Qazaqstandyq saıasatker, Májilis depýtaty Aıdos Sarym Astananyń Reseı men Ýkraına arasyndaǵy qaqtyǵysty retteý úshin beıtarap alań bolýǵa daıyn ekenin jáne "eki jaqtyń da ustanymyn túsinetinin" aıtty. Reseılik saıasattanýshy depýtattyń bul pikirine qatysty oıyn aıtty, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Qazaqstannyń syrtqy saıasaty jáne deldaldyq tájirıbesi
RTVI arnasyna bergen suhbatynda Aıdos Sarym Qazaqstannyń syrtqy saıası baǵytyn sóz etip, eldiń qaqtyǵysty sheshýge atsalysýǵa ázir ekenin jetkizdi. Onyń aıtýynsha, Astana kelissózder alańyn bir rettik aksıa retinde emes, júıeli túrde qarastyrady, basty shart – taraptardyń saıası erik-jiger tanytýy.
Depýtat Qazaqstannyń buǵan deıin de daǵdarys jaǵdaılarynda deldal bolǵanyn, sonyń ishinde Sırıa máselesinde tájirıbe jınaǵanyn eske saldy. Onyń pikirinshe, Qazaqstan "orys pen ýkraın ustanymyn birdeı túsinetindikten", joǵary deńgeıdegi kezdesýlerge yńǵaıly ári qaýipsiz alań bola alady. AQSH-tyń óńirge degen qyzyǵýshylyǵy da bul ıdeıany qoldaıdy: kútilip otyrǵan Donald Tramptyń sapary Astananyń adal deldal retindegi rólin kúsheıte túsýi múmkin.
Máskeýmen qarym-qatynasqa toqtalǵan Sarym, "burynǵydaı alshaqtyq joq, qazir ákimshilikter men sarapshylar deńgeıinde pragmatıkalyq ózara is-qımyl damyp keledi" dedi.
Terıtorıalyq qorǵanys jáne qańtar sabaqtary
Parlamentshiniń aıtýynsha, terıtorıalyq qorǵanysty kúsheıtý taqyryby syrtqy emes, ishki syn-qaterlermen baılanysty: sý tasqyndary, resýrstardy jumyldyrý qajettiligi jáne 2022 jylǵy qańtar oqıǵasy. Ol zań kórshi elderge qarsy baǵyttalmaǵanyn, azamattyq qorǵaý men el ishindegi logıstıkany jedeldetýge qyzmet etetinin aıtty.
"Uly Turan" týraly pikir
Aıdos Sarym "Uly Turan" men pantúrkızm ıdeıalaryn "konstrýkt" dep atap, mundaı taqyryptardyń syrtqy saıası tehnologtar tarapynan ádeıi úlkeıtiletinin aıtty. Ol qaýipti ıllúzıalardyń aldyn alý úshin saraptamalyq jumysty kúsheıtip, bul ıdeıalardy demıfologızasıalaý qajet dedi. Eske salsaq, "Uly Turan" jobasy túrki elderin biriktirýdi kózdeıdi. 2024 jyly Túrkıa Qazaqstan, Ózbekstan jáne Qyrǵyzstanǵa bilim berý men mádenı baǵdarlamaǵa 1,2 mlrd dollar quıdy, sarapshylar muny pantúrkıstik yqpaldy kúsheıtý amaly dep baǵalaıdy.
Reseılik saıasattanýshy ne deıdi?
Saıası prosesterdi saraptamalyq súıemeldeý ortalyǵynyń jetekshisi, saıasattanýshy Alekseı Iaroshenko Metro-ǵa bergen suhbatynda:
"Reseı men Ýkraınaǵa teń qashyqtyq saqtaýǵa bolmaıdy. Mundaı ustanymdaǵy elder is júzinde Reseıdiń jaýyna aınalady. Bul jerde eshqandaı "jarty ton" joq. Reseı óz ómir súrýi úshin kúresip jatyr, óıtkeni Ýkraınany bizdi álsiretý men joıý quralyna aınaldyrdy. Bir mezette ári qurbandy, ári ony óltiretin qarýdy qoldaýǵa bolmaıdy", – dedi.
Iaroshenkonyń aıtýynsha, Qazaqstanda da etnosaralyq shıelenis pen antıreseılik kóńil-kúı kúsheıgen. Bul – jaıdan-jaı emes, elge batystyq ınstrýktorlar men keńesshiler kelip, Ulybrıtanıamen áskerı kelisimder jasalyp jatyr. "Bul proses Ýkraınadaǵy senarıge uqsas, biraq ýaqyt jaǵynan baıaý júrip jatyr" deıdi ol.
"Eger postkeńestik elder antıreseılik baǵytty ustansa, odan eshqaısysy utpaıdy. Ýkraına mysaly bul prosestiń qalaı aıaqtalatynyn kórsetti: halyqty Batystyń áskerı-ónerkásiptik mashınasyna qurban etti. Reseıden teris aınalǵandar da osyndaı jaǵdaıǵa tap bolýy múmkin", – dedi saıasattanýshy.
"Elıtaǵa talap qoıý qajet"
Alekseı Iaroshenko qoǵamdy elıtaǵa suraq qoıýǵa shaqyrdy:
"Postkeńestik elderdiń halyqtary bılikke reseıshil baǵyt ustanýdy talap etýi tıis. Áıtpese, olardy Reseıge qarsy qaqtyǵysqa tartady. Reseı muny qarap otyrmaıdy – ózin qorǵaýǵa májbúr bolady", – dedi ol.
Saıasattanýshy 2022 jylǵy qańtar oqıǵasyn da eske aldy. Sol kezde Qazaqstanda Úkimet basshysy, Memlekettik hatshy, Májilis tóraǵasy aýysqan. 16 mınıstrdiń teń jartysy qyzmetinen ketken. Nursultan Nazarbaev "Nur Otan" partıasynyń tóraǵalyǵynan aıyryldy. Al Reseı Qazaqstanǵa birneshe bólimshe jiberip, jaǵdaıdy turaqtandyrýǵa atsalysqan.
"Biz ol kezde qaýiptiń aldyn aldyq. Reseıdiń áreketi eń aldymen óz qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttaldy. Eger Qazaqstandaǵy tóńkeris júzege asqanda, onyń saldary Reseı úshin de, Qazaqstan úshin de aýyr bolar edi. Biz ózimizdi qorǵadyq, biraq kórshi el úshin de áldeqaıda jaman senarıdiń aldyn aldyq", – dedi ol.
"Uly Turan" – Túrkıanyń quraly
Iaroshenko "Uly Turan" taqyryby da kún tártibinen túspegenin aıtty.
"Bul ıdeıany túrik saıası tehnologtary oılap tapqan. Ol Túrkıanyń Taıaý Shyǵys, Ortalyq Azıa, Ońtústik Kavkaz jáne postkeńestik keńistiktegi, sonyń ishinde Reseıdiń keıbir aımaqtaryndaǵy yqpalyn kúsheıtý quraly", – dedi ol.
Saıasattanýshy pantúrkızmniń naqty kórinisterine de toqtaldy:
"Buryn ıdeologıalyq jobalarǵa Iakýtıa sekildi aımaqtardy qosqan. Bul jaı teorıa emes – naqty saıası tehnologıalyq jumys. Tatarstanda da túrik ınvestısıasynyń úlesi aıtarlyqtaı. "Uly Turan" ıdeıasy joq deýge bolmaıdy. Bul – shynaıy ıdeologıalyq ári saıası strategıa", – dedi Iaroshenko.
