Qazaqstan men Reseı: kóshbasshylar men úkimetter arasyndaǵy strategıalyq dıalogtyń nátıjeleri

Aınur Baqytjanova 28 qar. 2024 13:45 952

Reseı Federasıasynyń Prezıdenti Vladımır Pýtınniń 2024 jylǵy 27-28 qarashadaǵy Qazaqstanǵa sapary kúrdeli geosaıası jáne ekonomıkalyq jaǵdaıda olardyń qarym-qatynastarynyń turaqtylyǵy men mańyzdylyǵyn rastaıtyn eki el arasyndaǵy strategıalyq seriktestikti damytýdaǵy taǵy bir mańyzdy kezeńi boldy. Yntymaqtastyq úshin orasan zor áleýetke ıe Qazaqstan men Reseı ózara senimge, ekonomıkalyq ózara táýeldilikke jáne tereń mádenı-tarıhı birlikke negizdelgen dıalog qurdy. Bul turǵyda birlesken bastamalar óńirlik qana emes, jahandyq mánge ıe ekendigi anyq bolyp otyr.

Pýtınniń sapary tóńiregindegi oqıǵalar, onyń ishinde jańa kelisimderge qol qoıý jáne ekonomıkalyq, energetıkalyq jáne gýmanıtarlyq salalardaǵy negizgi máselelerdi talqylaý eki eldiń jańa syn-qaterlerge beıimdelýge umtylysyn kórsetti. Bolashaq perspektıvalardy túsinýde Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev pen Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtınniń sapar qarsańynda jarıalanǵan maqalalary erekshe ról atqardy. Bul mátinder baılanystardy nyǵaıtýǵa degen ózara umtylysty atap qana qoımaıdy, sonymen qatar uzaq merzimdi yntymaqtastyqtyń baǵdarlaryn belgileıdi.

Bul maqala Vladımır Pýtınniń Qazaqstanǵa saparynyń negizgi aspektilerin, onyń nátıjeleri men ekijaqty qarym-qatynastarǵa áserin taldaýǵa baǵyttalǵan. Sondaı-aq eki el basshylarynyń strategıalyq áriptestikke degen kózqarasyn ashatyn maqalalaryna sholý jasalyp, salystyrylady. Qorytyndylaı kele, biz bul úderisterdiń qazaqstan qoǵamyna qalaı áser etetinin jáne Qazaqstannyń halyqaralyq bedelin nyǵaıtý úshin qandaı múmkindikter ashatynyn qarastyramyz. Bul qazirgi jetistikterdi túsinýge ǵana emes, eki eldiń bolashaǵy úshin bul qadamdardyń mańyzdylyǵyn anyqtaýǵa múmkindik beredi.

  1. Qazaqstan- Reseı seriktestiginiń keıbir nátıjelerine sholý

Qazaqstan-Reseı yntymaqtastyǵy eki eldiń strategıalyq ózara táýeldiligin kórsetetin turaqty oń dınamıkasyn kórsetedi. Saýda-ekonomıkalyq saladaǵy, ınvestısıalyq jáne kóliktik logıstıkadaǵy ózara is-qımyl ekonomıkalyq turaqtylyqty arttyrý quralyna ǵana emes, sonymen qatar aýqymdy óńirlik bastamalardy júzege asyrýdyń negizine aınaldy.

Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq

Reseı taýar aınalymy men ımportta jetekshi oryndy ıelenip, Qazaqstannyń negizgi syrtqy ekonomıkalyq seriktesi bolyp qala beredi. 2023 jyly eki aıdyń ishinde ekijaqty saýda 3,8 mıllıard dollardy qurady, bul ótken jylmen salystyrǵanda 4,9%-ǵa ósti. Tutastaı alǵanda, elder arasyndaǵy saýda 2010 jyldan beri turaqty ósim kórsetti, ol eń tómengi núktege jetti. Qazaqstannan Reseıge eksport kólemi 10 mıllıard dollarǵa jetip, aıtarlyqtaı ósti, bul Qazaqstannyń Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq aıasyndaǵy senimdi jetkizýshi jáne seriktes retindegi ustanymyn nyǵaıtady.

Eki eldiń óńirleri arasyndaǵy ekonomıkalyq ǵana emes, sonymen qatar áleýmettik kópirge aınalǵan transshekaralyq saýdany damytýǵa Qazaqstannyń qatysýy erekshe mańyzǵa ıe. Jańa ótkelder men elektrondy kezek júıelerin engizý kedergilerdi azaıtýǵa jáne saýda kólemin arttyrýǵa múmkindik beredi.

Investısıalyq yntymaqtastyq

Reseı Qazaqstanǵa ınvestısıa tartý boıynsha ekinshi orynda, ol Golandıadan keıin ekinshi orynda. Alaıda, Reseı ınvestısıasynyń edáýir bóligi Kıpr men Nıderlandy sıaqty úshinshi elder arqyly ótetinin atap ótken jón, bul is júzinde reseılik ınvestısıa kólemin 30-35 mıllıard dollarǵa deıin ulǵaıtady. Sońǵy 10 jylda Reseı shamamen 12,6 dollar ınvestısıalady mıllıard dollardy qurady, al 2005 jyly bul kórsetkish 24 mıllıard dollardan asty.

Qazaqstanda 18 myńnan astam reseılik zańdy tulǵalar jumys isteıdi, olardyń kópshiligi shaǵyn bızneste shoǵyrlanǵan. Bul kásiporyndar jumys oryndaryn, tehnologıalyq ınovasıalardy jáne aımaqtyq ekonomıkalar deńgeıinde turaqty ózara árekettesýdi qamtamasyz etedi. «Tatneft» kompanıasymen shına shyǵaratyn zaýyt jáne «KAMAZ» PAQ-pen redýktor zaýyty sıaqty birlesken jobalar Qazaqstannyń ónerkásiptik áleýetin nyǵaıta túsetin tabysty ónerkásiptik kooperasıanyń úlgisi bolyp tabylady.

Kólik jáne logıstıka

Qazaqstannyń Eýrazıalyq tranzıt júıesindegi logıstıkalyq róli artyp keledi. Reseıdi Ortalyq Azıamen, Iranmen jáne Qytaımen baılanystyratyn Soltústik-Ońtústik negizgi baǵyty el arqyly ótedi. 2024 jyly Qazaqstan arqyly konteınerlik tasymaldaý kólemi 58%-ǵa artyp, Ózbekstan men Qazaqstan arqyly gaz tranzıti 60 mlrd tekshe metrge jetedi. Bul áleýet Qazaqstandy sanksıalar aıasynda logıstıkalyq baǵyttaryn ózgertýge májbúr bolǵan Reseı úshin strategıalyq serikteske aınaldyrady.

Synı baǵalaý jáne perspektıvalar

Sonymen qatar, naqtyraq úılestirýdi qajet etetin birqatar máseleler qalyp otyr. EAEO aıasyndaǵy biryńǵaı munaı-gaz naryǵyn iske qosýdy 2027 jylǵa deıin shegerý ıntegrasıalyq úderisterdiń kúrdeliligin kórsetedi. Almatyda EAEO-nyń biryńǵaı qarjy ortalyǵyn iske asyrý da bul jobanyń júzege asýy úshin qosymsha kúsh salýdy qajet etedi.

Degenmen, yntymaqtastyqty odan ári damytý áleýeti joǵary kúıinde qalyp otyr. Qazaqstan tek ekonomıkalyq ózara táýeldilikten ǵana emes, sonymen birge óziniń geografıalyq ornalasýynan da paıda alyp, Reseı men Ortalyq Azıa, Ońtústik Azıa jáne Qytaı elderi arasyndaǵy kópirge aınalyp otyr.

Qazaqstan men Reseıdiń yntymaqtastyǵy resmı kelisimder sheńberinen shyǵyp jatyr. Ol turaqty seriktestik naqty ekonomıkalyq, ınvestısıalyq jáne logıstıkalyq jobalarmen qamtamasyz etiletin ózara is-qımyldyń jańa formatyn qalyptastyrady. Qazaqstannyń ekonomıkasyn odan ári jańǵyrtý, ulttyq ınfraqurylymdy nyǵaıtý jáne aımaqtyq yqpalyn arttyrý úshin osy qarym-qatynasty paıdalanýdyń biregeı múmkindigi bar. Mundaı nátıjeler ózara tıimdi múddeler men eki eldiń egemendigin qurmetteýge negizdelgen strategıalyq ózara is-qımyldyń mańyzdylyǵyn kórsetedi.

  1. Q.K.Toqaevtyń «Qazaqstan men Reseı: strategıalyq seriktestiktiń jańa kókjıegi» atty maqalasyna sholý men taldaý

Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń reseılik «Izvestıa» gazetinde jarıalanǵan maqalasynda Qazaqstan men Reseı yntymaqtastyǵynyń qazirgi jaı-kúıi men perspektıvalaryna tereń taldaý jasalǵan. Ol eki el arasyndaǵy qarym-qatynastardyń strategıalyq tereńdigi men mańyzdylyǵyn kórsete otyryp, ekijaqty yntymaqtastyqtyń negizgi baǵyttaryna nazar aýdarady. Maqaladaǵy mańyzdy bólimder men oılarǵa sholý men taldaý:

2.1. Turaqty seriktestik ıdeıasy

Prezıdent Toqaev tatý kórshilik pen odaqtastyqtyń irgeli rólin atap ótip, eki el arasyndaǵy ózara is-qımyl tarıhı jáne mádenı baılanystarǵa, sondaı-aq bolashaq úshin ortaq jaýapkershilikke negizdelgenin atap ótti. «Bizdiń strategıalyq seriktestigimiz ben odaqtastyǵymyz tyǵyz tarıhı jáne mádenı baılanystarǵa, sondaı-aq eki halyqtyń bolashaǵy úshin ortaq jaýapkershilikke negizdelgen» degen dáıeksózde tek tarıhı birlik qana emes, sonymen birge bul jahandyq syn-qaterlerden saqtanýdyń mańyzdylyǵy da atap kórsetilgen.

Bul tezıs qazirgi zamanǵy geosaıası ózgerister jaǵdaıynda ózekti bolyp tabylady, onda elder arasyndaǵy senim men turaqtylyq sırek bolyp otyr. Qazaqstan osy negizderdi saqtaý men nyǵaıtýda bastamashylyq tanytýda.

2.2. Ekonomıkalyq yntymaqtastyq ózara árekettesý negizi retinde

Maqalanyń negizgi aspektileriniń biri saýda-ekonomıkalyq qatynastardyń serpinin atap ótý bolyp tabylady. Prezıdent Qazaqstanda 23 myń reseılik kompanıa jumys isteıtinin, onyń 4 myńy sońǵy jyly paıda bolǵanyn atap ótti. Bul eldiń joǵary ınvestısıalyq tartymdylyǵyn jáne yntymaqtastyqtyń belsendirilgenin rastaıdy.

Ózara ınvestısıalardaǵy tepe-teńdikti atap ótý mańyzdy: «2023 jyly reseılik kompanıalar Qazaqstanǵa 3 mıllıard dollardan astam ınvestısıa saldy, Qazaqstan Reseı ekonomıkasyna osynshama ınvestısıa saldy». Bul seriktestiktiń sımmetrıalylyǵyn ǵana emes, memleketaralyq qatynastarda sırek kezdesetin bızneske qolaıly jaǵdaı jasaýdy kórsetedi.

Sonymen qatar, energetıkalyq jáne kóliktik ınfraqurylymdaǵy jylý elektr stansıalarynyń qurylysy men memlekettik ortalyq elektr stansıalaryn jańǵyrtý sıaqty birlesken jobalar eki eldiń ósip-órkendeýine jańa múmkindikter ashady. Bul bastamalar ekonomıkany nyǵaıtyp qana qoımaı, aımaqtyq yntymaqtastyq úshin strategıalyq mańyzy bar.

2.3. Halyqaralyq jáne aımaqtyq úılestirý

Prezıdent Toqaev Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq, TMD jáne SHYU sıaqty ıntegrasıalyq birlestikter aıasyndaǵy birlesken is-sharalarǵa nazar aýdarady. Mańyzdy másele: «SHYU Eýrazıadaǵy birtutas jáne bólinbeıtin qaýipsizdiktiń jańa arhıtektýrasyn qurýǵa úles qosa alady» - delingen bolatyn. Bul málimdeme Qazaqstannyń kópqyrlylyq pen beıbit dıalog ıdeıasyn ilgeriletý úshin halyqaralyq platformalardy paıdalanýǵa daıyn ekendigin kórsetedi. Jahandyq turaqsyzdyq jaǵdaıynda mundaı platformalardaǵy kúsh-jigerdi úılestirý Qazaqstannyń syrtqy saıası strategıasynyń mańyzdy elementi bolyp tabylady.

2.4. Mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq

Maqalada qarym-qatynastardyń gýmanıtarlyq ólshemi bólek kórsetilgen. «Orys maýsymdary» jáne Máskeýdegi Astananyń mádenıet kúnderi sıaqty turaqty mádenı almasýlar ózara árekettesý úshin qolaıly jaǵdaı jasaıdy. Sonymen qatar, reseılik jáne qazaqstandyq joǵary oqý oryndarynyń fılıaldaryn ashý josparlary adamı kapıtaldy damytýǵa mańyzdy úles bolyp tabylatyn bilim salasyndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtady.

2.5. Tarıhı jady yntymaqtastyqtyń negizi retinde

Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldaryndaǵy fashızmge qarsy birlesken kúres jáne Jeńistiń 80 jyldyǵyna daıyndyq týraly aıtý tarıhı jadyny nyǵaıtýdyń mańyzdy elementi bolyp tabylady. Elbasy: «Qazaqstan halqy úshin «Eshkim de umytylmaıdy, eshteńe de umytylmaıdy» degen sózder jaı ǵana ádemi uran emes, máńgilik ulttyq jadtyń keń aýqymdy kórinisi», - dep jazady. Bul yntymaqtastyq tek pragmatızmge ǵana emes, rýhanı jaqyndyqqa da negizdelgenin atap kórsetedi.

Maqala avtory Q.K. Toqaev qazirgi jetistikterdi sıpattaý ǵana emes, sonymen birge qarym-qatynastardyń bolashaqtaǵy damý baǵyttaryn aıqyndaıtyn strategıalyq qujat. Ekonomıka, mádenıet jáne qaýipsizdik arasyndaǵy tepe-teńdikke basa nazar aýdarý ózara tıimdi seriktestiktiń jan-jaqty beınesin jasaıdy. Bul ıdeıalardy Qazaqstannyń Reseımen strategıalyq baılanystardy ustanatyn, biraq sonymen birge jahandyq ıntegrasıalyq úderisterge ashyq táýelsiz memleket retindegi turaqtylyǵy turǵysynan qarastyrý mańyzdy. Mysal retinde Qazaqstannyń SHYU men EAEO-daǵy belsendi jumysyn keltirýge bolady, onda el tek qatysýshy ǵana emes, mańyzdy ózgeristerdiń bastamashysy retinde de áreket etedi.

Osylaısha, Toqaevtyń maqalasy Reseımen yntymaqtastyqtyń mańyzdylyǵyna toqtalyp qana qoımaıdy, sonymen qatar Qazaqstannyń osy qarym-qatynastar arqyly álemdik arenadaǵy pozısıasyn qalaı nyǵaıtyp, aımaqtyq yntymaqtastyq pen jahandyq syn-qaterler arasyndaǵy tepe-teńdikti saqtaıtynyn kórsetedi.

  1. V.V. Pýtınnniń «Reseı-Qazaqstan: ómir talap etetin jáne bolashaqqa bet burǵan odaq» atty maqalasyna sholý men taldaý

«Kazahstanskaıa pravda» gazetinde jarıalanǵan Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtınniń maqalasy eki el arasyndaǵy qarym-qatynastyń strategıalyq mańyzdylyǵynyń dáleli ǵana emes, sonymen birge olardyń ózara táýeldiligi men odan ári yntymaqtastyǵy perspektıvalaryna basa nazar aýdaratyn saıası málimdeme bolyp tabylady. Bul maqalada saıası, ekonomıkalyq, mádenı-gýmanıtarlyq aspektilerdi qamtıtyn Reseı-Qazaqstan qarym-qatynastaryn taldaýdyń keshendi tásili qarastyrylǵan.

3.1.Odaqtastyq ekijaqty qatynastardyń negizi retinde

Vladımır Pýtın Reseı-Qazaqstan yntymaqtastyǵyn odaqtas jáne teń quqyly dep aıqyndap, onyń kóp ǵasyrlyq tarıhı, mádenı jáne rýhanı baılanystarǵa negizdelgenin atap ótti. «Bizdiń seriktestigimiz dostyq, tatý kórshilik jáne ózara kómek dástúrlerine negizdelgen jáne teńdik pen bir-biriniń múddelerin qurmetteýdiń myzǵymas qaǵıdattaryna negizdelgen». Bul tásil jahandyq syn-qaterler men geosaıası týrbýlenttilikke qaramastan qarym-qatynastardyń strategıalyq turaqtylyǵyn kórsetedi.

El basshylarynyń jeke qarym-qatynastaryna erekshe nazar aýdarylady. Turaqty kezdesýler men konsýltasıalar, Pýtın atap ótkendeı, ekijaqty jáne halyqaralyq kún tártibindegi ózekti máselelerdi tıimdi sheshýge múmkindik beredi. Bul elder arasyndaǵy senimdi arttyratyn dıplomatıanyń derbestendirilgen sıpatyn kórsetedi.

3.2.Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne ıntegrasıa

Maqalanyń mańyzdy aspektileriniń biri – ekonomıkalyq ózara árekettestik. Memleket basshysy elder arasyndaǵy rekordtyq taýar aınalymyna toqtaldy: «Ótken jyly ol jańa rekordty jańartyp, 28 mıllıard dollar deńgeıinen asty, al aǵymdaǵy jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda 20 mıllıard dollardan asty» - dep jazylǵan. Onyń ústine syrtqy saıası jaǵdaılardyń áserin barynsha azaıtýǵa múmkindik beretin ulttyq valútadaǵy esep aıyrysýǵa kóshý mańyzdy oryn alady.

Ónerkásiptik kooperasıany damytý, ónerkásiptik sıkldardy qurý, «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵyn damytý jáne «Soltústik-Ońtústik» kólik dálizin jańǵyrtý sıaqty iri birlesken jobalardy atap ótý mańyzdy. Bul bastamalar ekonomıkalyq turaqtylyqty nyǵaıtyp qana qoımaı, eki eldiń de tehnologıalyq egemendigin arttyrady.

Integrasıalyq ózara is-qımyldyń mysaly retinde Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq aıasyndaǵy belsendi jumysty aıtýǵa bolady. Pýtın EAEO-nyń saýda men kapıtaldy ınvestısıalaýdy damytýǵa yqpal etetin kedergilerdi joıý jáne ortaq naryqtardy qurý mehanızmi retindegi mańyzdylyǵyn atap kórsetedi.

3.3.Energetıkalyq seriktestik

Energetıka salasyndaǵy yntymaqtastyqqa erekshe nazar aýdarylady. Pýtın «Qazaqstan munaıynyń eksportynyń 80 paıyzdan astamy Reseı aýmaǵy men Qara teńizdegi reseılik port ınfraqurylymy arqyly júzege asyrylady» dep atap ótti. Bul resýrstardy óńdeý jáne balamaly energetıka salasyndaǵy birlesken jobalarmen qoldaý kórsetiletin energetıka salasyndaǵy elderdiń ózara táýeldiligin kórsetedi.

Reseılik «Rosatom» korporasıasynyń Qazaqstannyń ıadrolyq otyn sıkli jobalaryna qatysýy erekshe mańyzdy. Bul baǵyt tehnologıalyq yntymaqtastyqtyń joǵary deńgeıin jáne taraptardyń aýqymdy bastamalardy júzege asyrýǵa daıyndyǵyn rastaıdy.

3.4.Aımaqtyq jáne gýmanıtarlyq yntymaqtastyq

Vladımır Pýtın transshekaralyq jáne aımaqaralyq ózara is-qımyldyń róline toqtalyp, «Reseı Federasıasynyń barlyq derlik sýbektileri qazaqstandyq seriktestermen tikeleı baılanys ornatqanyn» atap ótti. Bul tek ekonomıkalyq damýǵa ǵana emes, adamdar arasyndaǵy baılanysty tereńdetýge de yqpal etedi. Óńiraralyq yntymaqtastyq forýmy ózara is-qımyldyń negizgi formattarynyń biri retinde halyqtyń ómir súrý sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan naqty jobalardy jasaýǵa múmkindik beredi. Gýmanıtarlyq salada bilim berý bastamalary mańyzdy oryn alady, onyń ishinde qazaqstandyq stýdentterdi Reseıdiń joǵary oqý oryndarynda oqytý jáne Qazaqstanda Reseıdiń jetekshi joǵary oqý oryndarynyń fılıaldaryn ashý. «Jaqyn arada Astanada MMHQI fılıaly ashylady, onyń túlekteri arasynda kóptegen tanymal qazaqstandyqtar bar», - dep, Pýtın bilim berýdiń baılanystardy nyǵaıtýǵa qosqan úlesin erekshe atap ótti.

Maqalanyń mańyzdy bóligi – tarıhı jadyny saqtaýǵa basa mán berý. Pýtın bylaı dep jazdy: «Reseıde de, Qazaqstanda da nasızmge qarsy ıyq tirese kúresken ákeleri men atalarynyń erligin eske alady jáne qasıetti túrde qurmetteıdi». Yntymaqtastyqtyń bul elementi halyqtardyń mádenı jáne rýhanı qaýymdastyǵyn nyǵaıtady, ári qaraı ózara árekettesý úshin negizdi nyǵaıtady.

Prezıdent sondaı-aq Reseı men Qazaqstan arasyndaǵy áriptestikti kóppolárly álemdi qalyptastyrý jáne halyqaralyq quqyqty nyǵaıtý sıaqty jahandyq syn-qaterler turǵysynda qarastyrady. «Reseı men Qazaqstan osy úderisterdiń basynda tur», - dep atap kórsetedi ol elderdiń jahandyq saıasattaǵy strategıalyq rólin kórsetedi.

Vladımır Pýtınniń maqalasy – búgingi jetistikter týraly esep qana emes, bolashaqqa strategıalyq kózqaras. Ol Reseı-Qazaqstan yntymaqtastyǵy pragmatızm sheńberinen shyǵyp, ózara tıimdilik pen qurmetke negizdelgenin, bul damý úshin biregeı jaǵdaılar jasaýǵa múmkindik beretinin atap ótti.

Bul materıal eki jaqtyń ulttyq egemendigin saqtaı otyryp, ekijaqty qarym-qatynastar tabysty ıntegrasıanyń úlgisi bola alatynyn kórsetedi. Ekonomıka, energetıka, bilim jáne tarıhı jadqa basa nazar aýdarý naqty jobalar men bastamalarmen qoldaý tapqan seriktestiktiń jan-jaqty sıpatyn kórsetedi.

Sonymen, Vladımır Pýtınniń maqalasy Reseı men Qazaqstan arasyndaǵy strategıalyq odaqtyń qazirgi zamanǵy shyndyqtaǵy áleýetin baǵalaýǵa múmkindik beretin ári qaraıǵy ózara is-qımyldyń ózindik jol kartasy bolyp tabylady.

Analıtıkalyq jazba: Vladımır Pýtınniń Qazaqstanǵa saparynyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy yntymaqtastyq

  1. Shaǵyn quramdaǵy kelissózder: strategıalyq áriptestikti nyǵaıtý

2024 jylǵy 27 qarashada Aqorda rezıdensıasynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev pen Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtınniń shaǵyn quramdaǵy kelissózderi ótti. Bul kezdesýde eki el arasyndaǵy uzaq merzimdi seriktestik pen odaqtastyqqa negizdelgen qarym-qatynastardyń strategıalyq sıpaty erekshe atap ótildi.

Qasym-Jomart Toqaev sapardyń mańyzdylyǵyn atap ótip, qıyn halyqaralyq jaǵdaılarda Qazaqstan Reseıdiń senimdi odaqtasy bolyp qala beretinin atap ótti. Prezıdent sondaı-aq «saqtalyp qana qoımaı, kóbeıtilgen» ekijaqty yntymaqtastyqtaǵy aıtarlyqtaı ilgerileýshilikke toqtaldy.

Prezıdent Toqaevtyń sózi: «Qazaqstan osy qıyn kezeńde Reseıdiń senimdi strategıalyq seriktesi jáne odaqtasy boldy jáne bolyp qala beredi» degen bolatyn.

Kezdesý barysynda ónerkásiptik yntymaqtastyq, energetıka, munaı-gaz ónerkásibi, mashına jasaý, logıstıka, ekologıa jáne mádenı-gýmanıtarlyq baılanystar máseleleri talqylandy. Vladımır Pýtın Qazaqstandy «senimdi dos jáne eń jaqyn odaqtas» dep ataı otyryp, qarym-qatynastardyń qarqyndylyǵyn joǵary baǵalady. Ol sondaı-aq birlesken jumystyń áserli nátıjelerin, onyń ishinde ótken jyly 28,5 mlrd dollardy quraǵan taýar aınalymynyń ósimin atap ótti.

Reseı Prezıdenti Pýtınniń sózi: «Biz Qazaqstan Prezıdentiniń reseılik-qazaqstandyq qarym-qatynastarǵa nazaryn sezinip otyrmyz. Bul bizdiń ortaq jumysymyz jáne biz bul yntymaqtastyqty baǵalaımyz» -, degen bolatyn.

Sapardyń bul bóliginde Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy qarym-qatynastyń saıası turaqty ǵana emes, ekonomıkalyq turǵydan da tıimdi ekeni basa aıtylady. Energetıka jáne kólik sıaqty strategıalyq salalardaǵy uzaq merzimdi jobalardy talqylaý eki eldiń tipti jahandyq týrbýlenttilik jaǵdaıynda da yntymaqtastyqty tereńdetýge daıyn ekendigin kórsetedi. Shaǵyn formattaǵy kelissózder odan ári ózara is-qımyldyń reńin belgiledi jáne qol qoıylǵan 20 kelisim paketi taraptardyń nıetteriniń mańyzdylyǵyn rastaıdy.

  1. Keńeıtilgen quramdaǵy kelissózder: strategıalyq bastamalardy júzege asyrý

Sapardyń ekinshi bóliginde Qasym-Jomart Toqaev pen Vladımır Pýtın keńeıtilgen quramda kelissózder júrgizdi. Munda naqty jobalardy júzege asyrýǵa jáne saýda-ekonomıkalyq baılanystardy tereńdetýge basa nazar aýdaryldy. Qazaqstan Prezıdenti taýar aınalymynyń óskenin atap ótip, ony jaqyn arada 30 mıllıard dollarǵa jetkizý mindetin qoıdy. Qazirdiń ózinde ınvestısıa kólemi 18,3 mıllıard dollardy quraıtyn 93 birlesken joba júzege asyryldy, 29,5 mıllıard dollarlyq taǵy 49 joba ázirleý satysynda.

Toqaevtyń sózi: «Bizdiń mindetimiz – elderimiz arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń báseńdemeı, tek barlyq salalarda nyǵaıýyn qamtamasyz etý» -, degen bolatyn.

Vladımır Pýtın týyndaǵan qıyndyqtarǵa qaramastan, «taraptar birlesip sheshe almaıtyn máseleler joq» dep atap ótti. Bul málimdeme eki eldiń dıalogty jalǵastyrý jáne ymyraǵa kelý jolyndaǵy saıası erik-jigeriniń joǵary deńgeıin kórsetedi. Sondaı-aq mádenı-bilim salasyndaǵy yntymaqtastyqqa, onyń ishinde ǵylym men tehnıkadaǵy ózara is-qımylǵa qatysty máseleler talqylandy.

Kelissózderdiń keńeıtilgen formaty reseılik-qazaqstandyq yntymaqtastyqtyń turaqty dınamıkasyn rastady. Saýda, ınvestısıa jáne óńiraralyq baılanystarǵa nazar aýdarý eki jaqtyń pragmatıkalyq kózqarasyn kórsetedi. Eýrazıalyq ıntegrasıany nyǵaıtýdyń kepili bolyp tabylatyn kólik-energetıkalyq ınfraqurylymdy damytýǵa erekshe kóńil bólindi.

Birlesken ınvestısıalar, ǵylymı-tehnıkalyq yntymaqtastyq jáne logıstıka salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisimderdi qosa alǵanda, qujattar paketine qol qoıý alǵa jasalǵan eleýli qadam bolyp tabylady. Jańa jumys oryndarynyń ashylýy jáne iri jobalardyń júzege asyrylýy ózara tıimdi qarym-qatynastyń mańyzdylyǵyn kórsetedi. Qazaqstan men Reseı óńirdegi ustanymdaryn nyǵaıta túsetin jahandyq syn-qaterler aıasynda baılanystardy tereńdetýge daıyn ekendikterin kórsetýdi jalǵastyrýda.

Reseı-Qazaqstan qarym-qatynastaryn zerdeleýdegi kelesi mańyzdy qadam Vladımır Pýtınniń Qazaqstanǵa sapary barysynda bolǵan mańyzdy oqıǵalarǵa sholý, sondaı-aq olardyń strategıalyq áriptestikti damytýdaǵy mańyzyn taldaý bolady.

  1. Analıtıkalyq sholý: Óńiraralyq yntymaqtastyqtyń HH forýmy aıasyndaǵy Qazaqstan men Reseı yntymaqtastyǵy

2024 jyly ótken Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy aımaqaralyq yntymaqtastyq forýmy eki memleket arasyndaǵy áriptestiktiń strategıalyq mańyzdylyǵyn atap ótti. Qazaqstandyq qoǵamnyń múddesin bildiretin áleýmettanýshy retinde bul yntymaqtastyqtyń halyqqa jáne áleýmettik prosesterge áseri turǵysynan negizgi aspektilerin qarastyrý mańyzdy.

6.1.Ekonomıkalyq yntymaqtastyq: qoǵam úshin múmkindikter

Forýmda talqylanǵan Qazaqstan men Reseıdiń ekonomıkalyq ıntegrasıasy tek statısıkalyq kórsetkishterdi ǵana emes, qazaqstandyq qoǵam úshin de naqty ózgeristerdi bildiredi. Jańa jumys oryndarynyń ashylýy, kásiporyndardyń iske qosylýy jáne polıetılen zaýytynyń qurylysy nemese Qalamqas-Teńiz-Hazar teńiz kenishiniń ıgerilýi sıaqty ınvestısıalyq jobalar ulttyq ekonomıkanyń turaqtylyǵyna zor úles qosýda.

Mundaı bastamalardyń áleýmettik áseri aıqyn: jumyssyzdyqty azaıtý, azamattardyń ómir súrý sapasyn jaqsartý jáne ınfraqurylymdy damytý. Máselen, birlesken jobalar aıasynda 22 myńnan astam jumys ornynyń ashylýy týraly aıtylǵany bul ekonomıkalyq baılanystardyń qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyna tikeleı áser etetinin kórsetedi.

Degenmen, áleýmettanýshy retinde men munda da bir qıyndyqty kórip otyrmyn: bul jumys oryndarynyń tek iri qalalarda ǵana emes, sonymen qatar jumyssyzdyq pen áleýmettik teńsizdik dástúrli túrde joǵary bolatyn aýyldyq jerlerde de ashylýy mańyzdy. Bul halyqtyń aýyldan ketýin azaıtyp, olardyń damýyn yntalandyrady.

6.2.Aýyl sharýashylyǵy áleýeti jáne azyq-túlik qaýipsizdigi

Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev agroónerkásiptik sektordyń, ásirese, rekordtyq astyq jınaý jaǵdaıynda aıtarlyqtaı áleýetin atap ótti. Bul sımvoldyq nátıje ǵana emes, elimizdiń azyq-túlik qaýipsizdigin nyǵaıtý jolyndaǵy mańyzdy qadam.

Aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy Reseımen birlesken jobalar, ásirese, azyq-túlikke álemdik suranystyń artýy jaǵdaıynda agroónerkásip kesheniniń turaqty damýynyń negizi bola alady. Toqaev atap ótkendeı, eksporttyq azyq-túlik habyn qurý boıynsha kúsh-jigerdi biriktirý qazaqstandyq fermerler men aýyl sharýashylyǵy kásiporyndary úshin jańa perspektıvalar ashady.

6.3.Kólik jáne logıstıka: aımaq úshin strategıalyq mańyzy

Qazaqstan men Reseıdiń kólik-logıstıkalyq yntymaqtastyǵy ekonomıkalyq qana emes, sonymen birge áleýmettik mańyzy bar. Qytaı-Qazaqstan-Reseı baǵyty sıaqty tranzıttik dálizderdi damytý Qazaqstannyń negizgi logıstıkalyq hab retindegi pozısıasyn nyǵaıtyp qana qoımaıdy, sonymen qatar shaǵyn jáne orta bıznes úshin qosymsha múmkindikter týǵyzady.

Mysal retinde qazaqstandyq óndirýshilerdiń halyqaralyq naryqtarǵa shyǵýyn jeńildetetin mýltımodaldy ortalyqtar men «qurǵaq porttardyń» qurylysyn keltirýge bolady. Degenmen, áleýmettik teńsizdikti arttyrmaý úshin mundaı jobalardyń paıdasy qoǵamnyń ártúrli sektorlary arasynda birkelki bólinýi kerek ekenin este ustaǵan jón.

Óńiraralyq yntymaqtastyqtyń HH forýmy Qazaqstan men Reseıdiń qarapaıym azamattardyń ómirine oń áserin tıgizetin áleýeti bar seriktestikti tereńdetý jolynda ekenin kórsetti. Degenmen, bul yntymaqtastyq qoǵamnyń barlyq salalarynyń múddelerin eskere otyryp, teńgerimdi bolýy mańyzdy.

Qol qoıylǵan kelisimder men jobalar tek sandar ǵana emes, sonymen qatar neǵurlym ádil jáne turaqty qoǵam qurýdyń naqty múmkindikteri bolyp tabylady. Muny men qazaq áıeli retinde Reseımen áriptestikti tıimdi paıdalaný arqyly elimizdiń táýelsizdigin nyǵaıtýǵa berilgen múmkindik dep bilemin. Kelesi qadam naqty bastamalar men qol qoıylǵan qujattardy taldaý, sondaı-aq olardyń eki eldiń ekonomıkasy men qoǵamyn odan ári transformasıalaýdaǵy rólin qarastyrý bolmaq.

  1. BAQ ókilderi úshin brıfıńte aıtylǵan mańyzdy oılarǵa sholý

2024 jylǵy 27 qarashada Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınniń Qazaqstanǵa memlekettik saparyn Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev «tarıhı oqıǵa» dep baǵalady. Bul kezdesý Qazaqstan-Reseı qarym-qatynastaryn damytýdaǵy, eki el arasyndaǵy strategıalyq áriptestikti nyǵaıtýdaǵy jáne ózara is-qımyldyń jańa kókjıekterin ashýdaǵy mańyzdy kezeń boldy. Qol qoıylǵan kelisimder men talqylanǵan bastamalar ekonomıkadan mádenıetke, bilim berýden ınfraqurylymǵa deıin keń aýqymdy máselelerdi qamtıdy.

Kelissózderdiń negizgi baǵyty uzaq merzimdi qarym-qatynastardy qurýdyń berik irgetasy retinde qyzmet etetin kóp ǵasyrlyq tatý kórshilik pen ortaq tarıhı tamyrlarǵa basa nazar aýdarý boldy. Bul, ásirese, mundaı odaqtar aımaqtyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqaratyn zamanaýı geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda mańyzdy. Qazaqstan basqa seriktestermen yntymaqtastyqqa ashyq bola otyryp, Reseımen baılanysyn nyǵaıta otyryp, iri jahandyq oıynshylardyń múddeleri arasyndaǵy teńgerimdi saqtaý qabiletin kórsetýde.

Kezdesýdiń negizgi máseleleriniń biri ekonomıkalyq yntymaqtastyq boldy. Sońǵy jyldary Qazaqstan Reseıdiń bes iri saýda seriktesiniń birine aınaldy, al tikeleı reseılik ınvestısıa kólemi 24 mıllıard dollardan asty. Prezıdent Toqaev tek sońǵy eki jylda Qazaqstan ekonomıkasyna 4,5 mıllıard dollardan astam ınvestısıa quıylǵanyn atap ótti. , bul ózara senimniń joǵary deńgeıin kórsetedi. Quny 18 mıllıard dollardy quraıtyn 93 birlesken jobanyń sátti júzege asyrylýy, sondaı-aq ınvestısıa kólemi 30 mıllıard dollarǵa jýyq bolatyn 49 jańa jobanyń iske qosylýy ekonomıkalyq ózara is-qımyl dınamıkasynyń aıqyn dáleli bolyp tabylady. Bul rette Qazaqstannyń óńirlerin gazdandyrýǵa, kólik dálizderin damytýǵa jáne energetıkalyq ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa aıtarlyqtaı kóńil bólinýde. Degenmen, mundaı aýqymdy jobalar tek birlesken kúsh-jigerdi ǵana emes, sonymen qatar naqty úılestirýdi, ashyqtyqty jáne ekologıalyq aspektilerdi eskerýdi talap etedi.

Ekijaqty qarym-qatynasta bilim, mádenıet jáne ǵylymı jobalardy qamtıtyn gýmanıtarlyq yntymaqtastyq erekshe oryn alady. Qazaqstanda Reseı joǵary oqý oryndarynyń fılıaldarynyń, Reseıde qazaq mektepteriniń ashylýy bilim berý baılanystaryn nyǵaıtyp, eki eldiń jastary úshin jańa múmkindikter týǵyzady. Qazan qalasynda qazaqtyń uly aqyny Abaı Qunanbaıulynyń bústiniń ashylýy, sondaı-aq Úlken teatr sahnasynda «Abaı» operasynyń qoıylýy erekshe mádenı joba boldy. Bul bastamalar halyqtar arasyndaǵy ózara túsinistikke ǵana emes, halyqaralyq arenada eki eldiń de oń ımıjin qalyptastyrýǵa yqpal etedi.

Kelissózderdiń mańyzdy taqyryby qazaqstandyq mektep oqýshylarynyń úshten biri oqytylatyn orys tili máselesi boldy. Prezıdent Toqaev lıngvısıkalyq jáne mádenı almasýdyń mańyzdylyǵyna toqtalyp, halyqaralyq orys tili uıymyn qurýdy usyndy. Degenmen, eldegi ulttyq biregeılik pen kóptildilikti saqtaý úshin orys tilin nyǵaıtý men qazaq tilin negizgi memlekettik til retinde damytý arasyndaǵy teńgerimdi saqtaý mańyzdy.

TMD, EAEO, SHYU jáne UQSHU sıaqty uıymdar aıasyndaǵy yntymaqtastyq Qazaqstan men Reseıdiń aımaqtyq saıasattaǵy negizgi oıynshylar retindegi mańyzdylyǵyn kórsetedi. Bir aıta keterligi, elder arasynda teńdestirilgen sheshimder taýyp, túrli salalardaǵy áriptestikti nyǵaıtýǵa múmkindik beretin daýly máseleler joq.

Vladımır Pýtınniń sapary eki eldiń kóp salaly yntymaqtastyqty tereńdetýge umtylysyn rastady. Qol qoıylǵan kelisimder kólik jáne energetıkalyq ınfraqurylymdy, bilim berýdi, densaýlyq saqtaýdy, ekologıany jáne týrızmdi qamtıdy. Onyń ishinde 2024–2028 jyldarǵa arnalǵan óńiraralyq jáne shekaralyq yntymaqtastyq baǵdarlamasy men ınfraqurylymdy jańǵyrtý jobalary bar. Bul bastamalar ekonomıkalyq yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa kómektesip qana qoımaı, eki eldiń uzaq merzimdi strategıalyq josparlaryn kórsetedi.

Kezdesýlerdiń qorytyndysy qol jetkizilgen ýaǵdalastyqtar Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy odaqtastyq qatynastardy sapaly jańa deńgeıge shyǵarýǵa múmkindik beretinine senim bildirýmen erekshelendi. Degenmen, tabysqa jetý úshin birlesken jobalardy basqarýda ashyqtyqty qamtamasyz etý, jastar bastamalaryna basa nazar aýdara otyryp, mádenı yntymaqtastyqty keńeıtý jáne til saıasatynda tepe-teńdikti saqtaý mańyzdy. Sondaı-aq Qazaqstan bir serikteske shekten tys táýeldi bolý qaýpin boldyrmaý úshin syrtqy baılanystaryn ártaraptandyrýdy jalǵastyrýy kerek.

Bul sapar eki eldiń ishki basymdyqtar men syrtqy syn-qaterler arasyndaǵy tepe-teńdikti saqtaı otyryp, jahandyq turaqsyzdyq jaǵdaıynda da ózara tıimdi yntymaqtastyqty qalaı nyǵaıta alatynyn kórsetetin syndarly dıalogtyń jarqyn úlgisi boldy.

Qorytyndy

Vladımır Pýtınniń 2024 jylǵy 27-28 qarashadaǵy Qazaqstanǵa sapary eki el arasyndaǵy strategıalyq áriptestikti nyǵaıtýdaǵy mańyzdy kezeń boldy, ekijaqty yntymaqtastyqty damytýdaǵy turaqtylyqty rastady. Qol qoıylǵan kelisimder ekonomıkany, ınfraqurylymdy, bilim men mádenıetti qosa alǵanda, keń aýqymdy salalardy qamtıdy, bul qarym-qatynastardyń aımaqtaǵy turaqtylyq pen turaqty damýdy qamtamasyz etýdegi mańyzdylyǵyn kórsetedi. Ósip kele jatqan ózara saýda, qomaqty ınvestısıalar jáne Transaýǵan kólik dálizi jáne energetıkalyq ınfraqurylymdy jańǵyrtý sıaqty aýqymdy birlesken jobalar senim men ózara qyzyǵýshylyqtyń joǵary deńgeıin kórsetedi.

Sonymen birge, saparda bilim berý baılanystaryn nyǵaıtýǵa jáne mádenı almasýdy ilgeriletýge baǵyttalǵan mádenı-gýmanıtarlyq ózara is-qımyldyń mańyzdylyǵy atap ótildi. Ýnıversıtet fılıaldaryn ashý, birlesken mádenı is-sharalardy ótkizý sıaqty bastamalar ekijaqty qarym-qatynasty nyǵaıtyp qana qoımaı, odan ári ózara is-qımyldyń turaqty negizin qalyptastyrýǵa yqpal etedi. Bul sapar kúrdeli jahandyq jaǵdaıda da ortaq múddelerdi alǵa jyljyta alatyn tıimdi dıalogtyń jarqyn úlgisi boldy jáne Qazaqstan men Reseıdiń aımaqtyq turaqtylyqta mańyzdy ról atqaratyn negizgi seriktester bolyp qala beretinin rastady.


Usynylǵan
Sońǵy jańalyqtar