بۇگىنگى قوعامدا ءدىني ەكسترەميزم مەن راديكالدى يدەولوگياعا قارسى كۇرەس تەك قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ عانا ەمەس، ءار ازاماتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە اينالىپ وتىر. ءدىني ساۋاتتىلىق، اقپاراتتىق گيگيەنا، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا ادالدىق — ءقاۋىپسىز قوعامنىڭ باستى تىرەگى. وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە ءبىز شىمكەنت قالاسى ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى باحتيار ونەربايەۆ التايۇلىمەن سۇحباتتاستىق، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz
– باحتيار ءالتاي ۇلى، الدىمەن ءدىني ەكسترەميزم ۇعىمىنىڭ ءمانىن ناقتىلاپ وتسەك. قوعامدا بۇل ءسوز ءجيى قولدانىلادى، ءبىراق اركىم ءارتۇرلى تۇسىنەدى.
— ءدىني ەكسترەميزم – قوعامدا قورقىنىش پەن ۇرەي تۋدىراتىن، قوعامدىق قۇندىلىقتارعا جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىمعا قارسى باعىتتالعان ىس-ارەكەتتەردىڭ جيىنتىعى. مۇنداي ارەكەتتەر ادامداردى بىر-بىرىنەن الىستاتۋعا، قوعامدا ىرىتكى سالۋعا باعىتتالادى. وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدە 2011 جىلدارى اقتوبە، جامبىل وبلىستارىندا جانە الماتى قالاسىندا بىرنەشە تەررورلىق وقيعالار تىركەلدى. سول كەزدە قۇرىلىمدىق جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا شابۋىل جاسالىپ، ادام شىعىنى دا بولدى. مۇنىڭ بارلىعىن راديكالدى ءدىني اعىمنىڭ ىقپالىنا تۇسكەن ادامدار ۇيىمداستىرعان.
وسىدان كەيىن ۇكىمەت پەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ارنايى كەشەندى جوسپارلار قابىلدادى. ءقازىر سول جوسپارلاردىڭ نەگىزىندە ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ باعىتىندا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
– قازىرگى تاڭدا بۇل باعىتتاعى جۇمىستار قانداي قۇرىلىمدار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى؟
— ۇكىمەت دەڭگەيىندە ءدىني ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىل باعدارلامالارى قابىلدانعان. مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ جانىنان قۇرىلعان ءدىن ىستەرى كوميتەتى، سونداي-اق جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جانىنداعى ءدىن ىستەرى باسقارمالارى وسى باعىتتا جۇمىس ىستەيدى.
مۇنداي باسقارمالاردا تەولوگتار، پسيحولوگتار، جانە ءدىن سالاسىنان حابارى بار بىلىكتى ماماندار قىزمەت اتقارادى. ولار تەك ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ قانا قويماي، اداسىپ جۇرگەن ازاماتتاردى ءداستۇرلى دىنگە بەيىمدەۋ، ينتەرنەت كەڭىستىگىندەگى دەسترۋكتيۆتى ناسيحاتتارعا قارسى كونتەنت دايىنداۋ سياقتى باعىتتاردا ەڭبەك ەتۋدە.
– راديكالدى اعىمدارعا قانداي ادامدار بەيىم كەلەدى؟
— نەگىزىنەن، بۇل – قيىن جاعدايدا جۇرگەن، ومىرىندە ءتۇرلى كۇيزەلىستەردى باستان كەشىرگەن ازاماتتار. مىسالى، اتا-اناسىمەن، وتباسىمەن قارىم-قاتىناسى دۇرىس بولماعان، قوعامنان وقشاۋلانعان، رەنىشىن ىشىنە جيناپ جۇرگەن جاستار.
الايدا، تەك الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ادامدار عانا ەمەس، ءال-اۋقاتى جاقسى، بيزنەسى بار، قوعامدا ورنى بار ازاماتتار دا كەيدە وسى جولعا ءتۇسىپ كەتەدى. مىسالى، سيرياعا كەتىپ قالعاندار اراسىندا ءوز كاسىبى بار، تۇرمىس جاعدايى جاقسى ادامدار دا بولعان. دەمەك، بۇل – تەك ەكونوميكالىق ەمەس، پسيحولوگيالىق فاكتورلاردىڭ دا اسەرى بار ماسەلە.
سول سەبەپتى ءبىز ۇنەمى مونيتورينگ جۇرگىزەمىز، جاستارمەن ءجيى كەزدەسەمىز. سەبەبى قازىرگى جاستاردىڭ كوبى عالامتوردا كوپ ۋاقىت وتكىزەدى، ال ول جەردە ەشقانداي سۇزگى جوق. اركىم ءوزىن ۋاعىزشى دەپ تانىستىرىپ، ءتۇرلى جالعان يدەيالاردى تاراتىپ ءجۇر. وسىنداي پسيەۆدو-شەيحتار مەن «ينتەرنەت ۋاعىزشىلار» ادامنىڭ سەنىمىنە كىرىپ، مانيپۋلياسيا جاساپ، ءوز ىقپالىنا تۇسىرەدى.
قيىن جاعدايدا جۇرگەن ادامعا ەكراننىڭ ار جاعىنداعى بىرەۋ «دۇرىس باعىت كورسەتىپ تۇرمىن» دەپ سەندىرەدى. كەيدە ءتىپتى ول ادامعا اتا-اناسىنىڭ، ۇستازىنىڭ ورنىن باساتىنداي اسەر قالدىرادى.
– مۇنداي اداسقان ازاماتتاردىڭ مىنەز-قۇلقىندا قانداي وزگەرىستەر بايقالادى؟
— ەڭ ءبىرىنشى بايقالاتىنى — قوعامدىق جانە وتباسىلىق قۇندىلىقتاردان باس تارتۋ. اداسقان ادامدار بىرتىندەپ ءوز وتباسىنان، اعايىن-تۋىسىنان الشاقتايدى. «سەندەر كاپىرسىڭدەر» دەپ، ءبىر داستارقان باسىندا وتىرۋدان باس تارتادى. ءسالت-داستۇردى مويىندامايدى، مەملەكەتتىك قۇرىلىمعا قارسى شىعادى.
بۇل – تەك قازاقستاندا ەمەس، الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە بايقالىپ وتىرعان قۇبىلىس. ءبىراق ءبىزدىڭ ەلىمىز – دامۋعا ۇمتىلعان، امبيسياسى زور مەملەكەت. مۇنداي ەلدىڭ دامۋىن قالامايتىن، قوعامدا ىرىتكى سالعىسى كەلەتىن سىرتقى كۇشتەردىڭ ارەكەتى دە بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان بۇل دەرتپەن جەكە ءبىر ورگان ەمەس، بۇكىل قوعام بولىپ كۇرەسۋىمىز قاجەت.
– ال ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ باعىتىندا قانداي ناقتى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟
— بۇل باعىتتا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى (قمدب) ۇلكەن جۇمىس اتقارىپ وتىر. مىسالى، شىمكەنت قالاسىندا شامامەن 100-گە جۋىق مەشىت بار. وندا 270-تەن استام يمام مەن ءدىن مامانى قىزمەت ەتەدى. ولار تۇراقتى تۇردە ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارىن، جاستارمەن كەزدەسۋلەردى ۇيىمداستىرىپ، ءداستۇرلى ءدىندى ناسيحاتتايدى.
مەن جاستارمەن كەزدەسكەن سايىن ولارعا:
“ەگەر دىنگە قىزىعۋشىلىعىڭ بار بولسا — مەشىتكە بار، قمدب يمامدارىنان نەمەسە رەسمي سايتتاردان اقپارات ال”، – دەپ كەڭەس بەرەمىن.
سەبەبى، عالامتوردا جالعان ۋاعىزشىلار كوپ. ال مەشىت يمامدارى – ءدىني تۇرعىدان ساۋاتتى، ءداستۇرلى باعىتتاعى سەنىمدى ماماندار.
– كەيدە جاستار شەتەلگە وقۋعا كەتىپ، سول جاقتا راديكالدى اعىمداردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ جاتادى. بۇل ماسەلەگە كوزقاراسىڭىز قانداي؟
— ءيا، وكىنىشكە قاراي، مۇنداي جاعدايلار كەزدەسەدى. كەيبىر جاستار جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسە الماي، شەتەلدەگى شاعىن جەكەمەنشىك ءدىني وقۋ ورىندارىنا بارادى. ال ولاردىڭ قايسىسىنىڭ دەڭگەيى قانداي ەكەنىن ءبارى بىلە بەرمەيدى.
بارلىعىنا توپىراق شاشپايمىن، ءبىراق اداسقان ازاماتتاردىڭ باسىم بولىگى وسىنداي بەيرەسمي نەمەسە كۇماندى وقۋ ورىندارىنان ءبىلىم الىپ كەلگەندەر. ال ولاردىڭ ارتىندا كەيدە ءىرى ۇيىمدار تۇرادى. ول ۇيىمداردىڭ تۇپكى ماقساتى – ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا ىرىتكى سالىپ، بىر-بىرىمىزگە قارسى قويۋ بولۋى مۇمكىن.
ءبىزدىڭ اتا-بابامىز امانات ەتكەن كەڭ بايتاق جەرىمىز، تابيعي بايلىعىمىز بار. سوعان قىزىعاتىن كۇشتەر از ەمەس. ءبىراق سونىڭ ءبارىن قورعاۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، رۋحاني بىرلىگىمىزدى ساقتاۋىمىز كەرەك.
– اڭگىمەڭىزدىڭ ءتۇيىنى رەتىندە نە ايتاسىز؟
— ءدىني ەكسترەميزم مەن راديكاليزم – تەك ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ نەمەسە قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ عانا ەمەس، ءار ازاماتتىڭ پروبلەماسى. ەگەر ءارقايسىمىز “بۇل مەنىڭ شارۋام ەمەس” دەسەك، ولاردىڭ قاتارى كوبەيە بەرەدى.
ال ەگەر مەملەكەت، قوعام، ءدىن قىزمەتكەرلەرى، ۇستازدار، اتا-انالار، بيزنەس وكىلدەرى بىرىگىپ جۇمىس ىستەسە، بۇل دەرتتەن قۇتىلۋعا بولادى. ەڭ باستىسى – ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا، اتا-بابا داستۇرىنە، ءداستۇرلى دىنگە ادال بولۋ.
