Bul - sońǵy kezderi halyqaralyqtan bastap ishtegi úlken jıyndar taqyrybyna jıi shyǵarylyp júrgen dúnıe. Kóbisi buǵan ań-tań, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Óıtkeni ortany túsingenimen, derjavany qalyń buqara uqpaı álek. Ásirese, Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqqa múshelik jaǵdaıynda. Al ondaǵy jaǵdaı máz emes. "Sanksıalarǵa myńq demeımin" degen bastapqydaǵy Reseıdiń kúıi sońǵy kezderi syr bere bastaǵan. Sóıtken ol Qazaqstanǵa kóbirek súıenýdi shyǵarǵan. Endi oılańyzshy, úlken ekonomıka kishkene ekonomıkaǵa jantaısa, ne bolatynyn?.. Nátıjesi, oryssha aıtqanda, "na lıso": bıyl Qazaqstannyń JİÓ-si kúrt baıaýlady!
Ótken jyly ǵana, 2023 jyly QR JİÓ kórsetkishi 2023 jyly 5,1 paıyzdy qurap, 120,5 trln teńgeni kórsetti. Sol kezde Úkimet lepirip, bul sıfrdy 2024 jyly 6-7 paıyzǵa aparamyz dep bósip edi. Qaıdaǵy?.. Kúni keshe Dúnıejúzilik banktiń jarıalanǵan baıandamasynda "Qazaqstannyń bıylǵy JİÓ baıaýlap, 3,4 paıyzdy quraıdy" delingen. Qalaı degenmen de bul da jaman kórsetkish emes, negizi...
Sóz talqysyna qaıta oralsaq, jalpy ishki ónim, negizi, eldiń tabysy men halqynyń ál-aýqatyn kórsetetin kórsetkish. Mysaly, sońǵy 30 jylynda Qazaqstan ekonomıkasynyń kólemi dollarmen eseptegende (!) 30 ese ósken eken. Bul mıdy aınaldyrar kórsetkish! Beınelep aıtqanda, orta túgili iri derjava túsinde kórmegen mundaı sıfrdy. Máselen, ekonomıkasynda júrgizilgen túrli reformanyń arqasynda 30 jylda alǵash ret Qytaıdyń JİÓ-si dollar túrinde 15 esege ósken. Sonda barlyǵy qalpaǵyn aspanǵa atyp, muny ekonomıkalyq ǵajaıypqa balady emes pe?..
Rasynda, qazirdiń ózinde Ortalyq Azıa jáne TMD elderi ishinde JİÓ kórsetkishi boıynsha Qazaqstan birinshi orynda tur. Kórdińiz be, orta derjava degen sózdiń qaı tustan qyltıyp jatqanyn...
Ekonomıkalyq ósim Qazaqstan azamattarynyń jalaqysynan nege kórinbeıdi?
Osy sıfrǵa, ıaǵnı bizdiń eldiń JİÓ kórsetkishine súıengen, kez kelgen memleket Qazaqstanmen jumys istegisi keledi. Mysaly, Qytaı kólik jasaıtyn birden úsh zaýyt ashqaly jatyr Qazaqstannan. Óıtkeni olardyń oıynsha, mundaı tabyspen Qazaqstannyń árbir azamaty kólikti qolǵapsha aıyrbastap mine alady. Jylda bolmasa da eki jylda bir ret. Biraq olar qaıdan bilsin, Qazaqstandaǵy makroekonomıkalyq kórsetkishter basqalaı esepteletinin...
Iá, jylyna osynsha baılyqqa keńelgen memlekettiń halqy da baı bolýy tıis. Óıtkeni bul halyqtyń ál-aýqatyn bildirýi tıis kórsetkish qoı. Biraq bir emes birneshe nesıege basy shatylǵan, bir jalaqyǵa kún kóre almaı, eki-úsh jumys istep júrgen el azamattarynan muny baıqaı bermeımiz. Nege? Bul suraqty ótken aptada jýrnalıser qaýymy mınıstrlerge qoıyp kórdi. Jaýaptary bir sydyrǵy, naqtylyq joq. Sózbe sóz bere ketelik.
Ulttyq ekonomıka mınıstri Nurlan Baıbazarov:
"Eger ekonomıka salalaryna úńilsek, jalaqy óndiris kólemimen baılanysty. Jalaqy degen bir orynda turmaıdy. Ónim men óndiris kóleminiń artýyna baılanysty kásiporyndar jalaqyny da ósirýge tyrysady. Biz muny jaqsy bilemiz. Memlekettik qoldaý bilde otyryp, biz kásiporyndardan jumysshylar jalaqysyn kóterýdi únemi talap etip otyramyz. Al eger búdjet salasyna kelsek, sońǵy jyldary memlekettik qyzmetkerlerdiń jalaqysyn ósirý boıynsha eleýli jumystar júrgizilip jatyr. Bul baǵyttaǵy jumys alda da jalǵasyn tabady. Halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý – bizdiń basty mindetimiz".
Qarjy mınıstri Mádı Tákeıev:
"Qazaqstanda 150-300 myń teńge jalaqy alatyndardyń úlesi - 35 paıyz, al 300-600 myń teńge alatyndardyń úlesi - 36 paıyz. Búgingi ekonomıka qurylymy baıaǵydaı. Jalpy, biz kómek kórsetetin bolamyz. Memlekettik qyzmetkerlerdiń, muǵalim men dárigerlerdiń jalaqysy 2-3 jylda eki esege ósti. Alda da bul kólem arta beredi dep senemiz. Qazir Qazaqstandaǵy eń tómengi jalaqy 85 myń teńgeni quraıdy".
Resmı jaýaptardyń túri osy. Endi shynaıy jaǵdaıǵa kelelik. Negizi, bizde Úkimetke, bılikke aqyl-keńes aıtyp, usynystar jasap otyratyn sarapshylar qaýymy degen bar. Mine, solardyń biri - Ekonomıkalyq saıasat ınstıtýtynyń dırektory Qaıyrbek Arystanbekovtyń ótken aptada otandyq BAQ-tardyń birine bergen suqbaty jarıalandy.
Sonda ol kisi: "Bizdegi ınflásıa jumys kúshi aqysy ósimin eseptemegende, búkil taýarlar men qyzmetter baǵasynyń ósimi bolyp tabylady" dep ashyǵyn aıtty. Iaǵnı, "ınflásıa boldy" deıdi de taýarlar, tarıfter, qyzmetter baǵasy óse beredi, biraq ınflásıaǵa qarap bizde jalaqyny ósirmeıdi. Esepteýden osy arasyn short kesip tastaǵan bizdiń "bilgishter". "Nege? Bul durys emes qoı", dep surady jýrnalıs Arystanbekovten. "Árıne, durys emes. Biz bul baǵytta jumys istep jatyrmyz", - dedi ol qysqa qaıyra.
Qazaqtar shetelge nege ketip jatyr?
Jalaqyǵa qatysy joq, biraq JİÓ kórsetkishi esebine kúmándanǵan taǵy bir sarapshylar qaýymy ótken aptada óz taldaýlaryn jarıalady. 2024 jyldyń alǵashqy jartysynda Qazaqstan ekonomıkasy 3,2% ósimdi kórsetip, óndirý ádisi boıynsha JİÓ 52,34 trıllıon teńgeni qurady delingen resmı málimette. Alaıda, economy.kz sarapshylarynyń sońǵy paıdalaný ádisimen eseptegende JİÓ 50,97 trıllıon teńgeni qurapty, al eki esepteý ádisi arasyndaǵy statısıkalyq aıyrma 1,37 trıllıon teńge nemese JİÓ-niń 2,6% quraıdy. Osylaı degen sarapshylar bul statısıkalyq esepterdegi máseleler baryn nemese ekonomıkalyq prosesterdiń ashyq emestigin baıqatýy múmkin depti!
Halyqaralyq sarapshylar da Qazaqstannyń ekonomıkalyq kórsetkishi ózine saı emes ekenin betine basyp otyr. "Eń aldymen, túrine qarap al" degen ǵoı. Biraq muny mádenıetti túrde ashyq aıtqan. Kúni keshe jarıalanǵan Azıa damý banki men Islam damý bankiniń zertteýinde "tabysy ortasha deńgeıden joǵary mártebege ıe bolǵanyna qaramastan, Qazaqstannyń jahandyq qosylǵan qun tizbegine qatysýda, onda da sońǵy eki onjyldyqta qıyndyq deńgeıi tómen jáne ınovasıasy shekteýli sektorlarǵa basymdyq bergen" delinedi. Al bul ne degen sóz? Bul jalaqydan bir qaqqan bizdiń bıliktiń halqyn zamanaýı jaqsylyqtan da ekinshi ret qaǵyp otyrǵanyn meńzeıdi.
Inovasıa degen beker aıtylyp otyrǵan joq bul arada. Qazir damyǵan elder bul rette áldeqaıda alǵa ketip qalǵan bizden. Elektromobıldi alalyq. Qazaqstanda ony teýip júrgender bar qazir. Qatty kóp emes. Biraq solardyń óziniń jaǵdaıyn jasaı almaı otyr ǵoı bizdegiler. Iaǵnı, sol kólikti zarádtaıtyn oryndar joq. Aýyl túgili iri qalada. Bar bolsa, sanaýly ǵana. Al shetelde she? Shetelde zarádtaıtyn oryn da kerek bolmaıtyn bolady aldaǵy jyldarda. Óıtkeni olar tas joldarǵa kúnnen energıa alatyn qurylǵylar ornatyp jatyr. Máselen, ınovasıany engizý boıynsha birinshi orynǵa shyǵatyn Shveısarıada júrip bara jatqan kólik tas joldan zarád ala beredi ózdiginen. Al bul reıtıńide Qytaı 11-orynda tur. Qytaıda elektromobılder keńinen qoldanysqa ıe, mıllıondaǵan halqy bar iri qalalarda kólikterdiń shýyn da estimeısiz. Halqynyń syıymdylyǵyn qamtamasyz etý úshin aspan asty eli bútin qala salyp tastaǵan kókten. Sodan da bolar, jyljymaıtyn múlik naryǵynda bıyl olarda daǵdarys kútilýde. Al bizdiń bas qala – Astanadaǵy kókten salǵan LRT-synyń túri anaý. Inovasıa bank salasynda ǵana bar shyǵar, onda da shetinen jaǵalaı emes. Bylaı, qarań qalǵanymyz ras endi...
Taǵy bir statısıka. Joǵary bilimi bar adamdardyń úshten biri Qazaqstandy tastap ketip jatyr. Bul týraly da Dúnıejúzilik banktiń bıylǵy baıandamasynda aıtylǵan. Ketpegende qaıtedi endi jaǵdaıymyz mynandaı bolsa? Jan-jaqta dúnıeniń barlyǵy damyp jatqanda, Abaı aıtpaqshy, boq qap bolyp kim júrgisi keledi deısiz? Shetelge jaqsy dúnıeni kórý úshin barady deısiz be, joq, óz potensıalyn ózi ıgergisi kelgennen barady. Osyndaǵy jalaqysy kúnkórisine jetpegennen barady. Máselen, tek bir Ońtústik Koreıada 15 myń otandasymyz tentirep júr eken. Budan shyǵatyn qorytyndy: biz halqy kedeı eli baı Qazaqstanda turamyz nemese Qazaqstan baılyǵy el ıgiligine arnalmaǵan! 50 Cent-tiń sózine renjip júrgen qazaqtarǵa qulaqqaǵys bul!
