Búgingi qoǵamda dinı ekstremızm men radıkaldy ıdeologıaǵa qarsy kúres tek quqyq qorǵaý organdarynyń ǵana emes, ár azamattyń jaýapkershiligine aınalyp otyr. Dinı saýattylyq, aqparattyq gıgıena, ulttyq qundylyqtarǵa adaldyq — qaýipsiz qoǵamnyń basty tiregi. Osy taqyryp tóńireginde biz Shymkent qalasy Din isteri basqarmasynyń basshysy Bahtıar Ónerbaev Áltaıulymen suhbattastyq, dep habarlaıdy Dalanews.kz
– Bahtıar Áltaıuly, aldymen dinı ekstremızm uǵymynyń mánin naqtylap ótsek. Qoǵamda bul sóz jıi qoldanylady, biraq árkim ártúrli túsinedi.
— Dinı ekstremızm – qoǵamda qorqynysh pen úreı týdyratyn, qoǵamdyq qundylyqtarǵa jáne memlekettik qurylymǵa qarsy baǵyttalǵan is-áreketterdiń jıyntyǵy. Mundaı áreketter adamdardy bir-birinen alystatýǵa, qoǵamda iritki salýǵa baǵyttalady. Ókinishke qaraı, elimizde 2011 jyldary Aqtóbe, Jambyl oblystarynda jáne Almaty qalasynda birneshe terrorlyq oqıǵalar tirkeldi. Sol kezde qurylymdyq jáne quqyq qorǵaý organdaryna shabýyl jasalyp, adam shyǵyny da boldy. Munyń barlyǵyn radıkaldy dinı aǵymnyń yqpalyna túsken adamdar uıymdastyrǵan.
Osydan keıin Úkimet pen Ulttyq qaýipsizdik komıteti arnaıy keshendi josparlar qabyldady. Qazir sol josparlardyń negizinde dinı ekstremızmniń aldyn alý baǵytynda júıeli jumystar júrgizilip keledi.
– Qazirgi tańda bul baǵyttaǵy jumystar qandaı qurylymdar arqyly júzege asyrylady?
— Úkimet deńgeıinde dinı ekstremızmge qarsy is-qımyl baǵdarlamalary qabyldanǵan. Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń janynan qurylǵan Din isteri komıteti, sondaı-aq jergilikti atqarýshy organdar janyndaǵy Din isteri basqarmalary osy baǵytta jumys isteıdi.
Mundaı basqarmalarda teologtar, psıhologtar, jáne din salasynan habary bar bilikti mamandar qyzmet atqarady. Olar tek túsindirý jumystaryn júrgizip qana qoımaı, adasyp júrgen azamattardy dástúrli dinge beıimdeý, ınternet keńistigindegi destrýktıvti nasıhattarǵa qarsy kontent daıyndaý sıaqty baǵyttarda eńbek etýde.
– Radıkaldy aǵymdarǵa qandaı adamdar beıim keledi?
— Negizinen, bul – qıyn jaǵdaıda júrgen, ómirinde túrli kúızelisterdi bastan keshirgen azamattar. Mysaly, ata-anasymen, otbasymen qarym-qatynasy durys bolmaǵan, qoǵamnan oqshaýlanǵan, renishin ishine jınap júrgen jastar.
Alaıda, tek áleýmettik jaǵdaıy tómen adamdar ǵana emes, ál-aýqaty jaqsy, bıznesi bar, qoǵamda orny bar azamattar da keıde osy jolǵa túsip ketedi. Mysaly, Sırıaǵa ketip qalǵandar arasynda óz kásibi bar, turmys jaǵdaıy jaqsy adamdar da bolǵan. Demek, bul – tek ekonomıkalyq emes, psıhologıalyq faktorlardyń da áseri bar másele.
Sol sebepti biz únemi monıtorıń júrgizemiz, jastarmen jıi kezdesemiz. Sebebi qazirgi jastardyń kóbi ǵalamtorda kóp ýaqyt ótkizedi, al ol jerde eshqandaı súzgi joq. Árkim ózin ýaǵyzshy dep tanystyryp, túrli jalǵan ıdeıalardy taratyp júr. Osyndaı psevdo-sheıhtar men «ınternet ýaǵyzshylar» adamnyń senimine kirip, manıpýlásıa jasap, óz yqpalyna túsiredi.
Qıyn jaǵdaıda júrgen adamǵa ekrannyń ar jaǵyndaǵy bireý «durys baǵyt kórsetip turmyn» dep sendiredi. Keıde tipti ol adamǵa ata-anasynyń, ustazynyń ornyn basatyndaı áser qaldyrady.
– Mundaı adasqan azamattardyń minez-qulqynda qandaı ózgerister baıqalady?
— Eń birinshi baıqalatyny — qoǵamdyq jáne otbasylyq qundylyqtardan bas tartý. Adasqan adamdar birtindep óz otbasynan, aǵaıyn-týysynan alshaqtaıdy. «Sender kápirsińder» dep, bir dastarqan basynda otyrýdan bas tartady. Salt-dástúrdi moıyndamaıdy, memlekettik qurylymǵa qarsy shyǵady.
Bul – tek Qazaqstanda emes, álemniń kóptegen elderinde baıqalyp otyrǵan qubylys. Biraq bizdiń elimiz – damýǵa umtylǵan, ambısıasy zor memleket. Mundaı eldiń damýyn qalamaıtyn, qoǵamda iritki salǵysy keletin syrtqy kúshterdiń áreketi de bolýy múmkin. Sondyqtan bul dertpen jeke bir organ emes, búkil qoǵam bolyp kúresýimiz qajet.
– Al dinı saýattylyqty arttyrý baǵytynda qandaı naqty jumystar júrgizilip jatyr?
— Bul baǵytta Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy (QMDB) úlken jumys atqaryp otyr. Mysaly, Shymkent qalasynda shamamen 100-ge jýyq meshit bar. Onda 270-ten astam ımam men din mamany qyzmet etedi. Olar turaqty túrde aqparattyq-túsindirý jumystaryn, jastarmen kezdesýlerdi uıymdastyryp, dástúrli dindi nasıhattaıdy.
Men jastarmen kezdesken saıyn olarǵa:
“Eger dinge qyzyǵýshylyǵyń bar bolsa — meshitke bar, QMDB ımamdarynan nemese resmı saıttardan aqparat al”, – dep keńes beremin.
Sebebi, ǵalamtorda jalǵan ýaǵyzshylar kóp. Al meshit ımamdary – dinı turǵydan saýatty, dástúrli baǵyttaǵy senimdi mamandar.
– Keıde jastar shetelge oqýǵa ketip, sol jaqta radıkaldy aǵymdardyń yqpalyna túsip jatady. Bul máselege kózqarasyńyz qandaı?
— Iá, ókinishke qaraı, mundaı jaǵdaılar kezdesedi. Keıbir jastar joǵary oqý ornyna túse almaı, sheteldegi shaǵyn jekemenshik dinı oqý oryndaryna barady. Al olardyń qaısysynyń deńgeıi qandaı ekenin bári bile bermeıdi.
Barlyǵyna topyraq shashpaımyn, biraq adasqan azamattardyń basym bóligi osyndaı beıresmı nemese kúmándi oqý oryndarynan bilim alyp kelgender. Al olardyń artynda keıde iri uıymdar turady. Ol uıymdardyń túpki maqsaty – bizdiń qoǵamymyzda iritki salyp, bir-birimizge qarsy qoıý bolýy múmkin.
Bizdiń ata-babamyz amanat etken keń baıtaq jerimiz, tabıǵı baılyǵymyz bar. Soǵan qyzyǵatyn kúshter az emes. Biraq sonyń bárin qorǵaý úshin, eń aldymen, rýhanı birligimizdi saqtaýymyz kerek.
– Áńgimeńizdiń túıini retinde ne aıtasyz?
— Dinı ekstremızm men radıkalızm – tek din isteri basqarmasynyń nemese qaýipsizdik organdarynyń ǵana emes, ár azamattyń problemasy. Eger árqaısymyz “bul meniń sharýam emes” desek, olardyń qatary kóbeıe beredi.
Al eger memleket, qoǵam, din qyzmetkerleri, ustazdar, ata-analar, bıznes ókilderi birigip jumys istese, bul dertten qutylýǵa bolady. Eń bastysy – ulttyq qundylyqtarǵa, ata-baba dástúrine, dástúrli dinge adal bolý.
