Qazaqstanda "sheteldik agent" - ınoagent uǵymyn engizý usynyldy, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Bul týraly májilis depýtaty «Qazaqstan Halyq partıasy» fraksıasynyń depýtattary premer-mınıstr Oljas Bektenovke joldaǵan depýtattyq saýalynda aıtty.
"Ótken plenarlyq otyrysta bizdiń fraksıa depýtattary elimizdegi USAID qyzmetine qatysty depýtattyq saýal joldaǵan bolatyn. Atalǵan saýal qazaqstandyq qoǵamdy dúr silkindirgendeı boldy. Turǵyndarymyzdyń reaksıasyn qysqasha bylaı sıpattaýǵa bolady – otandastarymyz shet memleketterdiń bóten qundylyqtardy tańýdy, bizdiń qoǵamdy eseńgiretetin ári jastarymyzdyń sanasyn buzatyn dúnıelerdi syrttan ákelýge qarsy. Qazaqstandyqtar bireýdiń syrtqy «oıyndaryna» kepil bolǵysy kelmeıdi", delingen depýtattyq saýalda.
Jýyrda bul taqyryp taǵy jalǵasyn tapty. AQSH prezıdenti Donald Tramptyń arnaıy ókili amerıkalyq salyq tóleýshiler qarjylandyratyn «Azattyq radıosy» men «Amerıka daýysy» medıasyn jabýdy usyndy. Ony Ilon Mask birden qoldady. Ol bul BAQ-tardy eshkimge qyzyqsyz, «radıkaldy solshyl aqylsyzdyqqa toly, óz-ózderimen ǵana tildesip, jylyna mıllıard dollar joq qylatyn» uıymdar dep sıpattap otyr.
"USAID máselesindegi sıaqty, munda da ózderi – ıaǵnı amerıkalyqtardyń ózi qarjylandyryp otyrǵan memlekettik medıanyń destrýktıvti sıpatyn moıyndaýda. Olar ony «ótken dáýirdiń qaldyǵy» dep atap, «soǵystan keıingi kezeńniń ıdeologıalyq kúresi úshin qurylǵan qural» retinde baǵalaıdy. Kez kelgen adam «Azattyqtyń» (RFE/RL) saıtyna kirse, muny anyq kóre alady. Jańa mektepterdiń qurylysy, jol, túrli reformalar nemese qazaqstandyqtardyń qol jetkizgen jetistikterine qatysty eshqandaı aqparat joq, tek syn men negatıvti órshitý kórinip turady.
Jalpy, qazirgi ýaqytta Qazaqstanda shetelden qarjy alatyn shamamen 200-den astam úkimettik emes uıym bar, olardyń 70 paıyzy AQSH-tan túrli joldar arqyly qarjylandyrylǵan. Úkimettiń resmı derekterine súıensek, elimizde 165 túrli donor grant bólýmen aınalysady. Sonyń ishinde 53-i – halyqaralyq uıymdar, 31-i – sheteldik memlekettik qurylymdar, 81-i – sheteldik jáne qazaqstandyq ÚEU. Buǵan qosa, elimizde tirkelmegen basqa da sheteldik qurylymdar men elshilikter otandyq ÚEU-larǵa qarjylaı, materıaldyq-tehnıkalyq kómek kórsetedi", deıdi májili depýtaty Irına Smırnova.
Olar negizinen BAQ pen sóz bostandyǵy salasyndaǵy jobalardy, maqsatty toptardyń quqyqtary men múddelerin qorǵaýdy, demokratıa men azamattyq qoǵamdy damytý, lıberaldy reformalardy ilgeriletý, toleranttylyq pen azamattyq belsendilikti kúsheıtý sharalaryn qoldap otyr.
Bul jerde kimniń bizge rasymen dostyq nıetpen qaraıtynyn, al kimnen saq bolý kerektigin – kásibı mamandardyń ózi de árdaıym anyqtaı almaýy múmkin. Munyń ózi búkil qoǵamymyz úshin problema ári syn-qater bolyp otyr.
"Jyldar boıy elimizde erkin áreket etip kelgen sheteldik qorlarǵa baılanysty biz áldeqashan «ne jaqsy, ne eshteńe aıtpaımyz» deıtin «marqumǵa» qaraǵandaı kózqaraspen qarap kelemiz. Sebebi olarǵa sengen, soǵan ılanýshylar jyldar boıy kóbeıdi. Sheteldik qorlardyń elimizge paıdasy men zıany qanshalyqty – bul suraq áli de jaýapty talap etedi. Ásirese, geosaıası jaǵdaı kúrdelenip, álemdik kúsh ortalyqtary oryn almastyryp, halyqaralyq kún tártibindegi negizgi máseleler boıynsha ishki qaıshylyqtar kúsheıip jatqanda bul tipti ózekti bolýda.
Eger elimizde ózin jaıly sezinip júrgen sheteldik ÚEU shyn máninde óz «oıyndaryn» júrgizip jatsa, olardyń yqpaly bizge teris áserin tıgizýi ábden múmkin. Ondaǵan jyldar boıy «sur aımaqta» jumys istegen birqatar úkimettik emes uıymdardyń mártebesin qaıta qarap, saıası múddelerdi «medıalyq qoldaý», «quqyq qorǵaý» nemese toleranttylyqty kúsheıtý syltaýymen jasyryp otyrǵan sheteldik donorlarmen «oıyn erejelerin» qaıta jazatyn kez jetti", deıdi depýtat.
Ol álemde mundaı máselelerge tap bolǵan memleketter «sheteldik agent» zańdaryn qabyldaý arqyly qarsy turyp keledi deıdi.
"Mysaly, osyndaı zańdar Izraılde – 2016 jyldan, Qytaıda – 2017 jyldan, Avstralıada – 2018 jyldan, Ulybrıtanıada – 2023 jyldan, Fransıada – 2024 jyldan beri kúshinde. Sheteldik sýbektilerdiń múddesi úshin áreket etetin tulǵalarǵa qatysty úlgili zańdardyń biri – AQSH-tyń «Sheteldik agentterdi tirkeý týraly» zańy, ol 1938 jyly qabyldanǵan. Zań saıası belsendilik, aqparattyq qyzmet, saıası konsýltasıa, qarjy jınaý jáne taratý, sheteldik tapsyrys berýshiniń múddelerin kez kelgen vedomstvo, memlekettik qyzmetshiler nemese Kongres músheleri aldynda usyný sıaqty salalardy qamtıdy.
Sarapshylar AQSH-ta osy zań normalaryn júzege asyrýda baı tájirıbe jınaqtalǵanyn aıtady. Mysaly, qarjylandyrýdyń ashyqtyǵy, saıası jáne komersıalyq yqpaldy aıqyn ajyratý, lobbıster men yqpal etý agentterin qyzmeti bastalǵanǵa deıin memlekettik tirkeýge alý, aqparatty (sonyń ishinde materıaldardy belgileý) mindetti túrde jarıalaý jáne tirkelgen agentter bazasyn júrgizý, zańdy buzǵandarǵa jaýapkershilik qarastyrý sıaqty sharalar bar", deıdi depýtat.
Ol Qazaqstan da osy tájirıbeni qoldaýy keregin aıtty.
"Qazaqstan da osy tájirıbeni qoldap, aqparattyń túpki kózin túsinýge múmkindik beretin, kez kelgen qurylymdy naqty jikteıtin ulttyq zańnamany jasaýy qajet dep sanaımyz. Bul rette gýmanıtarlyq jáne ǵylymı uıymdarǵa birqatar erekshelik engizgen jón.
Mundaı tásil ulttyq múddeni qorǵaýǵa múmkindik beredi, ári deni saý azamattyq qoǵamnyń damýyna kedergi jasamaıdy. Ortaq maqsatymyz – egemendigimizdi kúsheıtý. Bizge jat qundylyqtardy tańýdy «toleranttylyq» dep, al propagandany «táýelsiz jýrnalısıka» dep kórsetýge jol bermeımiz", deıdi Smırnova.
