpermarketterden (36,8%) jáne jelilik emes ózine-ózi qyzmet kórsetý dúkenderinen (31,6%) satyp alady.

Azyq-túlikti oflaın satyp alýǵa qaraǵanda onlaın-satyp alýlar sırek jasalady. Osylaısha, respondentterazyq-túlik ónimderin birneshe aptada bir ret onlaın satypalady, bul rette marketpleısterde satyp alatynrespondentterdiń úlesi azyq-túlik dúkenderindegi ónimdergetapsyrys beretinderge qaraǵanda aıtarlyqtaı kóp - 29,9% -dan 38%.

Sýpermarketterden satyp alatyn qazaqstandyqtarkóbinese atalǵan sanattaǵy ónimderdiń basym bóligin soljerden satyp alady, eń aldymen sol jerden balyq jáneteńiz ónimderin satyp alady. Úıdiń janyndaǵy dúkendergerespondentter kóbinese kúndelikti suranysqa ıe taýarlarǵa, atap aıtqanda nan jáne nan-toqash ónimderine barady.

Respondentter et, qus, balyq jáne teńiz ónimderinkóbinese bazarlardan/naryqtardan/jármeńkelerden nemesemamandandyrylǵan dúkenderden satyp alady, áribirinshisin fermerlerden qoldan jıi satyp alady. Osyǵanuqsas jaǵdaı kókónis/jemis-jıdek jaǵdaıynda da olardykóbinese bazarlardan nemese fermerlerden satyp alady. Onlaın satyp alynatyn eń tanymal taýar shaı/kofe bolyptabylady, oǵan kóbinese marketpleısterde tapsyrysberiledi.

Tamaq ónimderine aı saıynǵy shyǵyndar

Saýalnamaǵa qatysýshylardyń úshten ekisinen astamyazyq-túlik satyp alýǵa jumsalǵan aı saıynǵyshyǵyndarynyń somasyn kórsetti (72,8%). Saýalnamaǵaqatysqan árbir tórtinshi adam (24,3%) jaýap berýgeqınaldy.

Aı saıynǵy satyp alýdyń ortasha chegi 113 870 teńgeni quraıdy. Saýalnamaǵa qatysýshylardyń 27,3% -ynda azyq-túlik satyp alýǵa jumsalatyn aı saıynǵyshyǵyndar 50 000 teńgeni jáne odan az, 25,9% -da - 75 001-100 000 teńgeni qurady.

Saýalnamaǵa qatysqan árbir besinshi adam azyq-túliksatyp alýǵa 100 001-150 000 teńgeden (17,2%), al árbironynshy 50 001-75 000 teńge (12%) nemese 150 001-200 000 teńge (10,4%) bóledi.

Áleýmettik-demografıalyq sıpattamalar bólinisindetamaq ónimderine aı saıynǵy shyǵyndar:

2.2 Tamaq ónimderin tańdaý faktorlary

Qazaqstandyqtardyń tórtten úsh bóliginen astamy azyq-túlik satyp alý kezinde jaramdylyq merzimi men baǵasyna (tıisinshe 79,1% jáne 76,4%) nazar aýdarady. Jaramdylyq merzimine kóbinese áıelder (82,3%), joǵarybilimi bar (81,8%), nekede turǵan (82,2%) jáne úsh adamdyq(82,6%) úı sharýashylyqtary respondentterdiń eń jas toby(83,8%) qaraıdy. Baǵanyń 45-54 jastaǵy respondentterúshin máni bar (84,5%), tabysy ortashadan tómen (81,5%).

Respondentterdiń jartysynan azy (45%) satypalynatyn ónimderdiń quramyn oqıdy, kóbinese olaráıelder (49%), 55 jastan joǵary respondentter (49,5%), joǵary bilimi bar (49,8%), ortasha tabys deńgeıi bar adamdar (49,6%).

Suralǵandardyń úshten biri azyq-túlik satyp alýkezinde onyń dámdik qasıetterin, ıisin, túsi men konsıstensıasyn (32,5%) eskeredi. Azyq-túlik ónimderintańdaýdyń top-5 faktoryn jeńildikterdiń, naýqandardyńnemese bonýstyq usynystardyń bolýy tuıyqtaıdy(32,2%).

Bul faktor respondentterdiń eń jas toby (37,3%), jesirler (44,2%) úshin, sondaı-aq materıaldyq jaǵdaıyortashadan tómen (36,8%) adamdar úshin mańyzdy.

Respondentterdi ónimniń syrtqy kórinisi, atapaıtqanda qaptama materıaly men dızaıny (5,3%) eń az alańdatady eken.

 

Óndirýshi týraly aqparat

Árbir onynshy qazaqstandyq ǵana azyq-túlikóndirýshi týraly aqparatqa nazar aýdarady (11,7%). Olardyń jartysynan astamy úshin qarastyrylyp otyrǵanónimdi qazaqstandyq óndiristi bilý mańyzdy (57,8%), bulfaktor kóbinese elorda turǵyndary úshin mańyzdy (73,8%).

Suralǵandardyń 44,8% -y úshin taýar óndiretin el mańyzdy emes, naqty óndirýshiniń ǵana mańyzy bar. Bulfaktor halqy 100 myńnan 250 myńǵa deıingi qalalardyńturǵyndary úshin kóbinese mańyzdy.

Sheteldik óndirýshi týraly aqparat suralǵandardyń17,3% úshin ǵana ózekti.

 

Satyp alý jıiligi

Saýalnamaǵa qatysqan qazaqstandyqtardyńjartysynan astamy kúndelikti negizde (33,1%) nemeseaptasyna 3-5 ret (20,5%) qazaqstandyq azyq-túlikónimderin satyp alady. Árbir onynshy respondent suraqqajaýap bere almady (9,8%). Respondentterdiń tek 1% -y ǵanaotandyq óndiristiń azyq-túlik ónimderin satyp almaıdy.

Áleýmettik-demografıalyq sıpattamalar bólinisinderespondentterdiń eń jas toby - 55 jas jáne odan joǵary - jáne 50 myńnan 100 myńǵa deıin halqy bar turǵyndaraptasyna 1-2 ret (tıisinshe 28,2% jáne 31,9%) azyq-túliksatyp alýlardy jıi jasaıtyny, al osyndaı jıilikpensatyp alýlardy neǵurlym sırek jasaıtyny - jastar(18,2%).

Qazaqstandyq óndiristiń tamaq ónimderineqanaǵattanýshylyq

Zertteý júrgizý prosesinde respondentter 4 baldyqshkala boıynsha qazaqstandyq óndiristiń tamaq ónimderinińsapasyn baǵalady, munda:

• 1 – «Múldem kóńilim tolmaıdy»;

• 2 – «Kóbine kóńilim tolmaıdy»;

• 3 – «Kóbine kóńilim tolady»;

• 4 – «Tolyqtaı kóńilim tolady»

Alǵashqy eki baǵanyń jıyntyq nátıjesi Bottom 2 Boxkórsetkishimen kórsetilgen jáne qazaqstandyq ónimniń sapasyna qanaǵattanbaıtyndyǵyn bildiredi.

Kerisinshe 3 jáne 4 baǵalardyń somasyrespondentterdiń qanaǵattanǵandyǵyn bildiredi jáne Top 2 Box retinde belgilengen.

Barlyq sanamalanǵan sanattar boıynsha Top 2 Box-tyń ortasha máni vatersyzyq boldy, ol respondentter otandyq óndiris ónimderiniń qandaı sanattarymen eń az qanaǵattandyrylǵanyn anyqtaıdy.

Osylaısha, saýalnamaǵa sáıkes, zertteýge qatysýshylar kúndelikti suranys ónimderiniń basym bóligine (93,9% -96,3%) qanaǵattanǵan jáne Qazaqstanda óndirilgen sýsyndardyń (alkogóldi/alkogólsiz, shaı/kofe), irimshik pen shujyqtyń sapasyna, sondaı-aq balyq jáne teńiz ónimderine kóńilderi tolmaıdy.

 

Tutyný draıverleri

Qazaqstandyq azyq-túlik ónimderin tutynýdyń top-3 draıveri óndirýshilerge senim (42,7%), otandyq/qazaqstandyq óndiristi qoldaý (39,4%) jáne tartymdy baǵa(37,4%) bolyp tabylady. Tutynýshylar basqa óndirisónimderiniń bolmaýynan (9,3%) jáne MEMST-qa, óndirisstandarttaryna (9,2%) sáıkes kelýinen qazaqstandyqónimderdi eń az tańdaıdy.

Áleýmettik-demografıalyq sıpattamalar bólinisindetutyný draıverleri:

Óndirýshige senemin - úsh adamnan turatyn úısharýashylyqtary (47,6%), ózin-ózi jumyspen qamtyǵandarjáne frılanspen jumys isteıtinder (51%);

Otandyq/qazaqstandyq óndiristi qoldaımyn - áıelder (43,5%), alty adamnan turatyn úısharýashylyqtary (45,7%), joǵary bilimdi respondentter(42,7%);

Tartymdy baǵa - 35-44 jastaǵy respondentter (42,2%), erler (40,6%), eki adamnan turatyn úı sharýashylyqtary(42,5%), zeınetkerlik jastaǵy nemese múgedektik mártebesibar respondentter (44,3%), jaldamaly jumys isteıtin(40,7%)

Joǵary sapa - 18-24 jastaǵy respondentter (26,9%), elorda turǵyndary (27,9%);

Zıandy qospalar joq (mysaly, GMA, konservanttar, antıbıotıkter, boıaǵyshtar jáne t.b.) - 55 jastan joǵaryrespondentter (23%), balalarmen turatyn Shymkent turǵyndary (23,5%), zeınetkerlik jastaǵy nemesemúgedektik mártebesi bar respondentter (24,1%) jánekásipkerler (24,7%);

«Halál» sertıfıkasıasynyń bolýy - 34 jasqadeıingi respondentter – (18-24 - 31,5%, 25-34 - 23,9%), halqy 100 myńǵa deıingi qalalardyń turǵyndary (26,1%), úlken úı sharýashylyqtary (5 adam - 25,4%, 6 adam -37,8%) (27,5%), kolejder men ýnıversıtetterdiń jumys isteıtinjáne jumys istemeıtin oqýshylary (28,9% jáne 35,7%), kásipkerler jáne dekrettik demalystaǵy (27,1% jáne27,2%), tabys deńgeıi joǵary respondentter (33,5%).

 

Tutyný kedergileri

Qazaqstandyq óndiristiń azyq-túlik ónimderintutynýdyń negizgi kedergileri taýarlardyń shekteýliassortımenti (21,7%), ónimderdiń tómen sapasy (17%) jáne tartymsyz baǵa (16,1%) boldy, sońǵysy kóbine joǵary bilimi bar respondentter úshin (25,6%) ózekti boldy.

Otandyq ónim satyp almaıtyn respondentterdińbasym bóligi, al bul saýalnamaǵa qatysqandardyńjartysyna jýyǵy - 41,3% suraqqa jaýap berýgeqınalǵanyn atap ótken jón.

Saýalnamaǵa qatysqan árbir onynshy adamqazaqstandyq ónimderdi olardyń ózderi baratyndúkenderde bolmaýy sebebinen satyp almaıdy eken (9,9%), bul týraly tórt adamnan turatyn úı sharýashylyǵy barrespondentter (21,6%) basqalarǵa qaraǵanda jıi aıtqan.

Qazaqstandyq óndiristiń tamaq ónimderin satyp alýsharttary

Respondentter qazaqstandyq óndiristiń ónimderin satypalý múmkindigin qarastyrýǵa daıyn bolǵan 3 sharttyńishine ónimderge baǵanyń tómendeýi (33,4%), sapanyńjaqsarýy (28,6%) jáne olardyń respondentter baratyndúkenderde bolýy (27,3%) kirdi.

Saýalnamaǵa qatysqan árbir tórtinshi adam, egerassortıment keńeıse (23,8%), otandyq ónim satyp alýymúmkin.

Respondentterdiń qazaqstandyq ónimderdi satyp alýsheshimine eń az áser etetin kórsetkish «Halál»sertıfıkatynyń bolýy (6,7%) jáne ónimderdiń óndirisstandarttaryna sáıkestigi (7,5%) boldy.

Satyp alý jıiligi

Qazaqstandyqtardyń basym bóligi aptasyna 1-2 ret(27%), birneshe aptada bir ret (16,9%) nemese aıyna bir retnemese sırek (17,3%) azyq-túlik satyp alady. Árbironynshy respondent (12,1%) suraqqa jaýap bere almady. Respondentterdiń 3,6% -y ǵana sheteldik óndiristegi azyq-túlik ónimderin satyp almaıdy.

Jasy bólinisinde kúndelikti nemese aptasyna 3 retsatyp alatyndar arasynda 34 jasqa deıingi jastar, aptasyna 1-2 ret satyp alatyndar arasynda orta jastaǵyrespondentter basym ekeni atap ótildi (30,6%), birnesheaptada bir ret, aıyna bir ret nemese sırek satyp alatyndar- respondentterdiń eń jas toby (tıisinshe 23% jáne 21,6%), ıaǵnı jas ulǵaıǵan saıyn qaraı azyq-túlik satyp alý sırekjúrgiziledi.

Sheteldik óndiristiń tamaq ónimderin tutynýdraıverleri

Joǵary sapa (45,4%), tartymdy baǵa (34,9%) jáneóndirýshige senim (29,1%) sheteldik óndiristiń tamaqónimderin tutynýdyń top-3 draıveri bolyp tabylady. Tutynýshylar «Halál» sertıfıkatynyń bolýynabaılanysty ımporttyq ónimderdi eń az tańdaıdy (7%).

Áleýmettik-demografıalyq sıpattamalar bólinisindetutyný draıverleri:

Joǵary sapa - 25-34 jastaǵy respondentter (50,9%), elorda turǵyndary (50,6%), óz balalarymen jáneata-analarymen (56,1%) jáne ata-analarymen (50,8%), kásipkerler (54,8%), ortasha jetistik deńgeıi (48,9%);

Tartymdy baǵa - azamattyq nekede turǵandar (41,5%), úsh adamnan turatyn úı sharýashylyqtary (40,2%), zeınetkerlik jastaǵy nemese múgedektik mártebesi barjumys istemeıtin respondentter (43,5%);

Óndirýshilerge senemin - halqy 250 myń adamnanasatyn qalalardyń turǵyndary. (33,2%), ózin-ózi jumyspenqamtyǵandar jáne frılansta jumys isteıtinder (35,1%);

Jeńildikterdiń, naýqandardyń nemese bonýstyqusynystardyń bolýy - halqy 100 myńnan 250 myńǵadeıin (29,5% myńǵa deıin) qalalardyń turǵyndary, jesirler (36,3%), tórt adamnan turatyn úısharýashylyqtary (29,1%), zeınetkerlik jastaǵy nemesemúgedektik mártebesi bar (36%) jumys isteıtinrespondentter;

«Halál» sertıfıkasıasynyń bolýy - jastar(12,7%), halqy 100 myńǵa deıingi qalalardyń turǵyndary(14,6%), úlken úı sharýashylyqtary (5 adam -14,6%, 6 adam-13,3%), bastaýysh jáne tolyq emes orta bilimi bar (11,3%), kolejder men ýnıversıtetterdiń jumys istemeıtinoqýshylary (15,3%), ýaqytsha jumyssyzdar (11%) jáne dekrettik demalystaǵylar (11,1%), tabysy joǵary jáne ortashadan joǵary tabysy bar respondentter (15,6% jáne 11,1%).

 

 

 

Qazaqstandyq óndirýshilerdiń usynymy jáneqoldaýy

Qazaqstandyqtardyń basym kópshiligiqazaqstandyq óndiristiń azyq-túlik ónimderin usynady(86% -y – árıne ıe - 40,7%, kóbine ıá - 45,3%). Suralǵandardyń úshten ekisinen astamy búdjet qarajatynan otandyq óndirýshilerdi qoldaýǵa daıyn(70,2% - árıne ıá - 30,8%, kóbine ıá - 39,4%), al respondentterdiń úshten bir bóligi ǵana (37% - árıne ıá - 11,7%, kóbine ıá - 25,4%).

Áleýmettik-demografıalyq toptar bólinisinde otandyqóndiristiń tamaq ónimderi úshin bes (tıisinshe 46,8%, 33,9% jáne 51,4%), alty jáne odan da kóp adamnan (18,5%, 43,1% jáne 16,6%), sondaı-aq eń joǵary tabystyrespondentterden (60%, 46,4% jáne 28,8%) úlken úısharýashylyqtaryn usynýǵa, qoldaýǵa jáne tóleýge birshamadaıyn ekeni atap ótildi.

 

Qazaqstandyq azyq-túlik óndirýshilerdi bilý

Eń tanymal qazaqstandyq azyq-túlik óndirýshilerSýltan (83,1%), Rahat (Lotte 82,4%) jáne Sesna (80,2%) boldy, olardy respondentterdiń basym kópshiligi bildi. Top-5-tikti Foodmaster (73,9%) jáne Kýbleı (68,3%) tuıyqtaıdy. Eń az tanylatyn kompanıalar Zenchenko ı K (kóbinese sút ónimderin óndirýshi, Petropavl qalasy) (22,2%) jáne Lıder-2010 (sút ónimderin óndirýshi, Rýdnyı qalasy) (24,1%) boldy.

Áleýmettik-demografıalyq sıpattamalar bólinisinde35-54 jas aralyǵyndaǵy áıelder, respondentter, sondaı-aqelorda men Almaty qalasynyń turǵyndarykompanıalardyń basym bóligin basqa toptardan jıibiletindigi aıtylǵan.

Qazaqstandyq azyq-túlik óndirýshilerge degen senim

Saýalnamaǵa sáıkes, respondentterdiń qazaqstandyqkompanıalarǵa degen senim deńgeıi aıtarlyqtaıjoǵary. Máselen, Top 2 Box kórsetkishi («senimbildirýshiler» jáne «tolyq senim bildirýshiler» úlesinińsomasy) 74,4% -95,5% sheginde ózgeredi, al ol boıynshaortasha mán 93,3% qurady.

Saýalnamaǵa qatysýshylardyń eń kóp senim deńgeıibar 5 kompanıanyń qataryna Aleks (95,5%), Aral Tuz (94,5%), Rahat (Lotte 93,3%), Sýltan (93,1%) jáne Sesna (93,1%) kirdi, sońǵy úsh kompanıa qazaqstandyq eń tanymalóndirýshiler bolyp tabylady.

Respondentter eń az senetin alkogóldi ishimdikterdiotandyq óndirýshiler – Týrgen (74,4%), Haoma (74,4%)jáne Bacchus (76,1%) bolyp shyqty.

Onlaın dúkenderden azyq-túlik satyp alý jıiligi

Respondentter onlaın-dúkenderde azyq-túlik satyp alýjıiligi boıynsha bylaısha bólindi: 28% satyp alýdyaptasyna 1-2 ret, 27,2% - aıyna bir ret nemese sırekjasaıdy. Taǵy 25,2% birneshe aptada bir ret satyp alýdyjón kóredi. Onlaın satyp alýlarmen salystyrǵanda, onlaın satyp alýlar áli de sırek jasalýda.

 

Onlaın dúkenderdi qalaýshylar

Onlaın-dúkender arasynda absolúttik kóshbasshyMagnum Go (67%) bolyp tabylady. Alǵashqy 5 onlaın dúkenge tek Almaty qalasynda ǵana jumys jasaıtynArbuz (34,4%) jáne Airba Fresh (26,9%), Choco (17%), VkýsMart jáne Clevermarket.kz (árbir jaǵdaıda 9,6%) kirdi.

Respondentter arasynda eń az tanymal Instashop(4,6%) jáne ónimderdi Tele 2 qosymshasy arqyly jetkizý(3,8%) boldy.

Magnum Go-da onlaın ónimderge orta jastaǵyrespondentter (72,1%), Arbuz-da 25-34 jastaǵyrespondentter (43,2%), al Airba Fresh-te 18-24 jastaǵy eńjas top (37,1%) tapsyrys beredi. 45-54 jastaǵyrespondentter, sondaı-aq basqalardan da jıiClevermarket.kz (17,6%) jáne Lıderde (12,7%) tapsyrystarjasaıdy.

Onlaın dúkenderiniń sıpattamalary

Tutynýshylar Arbuz.kz saıtyn jetkizý ýaqytyn tańdaýmúmkindigi bar ónimge tapsyrys beretin yńǵaıly izdeýjúıesi bar ınternet-dúken retinde qabyldaıdy.

Choco rádom jetkizý servısine ónimderdi jyldamjetkizý jáne bonýs júıesiniń nemese keshbektiń bolýysıaqty sıpattamalar tán.

Magnum Go tutynýshylarda ónimniń tartymdybaǵasymen jáne bonýs júıesi nemese keshbek bar bolýymenbaılanystyrylady.

Magnum Go-ny qospaǵanda, barlyq atalǵanonlaın-dúkenderdi «jaqsy ónim sapasymen»baılanystyrady.

Onlaın satyp alýdy tańdaý sebepteri

Ónimderdi onlaın-satyp alýdy tańdaýdyń negizgisebepteri:

- Ýaqytty únemdeý - respondentterdiń 53,1% úshin eńmańyzdy faktor, erkekterge qaraǵanda áıelder (57,5%) jıiaıtady (48,8%);

- Kýrermen qolaıly jetkizý - satyp alýshylardyń48,2%, ásirese áıelder úshin (54,7%) mańyzdy;

- Úlken kólemder men aýyr taýarlarǵa tapsyrysberýdiń qolaılylyǵy respondentterdiń 44,5%, negizinenáıelder úshin (52,1%) mańyzdy.

- Dúkenge shyǵý qajettiliginiń bolmaýy - 40,2%, erkektermen salystyrǵanda (38,1%) áıelderdi (42,4%) jıitartady.

- Jeńildikterdiń, naýqandar men bonýstardyń bolýy- respondentterdiń 31,1%, ásirese áıelder úshin (34,6%) mańyzdy faktor.

Jas toptary bólinisindegi onlaın satyp alý kedergileri

Onlaın satyp alýdaǵy eń jıi kezdesetin problemaónimniń jaramdylyq merzimin, túsi men syrtqy túrin(37,2%) tekserý múmkindiginiń bolmaýy bolyp tabylady.

Kóbisi onlaın-dúkenderdegi taýarlardyń sapasynasenbeıdi (30,4%). Ádettegi dúkendermen salystyrǵandajoǵary baǵalar respondentterdiń 20,3%-yna kedergi bolyptabylady. Keıbireýlerge azyq-túlikke onlaın (17,8%) qalaıtapsyrys berý kerektigin túsiný qıyn, al basqalarynataýarlardy aýystyrý nemese qaıtarý múmkindiginińjoqtyǵy unamaıdy (16,5%).

Jas toptary bólinisinde «yńǵaısyz jetkizý» jastararasynda «onlaın tapsyrys bere almaýy», al 25-34 jasaralyǵyndaǵy respondentter arasynda «azyq-túlikterdiaýystyrý nemese qaıtarý múmkindiginiń bolmaýy» eń jıi 5 kedergiden yǵystyryldy. Bul rette yńǵaısyz jetkizý 35-44 jastaǵy respondentterdi kóbirne alańdatpady. Qalǵan tosqaýyldardyń ishinde «taýarlardyń shekteýli túrleri»jastardy kóbirek tolǵandyrdy.

3-taraý. Negizgi qorytyndylar

Sońǵy bes jyldaǵy tamaq ónimderin tutynýdaǵy ózgerister

Sońǵy bes jylda Qazaqstanda ártúrli sanattaǵy azyq-túlik ónimderin tutyný ártúrli baǵyttaǵy dınamıkanykórsetti. Jumyrtqa men etti tutyný tıisinshe 4% -ǵa jáne1,5% -ǵa ósti. Kerisinshe, sút jáne sút ónimderin tutyný10% -ǵa, kókónister, nan-toqash ónimderi, jarmalar, maılar 9% -ǵa, kartop 7% -ǵa tómendegeni baıqaldy. Balyq pen teńiz ónimderin tutyný 4% -ǵa tómendedi. Sonymen qatar, jemis-jıdek, qant jáne kondıterlik ónimderdi tutynýshamamen bes jyl burynǵy deńgeıde qaldy. Azyq-túlikónimderiniń kópshiligin tutynýdyń shyńy 2020 jylǵa keldi, odan keıin 2021 jyly quldyraý boldy, al 2022 jylybarlyq derlik ónimder boıynsha tutynýdyń eń tómendeńgeıi baıqaldy. Eń iri 5 sanattyń ishinde ósimdik maıynda(jylyna 11%) jáne taǵamdyq qosalqy ónimdermen (8%) 2019 jyldan bastap eń úzdik ortasha jyldyq ósý qarqynybar. Eń az óndiriletin ónimderdiń ósý qarqyny eń joǵary, mysaly, qatty sútte - 27%. Barlyq óndiristik kólemnińjartysyn alatyn juqa tartylǵan un toqyraýda jánejylyna ortasha ósimniń 1% -yn ǵana kórsetti.

Qazaqstanǵa ımporttyń úrdisteri

2024 jyldyń birinshi jartysynda Qazaqstanǵa azyq-túlik ımporty ártúrli sanattar boıynsha ósý men quldyraýdyń úılesimdiligin kórsetti. Atap aıtqanda, qantımporty ótken jylmen salystyrǵanda 84% -ǵa ulǵaıyp, jalpy quny 208 mıllıon AQSH dollaryn qurap otyr. Bulósim negizinen Reseı men Belarýsten keletin ımportqabaılanysty boldy, bul 2024 jylǵy jalpy kólem 2023 jylǵy deńgeıden asyp túsýi múmkin dep boljaıdy. Kerisinshe, mıneraldy jáne gazdalǵan sýlardyń ımporty 2022 jylmen salystyrǵanda 22% -ǵa tómendedi, bul retteımport 59,8 mıllıon AQSH dollaryn qurady, bul jalǵasypotyrǵan tómendeýdi kórsetedi. Sıtrýstyq, ásirese Qytaı, Pákistan jáne Túrkıadan keletin mandarınder ımporty 2022 jylmen salystyrǵanda shamamen úshten birine artty, bul osy ónimderge degen suranystyń ósip kele jatqanynkórsetedi.

Azyq-túlik baǵasynyń maýsymdyq aýytqýyna áser etetin negizgi faktorlar

Qazaqstandaǵy tamaq ónimderi baǵasynyń maýsymdyq aýytqýyna áser etetin negizgi faktorlar óndiristiń maýsymdylyǵy, ımport úlgileri jáne óńirlik klımattyq jaǵdaılar bolyp tabylady. Jyldyń basynda, ásirese qańtarda tamaq ónimderin óndirýdiń aıtarlyqtaı tómendeýimen, óndiristiń maýsymdylyǵy aıqyn baıqalady, odan keıin aqpanda standartty deńgeıge qaıta oralý qajet. Sondaı-aq, mamyrdan bastalatyn óndiristiń azdap quldyraýy baıqalyp, ol shildege deıin saqtalady, alaıda 2024 jyly ósim maýsymnyń ózinde baıqalǵan bolatyn. Budan basqa, Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq (EAEO) elderinen azyq-túlik ónimderiniń ımporty qoljetimdilik pen baǵaǵa áser etýi múmkin maýsymdyq úrdisterdi kórsetedi. Óńirlik klımattyq jaǵdaılar da mańyzdy ról atqarady, óıtkeni olar aýyl sharýashylyǵy óndirisine jáne demek, azyq-túlik ónimderiniń usynysy men baǵasynyń qalyptasýyna áser etedi.

Qazaqstandaǵy tutynýshynyń portreti

Áleýmettik saýalnamadan alynǵan málimetterdi túıindeı otyryp, biz Qazaqstandaǵy offlaın jáne onlaın ónimderdi ortasha statısıkalyq satyp alýshylardyń portretterin qalyptastyrdyq.

Offlaın satyp alýshy: Eń tanymal «baryp» azyq-túlik satyp alý oryndary Magnum, Small, Green jáne t.b. tıpti jelilik sýpermarketter bolyp tabylady, olarǵa el halqynyń tórtten úsh bóligi júginedi. Jergilikti nemese úıdiń janyndaǵy dúkender kómekshi fýnksıany kóbirek oryndaıdy, alaıda olardyń qyzmetterine respondentterdiń jartysynan astamy (57,4%) júginedi.

Offlaındy satyp alýshylar ónimniń sapasyn (37,2%) jáne sapaǵa senimsizdigin (30,4%) tekserýdiń múmkin bolmaýy sıaqty onlaın-satyp alý kedergilerin eskere otyryp, ónimderdi fızıkalyq qarap shyǵý múmkindigin baǵalaıdy. Olar jıi saýda jasaıdy, satyp alýshylardyń 54%-y kúndelikti negizde jergilikti dúkenderge barady. Bul rette sýpermarketter, bazarlar (naryqtar, jármeńkeler), mamandandyrylǵan dúkender jáne qoldan satyp alýshylar sıaqty núktelerge turǵyndardyń 36-39% -y aptasyna 1-2 ret barady.

Mundaı klıent azyq-túlik tańdaý kezinde jaramdylyq merzimine (79,1%) jáne baǵaǵa (76,4%) muqıat qaraıdy, áıelder men qart adamdardyń osy aspektilerge erekshe nazar aýdarýy zańdy. Olar et, qus, balyq jáne teńiz ónimderin bazarlardan, naryqtardan jáne fermerlerden jıi satyp alady, bul rette kókónister men jemisterdi de osy kózderden satyp alýdy jón kóredi. Olardyń satyp alýdaǵy ádetteri áleýmettik jáne demografıalyq faktorlarǵa, sonyń ishinde jasy, tabys deńgeıi men otbasy jaǵdaıyna baılanysty.

Qazaqstandaǵy satyp alýshylar «Sýltan», «Rahat» jáne «Sesna» sıaqty qazaqstandyq brendterge senimi joǵary jergilikti óndirýshilerge qatty qoldaý kórsetýde. Olar jergilikti ónimderdi (86%) usynýǵa daıyn jáne otandyq óndiristi (70,2%) memlekettik qarjylandyrýdy qoldaıdy. Alaıda olar baǵaǵa sezimtal, tek 37% -y ǵana jergilikti ónimder úshin kóbirek tóleýge daıyn. Mundaı satyp alýshy ádette aıyna 100 000 teńgege deıin (65,2%) jumsaıdy, al ortasha chek 113 870 teńgeni quraıdy.

Onlaın satyp alýshy: Qazaqstandaǵy ortasha statısıkalyq onlaın-satyp alýshy - satyp alý úderisindegi qolaılylyq pen tıimdilikti baǵalaıtyn adam. Bul klıent ýaqytty únemdeýge (53,1%), jetkizýdiń qolaıly nusqalaryna (48,2%) jáne onlaın-satyp alýdy tańdaý kezinde kóterme (44,5%) tapsyrys berý múmkindigine basymdyq berýi múmkin. Áıelder, atap aıtqanda, qolaılylyq pen jeńildikterdiń, naýqandar men bonýstardyń bolýyn ınternetten satyp alý týraly sheshim qabyldaý kezinde basty faktorlar dep ataıdy.

Artyqshylyqtarǵa qaramastan, bul satyp alýshy Internette satyp alý kezinde belgili bir kedergilerge tap bolady, mysaly, taýardyń sapasyn fızıkalyq turǵydan tekserýdiń múmkin bolmaýy (37,2%), taýardyń sapasyna senimsizdik (30,4%) jáne joǵary baǵaǵa baılanysty qaýiptený (20,3%). Nátıjesinde ınternetten satyp alý oflaınǵa qaraǵanda sırek jasalady, al tanymal onlaın sanattar shaı, kofe, jarma jáne kókónisterdi qamtıdy.

Onlaın satyp alýshy Internette aptasyna 1-2 ret(28%) nemese aıyna bir ret nemese sırek (27,2%) satypalady. Olar «Magnum Go» (67%), «Arbuz» (34,4%) jáne«Airba Fresh» (26,9%) sıaqty tanymal onlaın-platformalardy jıi qoldanady. Onlaın-satypalýshylardyń kópshiligi otandyq óndirýshilerdi usynýǵajáne qoldaýǵa joǵary daıyndyqpen jergilikti ónimdergebasymdyq beredi, alaıda olar ádette baǵaǵa sezimtal jánejergilikti taýarlar úshin edáýir kóp tóleýge daıyn bolmaýymúmkin.

Jalpy, Qazaqstandaǵy onlaın-klıent - bul ónimnińbaǵasy men sıpattamasy týraly este saqtaı otyryp, qolaılylyq pen sapa arasyndaǵy teńgerimdi izdeıtin adam.

Avtory: Ańsar Abýev, Freedom Finance Globalsarapshysy